Dərs kitabları №: 1 Ünvan: az6200, Zaqatala Şəhəri, Heydər Əliyev prospekti №: 88

TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ
122
baş  verən  hadisələr,  o  hadisələrin  meydana  gəldiyi  məkanlar  və 
qəhrəmanlarıdır.  Səhabi  nəqlləri  və  tabeun  alimlərinin  şəxsi  gö-
rüşləri  də  mübhəmatın  izahında  müraciət  olunan  qaynaqlardan-
dırlar.
Lakin bu qaynaqların hamısı yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi 
ciddi araşdırılmalıdır. Çünki bunların əksəriyyəti başda Quran ol-
maqla, ağıla, məntiqə, ərəb dilinə və tarixə zidd olan məlumatlardır. 
Bu cür rəvayətlərə misal versək mövzunu daha yaxşı anlayarıq.
Məsələn, Hicr surəsinin 44-cü ayəsinə cəhənnəmin yeddi qapı-
sından bəhs olunur. Suyuti, Aməş və İbn Abbasdan gələn iki ayrı 
rəvayətdə bu qapıların Hütamə, Haviyə, Ləza, Səqar, Cəhim, Səir 
və  Cəhənnəm  olduğu  bildirilir.  Halbuki  bu  kəlmələrin  siyaq  və 
sibaqına baxdıqda görürük ki, bunlar Cəhənnəmin qapıları deyil, 
əksinə Cəhənnəmin digər adlarıdır.
Başqa  bir  misal  Yusif  surəsinin  26-cı  ayəsində  bəhs  olunan 
şahid  haqqında  söylənilənlərdir.  Belə  ki,  həmin  rəvayətdə,  şahi-
din qadının bibisi oğlu olan kiçik bir uşaq olduğu bildirilir. Lakin 
bunu qəbul etmək mümkün deyildir. Çünki beşikdəki bir uşağın 
bu  şəkildə  şahidlik  etməsi  ağıla  tərsdir.  Həm  də  Həsən  əl-Bəsri, 
İkrimə, Qəttadə, Dəhhak və Mücahid kimi alimlər, bu ayədki şahi-
din padişahın istişarə məsləhətləşdiyi hikmət sahibi bir vəzir oldu-
ğunu söyləmişlər. 
 Buna görə də mübhəmlərlə bağlı bizə gəlib çatan rəvayətlərin 
doğruluğuna  çox  diqqət  etməliyik.  Əks  təqdirdə  doğru  olma-
yan rəvayətlər həm izah zənginliyinə mane olar, həm də Quranın 
beynəlmiləl hədəflərini zədələyər.
Bu mövzuda yazılmış əsərlər arasında ən məşhur olanı Sühey-
linin (vəfatı-581/1185) “ət -Tərif vəl-ilam” adlı əsəridir.

---