TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ 188
rilmişdir, məsələn, Hz. Xızırın adının müəyyən edilməsin barədə
səhih hədis vardır, yaxud şəriətdə həmin rəvayətlərin səhihliyinə
şahid-sübut vardır.
Səhihliyi və ya qeyri-səhihliyi məlum olmayan rəvayətlərə
“məskut ənhu” (üstündən sükutla keçilmiş) deyilir. Bu cür
rəvayətlərin ibrətamizliyinə görə hekayət edilməsi və yaxud
təfsirlərdə verilməsi caiz sayılır, lakin onların səhihliyinə, habelə
qeyri-səhihliyinə iman gətirmək düzgün hesab edilmir. Onlar
barəsində susmağa üstünlük verilir.
“Mərfuz” (rədd edilmiş) rəvayətlər o rəvayətıərdir ki, onların is-
lam şəriətinə, yaxud əqlin hökmlərinə müvafiq olmadığı müəyyən
edilmişdir. Məsələn, Hüzeyfə ibn əl-Yəman Hz. Peyğəmbərin
belə dediyini rəvayət etmişdir: “İsrailoğulları yolunu azdıqları
zaman Allah onlara fars hökmdarı Buhtünnəsri göndərdi. Allah
Buhtünəsrə 700 illik hökmdarlıq nəsib etdi...”
271
Bu xəbər tamamilə
uydurmadır. Hz. Peyğəmbər qətiyyən belə bir söz deməmişdir.
İsrailiyyat rəvayətləri mövzu baxımından da üç qismə ayrılır:
1) Etiqad haqqındakı rəvayətlər.
2) İbadət və dini əhkamla bağlı olan rəvayətlər.
3) Vəz və nəsihətlə bağlı olan rəvayətlər.
İsrailiyyat, təfsirdə ən çox tənqid olunan mövzulardan biridir.
Çünki israiliyyat adı altında lüzumsuz bir çox bilgi təfsir kitabla-
rında özünə yer tapmış, Quranın ibrət məqsədi ilə yer verdiyi qısa
mövzular belə çox geniş şəkildə ələ alınmışdır. Bu cür rəvayətlər isə
insanları Quranın ruhundan və onun vermək istədiyi ilahi mesaj-
dan uzaqlaşdırmışdır.
271 Təbəri, əl-Camiul-Bəyan, XV/22.
