Dərs vəsaiti baki nurlan 2 0 0 6
(M Ç 43) « ...yox etm iş»
Yüklə 17,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(M Ç 43) « ...yox etm iş». Kara igil bodumğ yok kümadım (MÇ 14) «Qara igil xalqını yox etmədim». ç) Yok predikativ sözü felin m ü x təlif şəkil və zamanlarmda işlən ən /r/ernaqis feli ilə birləşib cüm lənin xəbəri vəzifəsin d ə işlənir; m əsələn: Ötükən yışda y ig idi yok ermiş (KT c 4) «Ötükən m eşəli dağlarmda yaxşt sahib y o x imiş». Türk bodun olurğah, türk kağan olurğalı SantuiJ balıka, taluy ügüzkə təgmis yok ermis (T 18) «Türk xalqı oturalı, türk xaqanı oturah Şandun şəhərinə, D əniz çaym a çatm ası yox im iş». Bizi/J sü atı turuk, azukı yok erti (K T ş 39) « B izim qoşunun atı anq, ərzağj yox idi». Kül tigin yok ersər, kop öltəçi ertigiz (K T şm 10) «Kül tigin olmast idi, ham m ız ö lə s i idiniz». İltəris kağan kazğanmasar, udu ben özüm kazğanmasar, U yəm ə, bodun yəmə yok ertəçi erti (T 54-55) «İItəris xaqan qazanmasa idi, ardmca m ən özüm qazanmasa idim, el də, xalq da yox olası idi». İltəris kağan kazğanmasar, yok erti ersər, ben özüm Bilgə Toyukuk kazğanmasar, ben yok ertim ersər, Kapağan kağan türk sir bodun yerintə bod yəmə, bodun yəm ə, kisi y&mə idiyok ertəçi erti (T 59-60). «İltəris xaqan qazanmasa idi, olm asa idi, mən özüm Müdrik Tonyukuk qazanmasa idim, mən olm asa idim, Kapağan xaqanm türk sir xalqı ycrində bir nəfər də, xalq da, adam da tamamilə yox olası idi». d) Yok predikativ sözü substantivləşib üçün qoşm ası ilə işlənir, cüm lədə səbəb zərfliyi funksiyasmı yerinə yetirir; m əsələn; Ər atım yok üçün yeti işnuki eşim taşru etilti (Y 41) «Ər adım olmadığı üçün yeddi əvv əlk i dostum sürgün edildi». e) Yok prcdikativ sözü atributivləşərək cüm lədə təyin v əzifəsin d ə işlənir; m əsələn; Kağan olurıp yok çığay bodunığ kop kobartdım (K T c 9-10) «Xaqan oturub yoxsul, kasıb xalqı bütünlüklə topladım». ə) Yok prcdikativ sözü feli sifətlə birləşib cüm lədə səbəb zərfliyi funksiyasında işlənir; m əsələn: Təgdükin yok üçün kisi balıkda mafja ukğalı kəItii^K. ş 28) «... hücum ctm ədiyim üçün adamlar şəhərdən m ən ə tabe olmağa gəldilər». ı) Yok prcdikativ sözü fcli bağlama ilə birləşib cüm lədə zaman zərtliyi vəzifəsin i ycrinə yetirir; m əsəiən: O! kan yok boJtukda kisrə el yitmis, ıçğınıms, kaçışmıs (O 1) « 0 xan yox olduqdan sonra el sona yctm iş, dağılm ış, qaçışm ış». i) Yok prcdikativ sözü fcllərə qoşulub -ma, ~mə inkar şəkilçisinin funksiyasmda çıxış cdir; m əsələn: KuşJadaçı Bilgə tutuk yok arlzun (Y 48) «Quş ovçusu Müdrik tutuk artmasm». ...togdükin yok üçün kisi balıkda mafja ukğalı kəltı (B K ş 28) «...hücum ctm ədiyim üçün adamlar şəhərdən m ənə tabc olmağa gəldilər». 3. Tügül «dcyil» predikativ sözü. Q ədim türk yazısı abidələrinin dilində /'%/>'/prcdikativ sözü nadir hallarda işlənir v ə adətən, mürəkkəb cüm lənin birinci komponcntinin tam formalaşmamış (yanm çıq) xəbəri olur; m əsələn : Türk bodun, üləsigin biriyə Çuğay yış tügül, Tün yazı konayın tısər, türk bodun, ül'osigig anta ayığ kisi ança boşğurur ermiş (K T c 6-7) «Türk xalqı, bir hissən cənuba Çuğay m eşəli dağlarma deyil, Tün düzündə yerləşək desə, türk xalqı, bir hissəni orada pis adamlar clə öyrədir imiş». MÜNDƏRICAT Ön söz............................................................................................................. 3 I fəsil. Qədim türk yazısı abidələrinin öyrənilməsi................................. 6 Göytürk yazısı abidələrinin araşdınlması tarixindən.............................. 6 Göytürk yazısı abidələrinin lokallaşdınlması......................................... 33 Orxon abidələri........................................................................................... 3 3 Yenisey abidələri..................................................................................... 50 Şərqi Türküstan abidələri....................................................................... 52 Orta Asiya abidələri................................................................................ 5 3 Göytürk yazısı abidələrinin tarixi-siyasi təsnifı.................................. 54 Göytürk dilinin fonetik-qrammatik quruluşunun öyrənilməsi tarixindən............................................................................56 Uyğur yazısı abidələri.............................................................................70 I HİSSƏ FONETİKA II fəsil. Qraflka........................................................................................... 92 Göytürk əlifbasmm mənşəyi..................................................................... 92 Göytürk əlifbası........................................................................................ 102 Sait səslərin işarələri............................................................................... 105 Samit səslərin işarələri........ ...................................... ............................ 108 Liqaturlar................................................................................................... 125 Qədim uyğur əlifbası............................................................................... 130 III fəsil. Fonologiya ................................................................................ 136 Danışıq səsı və fonem ............................................................................136 Saitlər sistcmi .......................................................................................... 137 Samitlər sistemi ........................................................................................ 141 Fonetik hadisə və qanunlar..................................................................... 143 Fonetik itələmə qanunu............................................................................146 Ahəng qanunu .......................................................................................... 147 Saitlərin ahəngi ........................................................................................149 Saitlərlə samitlərin ahəngi..................................................................... 161 Samitlərin ahəngi .................................................................................... 165 Uyuşm a......................................................................................................169 Səs artımı .................................................................................................. 175 Səs düşümü................................................................................................179 Soslorin yerdəyışməsi .............................................................................184 Kontraksiya................................................................................................ 185 Səs keçidi .................................................................................................. 186 Qədim türk yazısı abidələrinin dilində sözün fonetik strukturu.............. 188 H eça............................................................................................................ 191 Vurğu.......................................................................................................... ,193 İntonasiya.............................................................................. -................. 196 II HİSSƏ LEKSİKA IV fəsil. Leksikologiya.................................................................................. 201 Qədim türk yazısı abidələri dilinin işlənmə dairəsinə görə lüğət t ə r k ib i........................................................................ 201 Qədim türk yazısı abidoləri dilinin mənşəcə lüğət m ərkibi................232 V fəsil. Semasiologiya................................................................................. 238 Sözün çoxm ənahhğı..................................................................................... 241 Om onim lər .................................................................................................. 253 S in o n im lər...................................................................................................... 261 A n to n im lər......................................................................................................264 Tabu və evfemizm ..................................................................................... 270 Etim ologiya.....................................................................................................273 Onom astika..................................................................................................... 2 X 1 Frazcologiya................................................................................................... 2X5 İd io m la r......................................................................................................... Ataiar sö/.Iəri......................................... ......................................................... ^93 H ikm ətli ifadələr ....................................................................................... 294 VI fəsil. Söz y a ra d ıc ıltğ ı .........................................................................296 Fonetik yolla sö/ yaradıcılığı...................................................................... 29K Lcksik yolla söz y a ra d ıcılığ ı................................................................... M orlb lo ii yolla s(iz yaradıcılığı................................................................ Ad düzoldən ş ə k ilç ilə r......................................................................................' Adlardan ad düzəldən şəkilçilər...................................................................... ' Fctlərdən ad düzəldən şokilçiiər...... ......................................................... J^21 Fel düzəldən şəkiiçilər............................................................................... Adlardan fci düzəidən ş ə k ilç iiə r............................................................... ^^2 Feiiərdən fcl düzəidən ş ə k ılç ılə r.............................................................. ^42 Z ə r f düzəld’on şəkilçilər ........................................................................... . Adlardan /ərl'düzəldən şək ilç ilə r........................................................... - _ Feilərdən /ə rfd ü /ə ld ə n şəkilçiiər ................................................... Sintaktik yolla sö/ yaradtcıhğı................................................................. M ürəkkəb və tərkibi sözkırin tə s n ifi...................................................... Düzəltmə qaydalan m üxtəlif olan mürəkkəb və tərkibı sözlər ...........376 D ü /əltm ə q;ıydalan m ü xtəlif olmayan mürəkkəb və tərkıb s ö / lə r ............................................................................................ _ Situativ tcli ................................................................................................... ^ III HİSSƏ MORFOLOGİYA Giriş......................................................................................................... 403 y il fəsil. Adlar...................................................................................... 414 İsim ......................................................................................................... 414 İsmin mənaca növləri............................................................................415 Qrammatik kateqoriyalar...................................................................... 417 Kəmiyyət kateqoriyası......................................................................... 418 Mensubiyyət kateqoriyası................................................................... 426 Hal kateqoriyası..................................................................................... 438 Xəbərlik kateqoriyası............................................................................469 Müəyyənlik - qeyri-müəyyənlik kateqoriyası...................................472 Canh isimlərdə einsin göstərilməsi.................................................... 473 Sifot......................................................................................................... 476 S a y ...........................................................................................................478 Miqdar saylan ........................................................................................479 Sıra saylan..............................................................................................485 Qeyri-müəyyən saylar...........................................................................486 Kəsr saylan............................................................................................ 488 Bölgü saylan.......................................................................................... 488 Numerativ sözlər...................................................................................489 Ə vəzlik....................................................................................................489 Şəxs əvəzlikləri..................................................................................... 490 Təyin əvəzlikləri...................................................................................493 payıdış-şəxs əvəzliyi............................................................................494 İşarə əvəzliyi.......................................................................................... 496 Sual ə v ə z ü y i.......................................................................................... 498 Toplu əvəzliklər.................................................................................... 499 İnkar əv əzliy i......................................................................................... 500 Ə vəzlikləşm ə.........................................................................................501 y ill fesil. Fel.......................................................................................... 502 İnkar kateqoriyası..................................................................................506 Felin bacanq aspekti.............................................................................508 Sual aspekti............................................................................................ 508 Təsirli və təsirsiz fellər........................................................................ 509 Felin məna növləri.................................................................................513 K eçərnöv...............................................................................................515 K eçm əznöv........................................................................................... 517 Məchui növ............................................................................................ 518 Qayıdış n ö v .............................................................................................J20 Qarşıhqh .................................................................................................. B irgəlik n ö v ü ..................................................................................................^^4 İcbar ............................................................................................................... ^^7 Tohrik n ö v .................................................................................................... . Şəxssiz n ö v .................................................................................................... T ərz kateqoriyası........................................................................................... Şəxs kateqoriyası......................................................................................... Fehn şəkil vo za m an la n ............................................................................ Əmi' ......................................................................................... S'SS X o b u r ................................................................................................................................ .. Keçmiş zaman.............................................................................................. Şühudi kcçmiş ............................................................................................. N əqli keçmiş zam an.................................................................................... İndiki ... ............................................................................................................ <^^^2 İndiki-gələcok zaman................................................................................. Qcyri-qəti gələcək ..................................................................................... Qəti gəkKək ................................................................................................ . A rzu ................................................................................................................................... . Lazm ı ş ə k li................................................................................................ şj-yo Vacib ş ə k li....................................................................................................... 5-74 Şərt şəkli ................................................................................................. 5 7 7 Fcl şəkillərinin h ekayəsi........................................................................... Fel şəkillərinin rə v a y ə ti............................................................................ . Fcl şəkillərinin ş ərti............................ .................................................... ^^^4 Fclin modal form ası............................................................................... Fehn təsriilənməyən form aları........................................................ M ə s d ə r...................................................................................................... 5X(ı Hərəkət a d ia n ........................................................................................... 590 F c iis ifə t.................................................................................................. 595 Fch bağlama........................................................................................ IX Fosil. Zərf və digər nitq hissələri................................................... Z ə r f .......... ....... ....................................................................... ....................... 615 Köm əkçi nitq h is s ə lə n ........................................................ f,] 5 Q o ş m a .......................................................................................... ,631 B ağlayıcı....................................................................................... .634 Ə d a t................................................................................................... , ,.637 Modal s ö z lə r............................................................................ 639 N id a ................................................................................................ ........... 639 Təqlıdi s ö z lə r ......................................................................... ....640 P rcd ik a tiv s ö z l ə r .................................................................................... Əbülfəz Rəcəbli QƏDİM TÜRK YAZISI ABIDƏLƏRİNIN DİLİ I HİSSƏ Azərbaycan dilində Kompüter dizaynı: D ürdanə M İRTAĞ IQ IZI Yığılmağa verilmtş 18.06.2006. Çapa imzulanmış 12.07.2006. Şərti çap varəqi 40,5. Sifariş N ° 201. Kağız farmatı 60x841/16. Tiraj 500. Kitab «Nurlan» nəşriyyat-poliqrafiya müəs.sisiysind^ hazır diapozitivlərdən çap olunmuşdur. Direktor: p r o f N.B.Məmmadli E-mail: nurlanl959@ramhler.ru Tel: 497-16-32; 850-311-41-89 Ünvan: Bakı, İçərişəhər, 3-cü M aqomayev döngəsi 8/4. Yüklə 17,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|