Cənnətxan Eyvazov
(Az
ərbaycan, İran, Qazaxıstan, Rusiya və Türkmənistan) dəniz
s
ərhədlərinin qeyri-müəyyənliyi ilə bağlıdır. Bundan əlavə, Qa-
za
xıstanın regionun digər güdrətli dövləti olan Özbəkistanla
s
ərhədyani məsələlər və regionda liderlik uğrunda rəqabəti də
kifay
ət qədər aktual problem olaraq gündəmdə qalır.
M
ərkəzi Asiyanın bəzi digər dövlətləri də Qazaxıstan ki-
mi daxili probleml
ərini iqtisadi alətlərlə “yüngülləşdirmək” im-
kan
larına malikdir. Neft-qaz ehtiyatlarının yuxarıda göstərilən
m
əqsədlə istifadə etmək imkanları, həmcinin Türkmənistanda
v
ə Özbəkistanda mövcuddur.
11
Lakin h
ər iki halda vəziyyət bu-
radaki s
ərt və xarici dünyadan nisbətən təcrid edilmiş siyasi re-
jiml
ərin hökm sürməsi və iqtisadi nemətlərin düzgün sosial
bölgüsünd
ə problemlərlə (məsələn, korrupsiya) çətinləşir. Bun-
dan
əlavə, hər iki dövlət, regionun digər dövləti – Tacikistan
ki
mi, Əfqanistanla həmsərhəddir. Bu isə onların Əfqanistanda-
kı qeyri-sabitlikdən doğan problemlərlə bağlı həssaslığını artı-
rır.
Qırğızıstanı və Tacikistanı öz dövlətlərini qurmaqda ən az
nailiyy
ət qazanan ölkələrə aid etmək olar. Onlar regionun müs-
t
əqilliyi tarixində ən ciddi sarsıntılara məruz qalmış döv-
l
ətlərdir. Tacikistanda vətəndaş müharibəsi, Qirğızıstanda 2005
v
ə 2010-cu illərin iki inqilabı dövlət böhranının ən bariz nümu-
n
əsi kimi qiymətləndirilir. Vəziyyət həm də bir sıra daxili və
xarici amill
ərlə mürəkkəbləşir.
PTM-nin M
ərkəzi Asiya subkompleksi çərçivəsində struk-
tur asimmetriyasının ümumi görüntüsü iştirakçılarının milli gü-
cünün h
ərbi və iqtisadi komponentləri arasında çox böyük fərq-
l
ərin olması ilə tamamlanır. Bunun nəticəsi olaraq, təhlükəsizlik
di
lemması region dövlətlərinin bütün diadalarında bu və ya di-
g
ər dərəcədə mövcuddur. Bununla belə, PTM-nin Qafqadaki
subkompleksi il
ə nisbətdə onun davranış təzahürləri daha azdır.
M
ərkəzi Asiyadaki müəyyən “yumşaldıcı effekt” onun etnik və
11
Türkm
ənistanın kəşf olunmuş qaz ehtiyatları dünya ehtiyatlarının 9,4%-
ni, Özb
əkistanda isə 0,6%-ni təşkil edir (2013-cü ilin sonuna), bax: [17, 20].
170
|