TƏFSİRİN MƏNBƏLƏRİ VƏ NÖVLƏRİ 193
da yazan müfəssirlər Quran ayələrini istədikləri kimi, sıxılmadan,
müstəqil mənalandıra bilməzlər.
2) Dirayət təfsirində yanılma səbəbləri Dirayət təfsirindəki yanılma səbəblərini belə sadalaya bilərik:
a. Bu təfsir janrını işlədənlərin dil, sərf, nəhv, bəyan, bədi, məani,
qiraət, kəlam, fiqh üsulu, səbəbi-nüzul, nəsx kimi elmləri bilmələri
vacibdir. Əks halda Allahın qəsd etdiyi mənanı başqa tərzdə ifadə
etmələri mümkündür.
b. Müfəssir hər hansı bir ayəni təfsir edərkən araşdırmadan o
ayə barəsində əvvəlcədən hökm verərsə bu da onum səhv etməsi
ilə nəticələnə bilər. Çünki bir müfəssirin öncədən hökm verməsinin
təməlində həm keçmişdən gələn öz mədəniyyətinin, həm də sonra-
dan idxal olunan fikirlərin təsiri var.
c. Dirayət təfsirində yanılmanın səbəblərindən biri də müfəssirin
Quranı təfsir edərkən onun nazil olduğu dövrün dilini nəzərə al-
madan, müasir ərəb dili ilə təfsir etməyə cəhd etməsidir. Düzdür,
ərəb dili dirayət təfsirinin mənbələrindən biridir. Lakin unutma-
maq lazımdır ki, ərəb dili də Quranın nüzul dövrü ilə yaxından
əlaqəlidir. Belə ki, Quranın ilk nazil olduğu vaxtlarda qazanmış
olduğu mənalar, daha sonra ona yüklənəcək mənalar üçün təməl
olmuşdur.
ç. Səhih rəvayətləri nəzərə almadan şəxsi arzu və istəklərə görə
təfsir etmək də dirayət təfsirində yanılma səbəblərindən biridir.
d. Qiyamətin vaxtı, ruh, sur, dəbbətul-ərz və qəza-qədər kimi
mahiyyəti tam olaraq bilinməyən mövzularda Allahın nə qəsd etdi-
yini aydınlaşdırmağa çalışmaq da yanılmaya aparıb çıxardır.
