Dərs vəSAİTİ ba k I elmi redaktor

Yüklə 22,6 Mb.

Pdf görüntüsü

səhifə	14/14
tarix	21.10.2023
ölçüsü	22,6 Mb.
	#159283
növü	Dərs

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 14

2ed36ad1b70bb96bf72b860db52a5640 (1)

1

2

3

4

29

5

6

7

8

9

10

30

11

12

13

14

15

16

31

17
18

19
20

21
22

32

23

24

25
26

27

28

33

29
30

31

32

33
34

34
35

36

37

38

39

40

35

41
42

43

44

45

46

36
4. Proyeksiya rəsmxətti

4.1 Həcmi fiqurun görünüşlərinin təyini

Həcmi fiquru proyeksiyaları vasitəsi ilə təsvir etmək üçün həcmi fiqurun
(əşyanın, detalın) üç proyeksiya müstəvisindən istifadə olunur: Frontal, horizontal
və profil.
Həcmi fiqurun frontal təsviri frontal proyeksiya, horizontal təsviri horizontal
proyeksiya, profil təsviri isə profil proyeksiyası adlanır.
Həcmi fiqurun görünüşü haqqında daha çox məlumat verən frontal proyeksiya
müstəvisində təsvir olunur və bu görünüşə eyni zamanda baş görünüş də deyilir.
Görünüşlərdə həcmi fiqurun sərhədlərini müəyyən edən və görünən xətlər qalın
bütöv xətlərlə göstərilir. Bu xətlərə kontur xətləri deyilir. Həcmi fiqurun
sərhədlərini müəyyən edən və görünməyən xətlər qırıq xətlərlə göstərilir. Bu
xətlərə görünməyən kontur xətt deyilir. Şəkil 35-də həcmi fiqurun əyani fəza
təsviri və frontal, horizontal, profil müstəviləri üzərində proyeksiyalanması
göstərilmişdir.
Şəkil 35

37
Şəkil 36-da həcmi fiqurun epyurada təsvirləri göstərilmişdir.
Şəkil 36
Şəkil 37 -də isə həcmi fiqurun fəza görünüşü və proyeksiyaları kəsimlə verilmişdir.
Şəkil 37

38
Aşağıda tələbələrə sərbəst şəkildə tapşırıqları yerinə yetirmək üçün qrafiq
nümunələr verilmişdir
.

1

2

3

4

5

6

39

7
8

9

10

11

12

40

13

14

15

16

17

18

41

19

20

21

22

23

24

42

25

26

27

28

29

30

43
5. İnşaat rəsmixətti
5.1 Planın qurulması

İnşaat
çertyojları
əsasən
proyeksiya
müstəvilərinə
düzbucaqlı
proyeksiyalanmanın ümumi qaydaları əsasında tərtib edilir. Bu çertyojlarda
binanın planı, kəsimləri və fasadları çəkilir.
Fasad binanın öndən, sağdan, soldan və arxadan görünüşləridir.
Kəsim binanın şaquli istiqamətdə eninə və uzununa kəsilərək çəkilən görünüş-
ləridir.
1)Plan üfiqi istiqamətdə fikrən mərtəbənin orta hündürlüyündən müstəvi ilə
kəsiminin üstən görünüşüdür. Planı qurmaq üçün birinci etapda onların him oxlar
çəkilir. Him oxları əsas yükdaşıyan konstruksiyaların (divarların və sütunların)
vəziyyətini uzununa və eninə göstərən oxlardır. Him oxları şaquli istiqamətdə ərəb
rəqəmlər ilə horizontal istiqamətdə isə latın həriflərlə işarələnir (şəkil 1).
Şəkil 38

44
2) Plan çəkilərkən binanın divarlarının qalınlığına görə sütunlar him oxu boyu
yerləşdirilir və sonra bu sütunları nazik xətlərlə birləşdirilir (şəkil 2).
Şəkil 39
3) Bu etapda qapılar, pəncərələr, arakəsmələr və pilləkən marşları verilən
ölçülərlə hər biri öz yerində çəkilir və kəsimə düşən xətlər qalınlaşdırılır, plana
düşən xətlər isə nazik qalır (şəkil 3).
Şəkil 40

45
4) Sonuncu mərhələdə planın bütün ölçüləri göstərilir (şəkil 41).
Şəkil 41

5.2 Pilləkən qəfəsinin təsviri
kəsikdə (1-1) planda (2-2)
Şəkil 42

46
Aşağıdakı tapşırıqlarda verilmiş planın sxeminə əsasən şərti işarələri nəzərə
almaqla binanın planını miqyasa uyğun qurmağı və qurulmuş planın ölçülərinin
göstərinə aid çalışmalar verilmişdir.

61
Aşağıda binanın aksonometrik görünüşünə, planın sxeminə və
verilmiş ölçülərə əsasən miqyasa uyğun planın qurulmasına aıd
tələbələrə sərbəst tapşırıqlar verilmişdir. Daxili qapıların yerini
tələbələr sərbəst müəyyənləşdirməlidirlər.

76
Aşağıda yerinə yetirilmiş tapşırıq nümunəsi göstərilmişdir.
Binanın fasadı, planı verilmişdir verilənlər əsasında isə binanın 1-1 və
2-2 kəsiyin çəkilişi göstərilmişdir.

1-ci mərtəbənin planı

77

Aşağıda sərbəst yerinə yetirmək üçün tapşırıqlar nümunələri
verilmişdir
.

Tələb olunur:
1.
Verilmiş fasad və planın sxeminə əsasən şərti işarələrdən istifadə etməklə
1:1 miqyasında binanın planını qurun.
2
.
Planda olan 1:1 kəsimini yerinı yetirin və ölçüləri göstərin.

100

101

102

103

104

105

106

107
6. Tərsimi həndəsədən məsələlər həlli
1.
Kordinatları ilə verilmiş A(40;45;60) nöqtəsinin proyeksiyalarını epyurada qurun.
şəkil 1.
Şəkil 1.
Həlli:
1-ci rəqəm nöqtənin fəzada profil proyeksiya müstəvisindən, 2-ci rəqəm
frontal proyeksiya müstəvisindən və 3-cü rəqəm isə horizontal proyeksiya
müstəvisindən olan məsafəni göstərir. Buna görə də 40 mm ölçünü profilə
perpendikulyar olan OX oxu, 45 mm ölçünü frontala perpendikulyar olan OY oxu
və 60 mm ölçünü horizontala perpendikulyar olan OZ oxu üzərində qeyd edib A
nöqtəsinin A(A
1
A
2
A
3
) proyeksiyalarını epyurada qururuq. Şəkil 1a.
Şəkil 1a.

108
Məsələlər:
Kordinatları ilə verilmiş B(40;45;30), C(30;40;25), D(25;35;45), E(40;35;10)
nöqtələrinin proyeksiyalarını epyurada qururun.
2. Verilmiş AB düz xətti üzərində olan S nöqtəsinin çatışmayan proyeksiyalarını
qurun şəkil 2.
Şəkil 2.
Həlli:
Bunun üçün əvvəlcə AB düz xəttinin çatışmayan A
3
B
3
proyeksiyasını qururuq,
verilmiş S
2
frontal proyeksiyadan OX və OZ oxlarına perpendikulyar apararaq S
1
və S
2
nöqtələrini uyğun proyeksiyalar üzərində tapırıq. Şəkil 2a.
Şəkil 2a.

109
Düz xəttin çatışmayan proyeksiyasını qurmak üçün verilən çalışmalar.

110
Məsələlər:
Verilmiş AB düz xəttinin üzərində olan S nöqtənin çatışmayan proyeksiyalarını
qurun.

111
3. Verilmiş yastı fiqurun çatışmayan proyeksiyasını qurun.
şəkil 3.
Həlli:
Bu məsələdə kordinatları ilə ABS üçbucaq fiqurun horizontal və frontal
(A
1
B
1
S
1
və A
2
B
2
S
2
) proyeksiyası verilmişdir. Onun çatışmayan (A
3
B
3
S
3
) profil
proyeksiyasını qurmaq tələb edilir. Bunun üçün A
1
B
1
S
1
nöqtələrindən OX oxuna
paralel köməkçi xətlər aparırıq və 45
0
– ilə bu nöqtələri OY oxuna köçürürük.
Həmin tapılmış nöqtələri OZ oxuna paralel qaldırırıq. A
3
; B
3
; S
3
proyeksiyardan
OZ oxuna perpendikulyar apararaq uyğun proyeksiyaları kəsişənə qədər uzadırıq
və bu kəsişmələrdən çatışmayan A
3
; B
3
; S
3
proyeksiyasını alırıq.
şəkil 3a.

112
Məsələlər:
Verilmiş yastı həndəsi fiqurların çatışmayan proyeksiyalarını qurun.

113
4. Verilmiş düz xəttin əsl boyunu təyin edin.
şəkil 4.
Düz xəttin əsl boyunu təyin etmək üçün dörd üsull mövcuddur.
1. Düzbucaqlı üçbucaq metodu.
2. Fırlanma metodu .
3. Üstəsalma metodu.
4. Əvəzeləmə metodu.
Ən sadə və geniş yayılmış metod düzbucaqlı üçbucaq metodudur. Fəzada ixtiyarı
vəziyyətdə verilmiş düz xəttin proyeksiyalarından birini kated (məsələn A
2
B
2
)
qəbul edirik. Digər katet ona perpendikulyar olması şərtinə əsasən A
1
B
1
proyeksoyasının uclarında OX oxuna paralel xətlər aparıb ∆y katedini tapırıq və
həmin ölçüdə A
2
B
2
düz xətdinin uclarından birinə perpendikulyar çəkirik. Bu
katetlərin uclarına birləşdirən düz xətt fəzada verilmiş ixtiyari düz xəttin əsl boyu
olur.
şəkil 4a.

114
Məsələlər:
Aşağıda düz xəttin əsl boyunun uzunluğunu və iki nöqtə arasındakı məsafənin
təyin edilməsinə aid sərbəst çalışmalar nümunələri verilmişdir.

115
5.Aşağida verilmiş qrafikda K (K
1
; K
2
) nöqtəsindən keçən və AB
(A
1
B
1
; A
2
B
2
) düz xətti ilə kəsişən ixtiyari bir düz xətti qurun.
şəkil 5.

116
K (K
1
; K
2
) nöqtəsindən keçən və AB (A
1
B
1
; A
2
B
2
) düz xətti ilə kəsişən bir düz
xətt olması üçün proyeksiyalarda kəsişmə nöqtəsi oxa perpendikulyar olan bir düz
xətin üzərində olmalıdır.
şəkil 5a.
Məsələlər:
K nöqtəsindən keçən və AB düz xətti ilə kəsişən ixtiyari bir düz xətti qurun.

117

118
6. Aşağıda verilmiş K (K
1
; K
2
) nöqtəsindən keçən və verilmiş AB (A
1
B
1
;A
2
B
2
) düz
xəttinə çarpaz olan bir düz xətt keçirin.
şəkil 6.
K (K
1
; K
2
) nöqtəsindən keçən düz xətin verilmiş AB (A
1
B
1
;A
2
B
2
) düz xətti ilə
çarpaz olması üçün bu düz xəttin kəsişdiyi proyeksiyaları oxa perpendikulyar olan
müxtəlif düz xətt üzərində olmalıdır.
şəkil 6a.

119
Məsələlər:
K nöqtəsindən keçən və AB düz xətti ilə çarpaz xətlər əmələ gətirən ixtiyari
bir düz xətti qurun.

120
7. Aşağıda verilmiş K (K
1
; K
2
) nöqtəsindən keçən və AB (A
1
B
1
;A
2
B
2
) düz
xəttinə paralel olan bir düz xətt keçirin.
Şəkil 7.
K (K
1
; K
2
) nöqtəsindən keçən və AB (A
1
B
1
;A
2
B
2
) düz xəttinə paralel düz xətt
keçirtmək üçün həmin nöqtədən keçən və uyğun proyeksiyalara paralel olan düz
xətlər keçirmək lazımdır.
Şəkil 7a.
Məsələlər:
Verilmiş K nöqtəsindən keçən və AB düz xəttinə paralel olan düz xətti qurun.

121

122
Verilmiş iki düz xətti kəsən ixtiyari bir düz xətti qurun.

123
8. Verilmiş düz xəttin horizontal və frontal izlərini qurun.
Şəkil 8.
Bu şəkildə düz xəttin frontal və profil proyeksiyaları verilmişdir. Horizontal və
frontal iz tələb edildiyi üçün, əvvəlcə AB (A
2
B
2
;A
3
B
3
) düz xəttinin horizontal
A
1
B
1
çatışmayan proyeksiyasını qururuq sonra isə horizontal və frontal
proyeksiyalarını OX oxunu kəsənə qədər uzadırıq və rabitə xətlərindən istifadə
edib düz xətin horizontal və frontal izlərini qururuq. Şəkil 8a
Şəkil 8a.
Məsələlər:
Aşağıda verilmiş qrafiqlərdə düz xəttin horizontal və frontal izlərini qurun.

124
İzlərlə verilən müstəvinin çatışmayan izini qurun.

125
9. Müstəvi üzərində olan nöqtənin çatışmayan proyeksiyasını qurun.
Şəkil 9.
Şəkil 9-da izləri ilə S müstəvisi və K nöqtəsinin horizontal K
1
proyeksiyası
verilmişdir. Çatışmayan K
2
frontal proyeksiyasını tapmaq tələb edilir. Nöqtənin
müstəvi üzərində olması üçün onun uyğun proyeksiyaları müstəvi üzərində olan
düz xəttin uyğun proyeksiyaları üzərində olmalıdır. Bunun üçün verilmiş şəkildəki
müstəvi üzərində olan AB düz xəttinin çatışmayan frontal A
2
B
2
proyeksiyasını
qururuq və həmin düz xəttin üzərində olan nöqtənin K
1
proyeksiyasını OX oxuna
perpendikulyar qaldıraraq A
2
B
2
proyeksiyası üzərində K
2
çatışmayan frontal
proyeksiyasını qururuq.
Şəkil 9a.

126
Məsələlər:
Müstəvi üzərində yerləşən K və E nöqtəsinin çatışmayan proyeksiyasını qurun.

127
10. Müstəvi üzərində olan düz xəttin çatışmayan proyeksiyasını qurun.
Şəkil 10.
Düz xəttin müstəvi üzərində olması üçün onun ən azı iki nöqtəsi müstəvi
üzərində olmalıdır. Bunun üçün verilmiş K
1
N
1
düz xəttinin horizontal
proyeksiyasini ABS üçbucaq müstəvisinin A
1
B
1
S
1
proyeksiyasının tərəflərini
kəsənə qədər uzadırıq və kəsişmədə yaranan (1
1
;2
1
) qeyd edib, həmin
proyeksiyalardan OX oxuna perpendikulyar qaldıraraq A
2
B
2
S
2
proyeksiyasının
uyğun tərəfləri üzərində (1
2
;2
2
) proyeksiyalarını qururuq. Daha sonra 1
2
; 2
2
prqyeksiyalardan düz xətt keçirdərək düz xəttin çatışmayan frontal proyeksiyasını
K
2
N
2
alırıq. Şəkil 10a.
Şəkil 10a.

128
Məsələlər:
Müstəvi üzərində verilmiş düz xəttin çatışmayan proyeksiyasını qurun.
11. İzləri ilə verilmiş müstəvi üzərində olan yastı həndəsi fiqurun çatışmayan
proyeksiyasını qurun.
Şəkil 11.
Bu məsələni həll etmək üçün əvvəlcə izləri ilə P müstəvisinin çatışmayan
frontal izini qururuq A
1
nöqtəsi horizontal izin üzərində olduğu üçün onun A
2
frontal proyeksiyası OX oxunun uzərinə düşür. B
1
nöqtəsinin horizontal

129
proyeksiyası OX oxunun üzərində olduğu üçün onun B
2
frontal proyeksiyası
müstəvinin frontal izin üzərinə düşür. S nöqtəsinin S
2
frontal proyeksiyasını
tapmaq üçün əvvəlcə onun profil S
3
proyeksiyasını tapırıq. Çünki izləri ilə verilmiş
müstəvi profil proyeksiyalayıcı müstəvidir və onun profil izi yığıcı xassəsinə
malikdir. S
1
-dən OX oxuna perpendikulyar qaldıraraq S
3
nöqtəsindən isə OZ oxuna
perpendikulyar olan rabitə xətlə kəsişənə qədər xətləri uzadaraq S
2
-ni tapırıq və
tələb olunan üçbucağın A
2
B
2
S
2
frontal
proyeksiyasını
qururuq
.
Şəkil 11a.
Məsələlər:
Verilmiş müstəvi üzərində olan yastı fiqurun çatışmayan proyeksiyalarını
qurun.

130

131
12. Müstəvilərin kəsişmə xəttinin qurulmasına aid məsələlər.

132
13. Düz xətlə müstəvinin kəsişmə nöqtəsinin tapılmasına aid məsələlər.

133
14. Nöqtədən müstəviyə qədər olan məsafənin təyini.

134

Ə D Ə B İ Y Y A T

1. Ə.M.Məmmədov, V.F.Puzıryevski, K.C.Məmmədov «Tərsimi həndəsə»,
səh.431. Bakı – 1964.
2. Б.Г.Миронов, Р.С.Миронова «Черчение» , стр.282. Москва – 1991.
3. Ə.M.Həsənova, C.X.İsmayılov, O.Ə.Qurbanov, R.O.Eyyubova, B.R.Quliyev
«Mühəndis qrafikası» , səh.271. Bakı – 1989.
4. Tağıyev A.Ə., Məmmədova R.C., Məmmədov S.B., Şərifov K.T., Rəhimova L.N.
«Tərsimi həndəsə», səh.276. Bakı – 2013.
5. A.Ə.Tağıyev, R.C.Məmmədova, L.N. Həsənova, A.Ə.Əliyeva «Mühəndis və
kompüter qrafikası» AutoCAD , səh. 71. Bakı – 2020.

135
M Ü N D Ə R İ C A T

Giriş
.................................................................................. 3
1. Standartlar
.....................................................................................
5

1.1 Çertyoj alətləri və ləvazimatları................................................... 5
1.2 Formatlar. Əsas yazılar.............................................................. 7

1.3 Miqyaslar..................................................................................... 9
1.4 Materialların şərti qrafiki təsviri……………………………...... 10
1.5 Çertyojda ölçülərin göstərilməsi................................................ 11
1.5.1 Xəttin növləri............................................................................ 11
1.5.2 Çertyoj şriftləri........................................................................ 13
1.5.3 Çertyojda ölçülərin göstərilməsi............................................ 15
2. Əsas həndəsi qurmalar
.............................................................. 19
2.1 Düz xətt paraçasının bərabər nisbətdə bölünməsi..................... 19
2.2 Qızıl bölgü.................................................................................. 20
2.3. Bucaqların bölünməsi................................................................ 20
2.4 Çevrələrin bölünməsi................................................................ 21
3. Həndəsi rəsmxətt
......................................................................... 24
3.1 Qoşulmalar.................................................................................. 24
3.2 Düz xətt və çevrənin çevrə qövsü vasitəsi ilə qoşulması............ 27
4. Proyeksiya rəsmxətti
.................................................................. 37
4.1 Həcmi fiqurun görünüşlərinin təyini............................................ 37
5. İnşaat rəsmixətti
.......................................................................... 44
5.1 Planın qurulması.......................................................................... 44
5.2 Pilləkən qəfəsinin təsviri........................................................... 47
6.
Tərsimi həndəsədən məsələlər həlli
......................................... 111
Ədəbiyyat ......................................................................................... 138

Yüklə 22,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 14