Dərs kitabları №: 1 Ünvan: az6200, Zaqatala Şəhəri, Heydər Əliyev prospekti №: 88

TƏFSİRİN MEYDANA ÇIXMASI VƏ TƏDVİNİ
175
Peyğəmbərin  yanında  olması,  nüzul  səbəblərini,  adət-ənənəni 
yaxşı  bilənlərlə  bilməyənlər  arasındakı  fərqlər,  onlar  arasın-
da  bəzi  ixtilaflara  səbəb  olmuş  və  ayələrlə  bağlı  müxtəlif  fikirlər 
səsləndirmələrinə gətirib çıxarmışdır. 
b. Səhabi təfsirinin dəlil olması
Səhabilərin  təfsirə  dair  söylədikləri  sözlərin  bizi  nə  dərəcədə 
əlaqədar  etdiyini  ortaya  qoymaq  üçün  əvvəlcə  bu  sözlərin  hədis 
üsulu baxımından dəyərini incələməliyik. Hədis elminə görə səhabi 
sözləri ya mərfu hədis hökmündədir, ya da mövquf xəbər sayılır. 
Əgər  səhabilərin  təfsiri,  nüzul  səbəbləri,  mübhəmətul-Quran,  na-
six, mənsux və müğəyyəbatla əlaqəli olub, ictihad etmə və müstəqil 
düşüncə  yürütmə  sahəsinə  aid  deyilsə,  bunlar  mərfu  hökmündə 
qəbul olunur. Fikir yürüdülməsi və ictihad olunması mümkün olan 
sahələrlə bağlı olan, lakin sadəcə səhabilərin öz elminə əsaslanan 
xəbərlərə  isə  “mövquf  hədis”  deyilir.  Buna  görə  də  səhabilərdən 
nəql olunan mərfu rəvayətlərin sonrakı nəsillər üçün mütləq dəlil 
olması məsələsində ixtilaf yoxdur. İslam alimlərinin əksəriyyəti bu 
cür rəvayətləri hüccət olaraq qəbul etmişlər. Bu cür rəvayətləri son-
rakı nəsillərin əsas alması həm vacibdir, həm də bu xəbərlər onlar 
üçün dəlil sayılır.
Mövquf rəvayətlərə gəldikdə isə, bu mövzuda alimlər müxtləf 
görüşlərə  sahibdirlər.  Bəzi  İslam  alimlərinə  görə  səhabilərdən 
gələn  mövquf  xəbərləri  almaq  vacib  deyildir.  Çünki  onların  bu 
rəvayətləri ictihada əsaslanır. Müctəhid də doğru söyləyə biləcəyi 
kimi, xəta da edə bilər. Lakin bəzi alimlər mövquf xəbərlərin təfsirdə 
istifadəsini zəruri saymışlar. Onlara görə səhabilərin bu xəbərləri 
Hz. Peyğəmbərdən eşitmə və ya soruşub öyrənmə ehtimalı çoxdur. 
Həm də bu rəvayətlər səhabinin öz görüşünə əsaslansa belə, onla-
rın doğru söyləmə şansları yüksəkdir. Çünki Quran onların dilində 

---