Bu təfsir janrını məqbul sayanların dəlillərinə gəldikdə onlar
aşağıdakılardır:
a. Dirayət təfsirini qadağan edtiyi iddia edilən ayələr, hədislər
və sələf alimlərindən gələn rəvayətlər Quran ayələri haqqında
273 İsra, 17/36.
274 Tirmizi, Təfsirul-Quran, 1.
275 Tirmizi, Təfsirul-Quran, 1.
276 Təbəri, Camiul-Bəyan, I/27.
277 Təbəri, Camiul-Bəyan, I/29.
278 İbn Kəsir, Təfsir, I/17.
TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ
192
heç bir bilgisi olmadan danışanlarla əlaqədərdır. Lüğəvi və dini
biliklərə əsaslanan təfsirlərdə heç bir problem yoxdur.
b. Əgər bu təfsir növü qadağan olunsaydı o zaman səhabilər
Quran təfsirində ictihad etməzdilər. Halbuki başda rəşidi xəlifələr
olmaqla İbn Abbas kimi bəzi səhabilər ictihad etmişlər. İbn Məsud
İraqda qurduğu təfsir məktəbini rəy/ictihad təməli üzərində
qurmuşdur. Hz. Peyğəmbər Quranı başdan-sona qədər təfsir
etməmişdi. Buna görə də o vəfat etdikdən sonra səhabilər bəzən
özləri də ictihad etmişlər. Məsələn, Hz. Əbu Bəkir, Nisa surəsinin
176-cı ayəsindəki “kəlalə” kəlməsini öz fikrinə görə açıqlamış və
belə demişdir: “Onu öz rəyimlə təfsir edirəm. Əgər doğrudursa
Allahdan, səhvdirsə məndəndir. Kəlalə, uşaq və ata xaricindəki
(mirasçılardır)”.
279
c. Hz. Peyğəmbər Muaz ibn Cəbəli Yəmənə vali olaraq
göndərdikdə ona Allahın kitabı və Rəsulullahın (s.ə.s) sünnəsində
tapmadığı bir mövzuda özünün ictihad etməsinə izn vermişdir.
d. Hər hansı bir mövzuda şəri nəss və qəti bilgi varsa o möv-
zuda zənn ilə əməl etmək doğru deyildir. Ancaq bunlar yoxsa o
zaman zənn ilə əməl oluna bilər. Çünki zənn də, ictihad yolu ilə
əldə olunan bilgi növüdür.
e. Tabeun alimlərinin bir hissəsi dirayət təfsirini məqbul say-
masalar da, onların əksəriyyəti Quranı rəylə təfsir etmişlər. Hətta
ictihad və rəylə təfsir tabeun dövründə sistemləşmişdir. Mücahid,
İkrimə və s. müfəssirlər bir çox ictihadlar etmişlər.
Nəticə olaraq deyə bilərik ki, dirayət təfsiri təfsirin ənənəvi me-
todlarından bir qədər uzaqlaşsa da, heç də müfəssirin öz yaradıcılıq
fəaliyyətində tam sərbəstliyini nəzərdə tutmur. Təfsirin bu janrın-
279 İbn Küteybə, Təvilu-müxtəlifil-hədis, s.29.
|
