Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil
§J5. Bitməmiş istehsalatın uçota
Yüklə 1,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§J5. Bitməmiş istehsalatın uçota
( Bitməmiş istehsalat dedikdə, texnoloji proseslərin bütün mərhələlərində tamamilə emal edilməmiş məhsul (məmulat, detal), habelə komplektləşdirilməmiş və sınaqdan keçirilməmiş, texniki nəzarət, yaxud sifarişçinin nümayəndəsi tərəfindən qəbul edilməmiş məmulat təsəvvür edilir. Qəti çıxdaş edilmiş məhsullar və emala cəlb edilməmiş materiallar və yarımfabrikatlar, ləğv edilmiş sifarişlər bitməmiş istehsalata aid edilmir. Bitməmiş istehsalata aşağıdakılar daxildir: 52 noraıalanndan cüzi kənarlaşırsa, onda nonnativ kalkulyasiyanın əvəzinə plan kalkulyasiyasmı istifadə etmək olar. Nonnativ metodunun ikinci prinsipi ondan ibarətdir ki, məsrəflərin uçotu normalar üzrə və normalardan kənarlaşmalar üzrə ayrıca apanlır. İstehsal xərclərinin uçotu və məhsulun maya dəyəri kalkulya- siyasının normativ metodunun üçüncü mühüm prinsipi normanın dəyişilməsi uçotunun təşkilindən ibarətdir. İstehsal məsrəflərinin normativ uçotunun dördüncü prinsipi, normadan kənarlaşma və normanın dəyişilməsi ilə normativ dəyərinin cəbri toplanması yolu ilə məhsulun faktiki maya dəyərini hesablamaqdan ibarətdir. 71 da istehsal məsrəfləri bü cür bölgüsüz uçota almır. Ayrı-ayrı növlərin, sortların və markaların maya dəyəri əmsal üculu ilə (qara metallurgiyada) və ya yanaşı məhsullara aid məsrəfləri çıxmaq üsulu ilə hesablanır. Yüngül sənayenin bir sıra sahələrində (toxuculuq, dəri-xəz) idarəetmə xərclərini mərhələlər üzrə bölüşdürmürlər, onlar bütövlükdə həmin istehsalın son məhsuluna aid edilir. İstehsal xərclərinin uçotu və məhsulun maya dəyəri kalkulya- siyanm ən mütərəqqi metodu normativ metodudur. O, mütərəqqi məsrəf nonnalarının tətbiq olunmasına, maddi vəsaitlərin və əmək resurslarının qənaət edilməsi ehtiyatlarının aşkar edilməsinə şərait yaradır və məhsulun maya dəyəri səviyyəsinə gündəlik nəzarəti təmin edir. Bu metodun əsas xüsusiyyəti cari qaydada qüvvədə olan nomıalar və bu normalardan kənarlaşmalar üzrə məsrəfləri sistematik olaraq aşkar etməkdən ibarətdir. Bu cür uçot əsasında sex və müəssisələrin rəhbərləri üçün artıq xərclərin aradan qaldırılması və əldə edilən nailiyyətlərin möhkəmləndirilməsindən ötəri tədbirləri öz vaxtında görməyə imkan yaranır. Son illərdə bu metod təkcə maşınqayırmada deyil, həm də sənayenin ət-piy, tikiş, tütün, dəri, ayaqqabı, konserv, yeyinti sahələrində, şin istehsalında, məişət kimyası müəssisələrində və s. tətbiq edilir. Normativ metodunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, məhsulun faktiki maya dəyərini hesablamağın əsasını, məmulatların ayrı-ayrı növlərinin əvvəlcədən tərtib edilmiş normativ kalkulyasiyası təşkil edir. Nonnativ kalkulyasiyaları qovşağa və hətta detala tərtib edə bilərlər. Son halda uçot işlərinin çox zəhmətli olmasını ixtisara salmaq üçün qovşaq və detala normativ kalkulyasiya ancaq materialların və əmək haqqının müstəqim məsrəflərin maddələri üzrə tərtib edilir, qalan məsrəflər məmulatın nonnativ kalkulyasiyasına daxil edilir. Beləliklə, normativ metodunun birinci prinsipi, qüvvədə olan normalar əsasında tərtib edilən normativ kalkulyasiyanm mövcud olmasından ibarətdir. Əgər normativ kalkulyasiya tərtib edilən qüvvədə olan cari normalar, plan hesablamalarında qəbul edilmiş 70 normalarından cüzi kənarlaşırsa, onda nonnativ kalkulyasiyanın əvəzinə plan kalkulyasiyasını istifadə etmək olar. Normativ metodunun ikinci prinsipi ondan ibarətdir ki, məsrəflərin uçotu normalar üzrə və normalardan kənarlaşmalar üzrə ayrıca aparılır. İstehsal xərclərinin uçotu və məhsulun maya dəyəri kalkulya- siyasmm normativ metodunun üçüncü mühüm prinsipi normanın dəyişilməsi uçotunun təşkilindən ibarətdir. İstehsal məsrəflərinin normativ uçotunun dördüncü prinsipi, normadan kənarlaşma və noımanm dəyişilməsi ilə normativ dəyərinin cəbri toplanması yolu ilə məhsulun faktiki maya dəyərini hesablamaqdan ibarətdir. 71 sifarişlər üzrə məsrəflər,balansda bitməmiş istehsalat qalığı kimi qalır. Beləliklə, uçotun sifariş metodunda, bir qayda olaraq, məsrəflərin hazır məhsul və bitməmiş istehsalat arasında şərti olaraq bölüşdürülməsi aradan çıxır. Sifarişin maya dəyəri, həmin sifariş bütövlükdə yerinə yetirildikdən sonra müəyyən edilir ki, bu da məhsulun anbara təhvilinə yazılan qaimə və ya işlərin yerinə yetirilməsi haqqındakı aktla ye- kunlaşdırılır. Bundan sonra sifariş bağlanmış hesab olunur. ' İstehsal xərclərinin uçotu və məhsulun maya dəyəri kalkulya- siyasının mərhələ metodu ilk xammalın emal prosesində ardıcıl olaraq bir sıra yenidən emallardan, mərhələlərdən keçirildiyi kütləvi istehsallarda tətbiq edilir. Bu metod ən çox metallurgiyada, toxucu- luqda, kimya, dəri, tikinti materialları, şüşə, çini-saxsı qablar, sement, yeyinti və digər sənaye sahələrində geniş yayılmışdır. Burada məsrəflərin planlaşdırılması və uçotu ayrı-ayrı texnoloji fazalar, mərhələlər, yenidən emallar üzrə aparılır, mərhələlərin daxilində isə məhsulların növləri və ya qaıpları çərçivəsində maddələr üzrə aparılır. Mərhələ metodunun ən mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, istehsal xərcləri uçotunun obyekti, istehsal prosesinin texnoloji yenidən emalından, mərhələ və ya fazadan ibarətdir. Misal üçün, qara metallurgiyada istehsalın tam dövrü domna (çuğunun əridilməsi), poladəritmə və prokat mərhələlərindən ibarətdir, dəri istehsalında isə islatma-külləmə, aşılama və bəzək mərhələlərindən, pambıq- parça istehsalında isə əyirmə, toxuma və rəngləmə mərhələlərindən ibarətdir. İstehsal xərcləri mərhələlər üzrə məhsulların növləri və ya qrupları çərçivəsində xərclərin kalkulyasiya maddələri uzrə uçota alınır. Bu zaman müstəqim məsrəflər hər bir mərhələ üzrə ayrıca uçota alınır, mərhələ daxilində isə məhsulların növləri üzrə uçota alınır. Qeyri-müstəqim xərclər isə bütövlükdə istehsal, sex üzrə və ya müəssisə üzrə sonradan onları mərhələ üzrə məsrəflərə müəyyən edilmiş qaydada mərhələlər arasında müstəqim və ya dolayı olaraq bölüşdürmək yolu ilə silinir. Bir sıra istehsallarda məsrəflərin uçotunun məhsulun hər bir növü, çeşidi, markası və ya sinfi üzrə apannaq çətindir. Belə hallar- 69 eləcodə özünün əsaslı tikintisi üçün yerinə yetirilən iş və xidmətlər və i.a. aid edilir.Bütün hallarda məhsulun, iş və xidmətlərin buraxılışı müəyyən qaydada rəsmiləşdiriləndən sonra onlar hazır məhsul hesab olunur. Odur ki, hazır məhsulun buraxılışı və onun malalanla- ra göndərilməsinin mühasibat uçotu düzgün təşkil edilməlidir. İstehsaldan buraxılan əmtəəlik məhsulun aylıq tapşırığına bir və ya iki növbəli iş zamanı ayın axırıncı günündə saat 24-ə qədər, və ya üç növbəli iş zamanı isə növbəti ayın biri tarixinə saat 8-ə qədər (səhər növbəsi birinci sayıldıqda) istehsal olunan hazır məhsul daxil edilir. Sənaye xarakterli işlərə köməkçi sexlər tərəfindən buxarın, suyun, elektrik enerjisinin, sıxılmış havanın buraxılışı uzrə xidmətlər, kənar müəssisələrə və təşkilatlara, özünün qeyri-sənaye təsərrüfatlarına və ya özünün əsaslı tikintisi üçün avtomobillə daşımalar və digər xidmətlər daxildir. Hazır məhsul əsasən kənara satılmaq üçündür, lakin onun bir hissəsi müəssisənin daxilində istifadə oluna bilər. Məhsulların (işlərin, xidmətlərin) tərkibinə aşağıdakılar daxildir: a) öz istehsalının hazır məhsulları və yarımfabrikatları; b) sənaye xarakterli işlər və xidmətlər; v) qeyri-sənaye xarakterli işlər və xidmətlər; q) satın alınmış məmulatlar (komplektləşdirmək üçün əldə edilənlər); d) inşaat, quraşdırma, layihə-axtarış, geoloji kəşflyyat,elmi- tədqiqat və i.a işlər; e) nəqliyyat təşkilatlarında yüklərin və sərnişinlərin daşınması üzrə xidmətlər; j) minik maşınlarının kirayəsi və avtomobillərin gətirilməsi üzrə xidmətlər; z) nəqliyyat-ekspedisiya və yüklomə-boşaltına əməliyyatları; i) rabitə müəssisələrinin xidmətləri və s. İndiki şəraitdə müqavilə əsasında göndərmə üzrə satışa əsas əhəmiyyət verilir ki, bu da müəssisənin təsərnifat fəaliyyətinin səmərəliliyini, məqsədyönlüyünü müəyyən edən işlərin iqtisadi göstəricilərindən biridir. Göndərilmiş və buraxılmış məhsullar müəssisə 73 nin hesablaşma hesabına ona görə ödəmənin daxil olub- olmamasından və ya veksellərin alınmasından asılı olmayaraq satışın həcminə daxil edilə bilər. Beləliklə, satış prosesi müəssisənin təsərrüfat vasitələrinin dövr etməsini başa çatdırır ki, bu da onu dövlət büdcəsi qarşısında, ssuda üzrə bank qarşısında, fəhlə və qulluqçular, malgöndərənlər qarşısında öhdəliyin yerinə yetirilməsinə və istehsalat məsrəflərinin ödənilməsinə imkan verir. Satış üzrə tapşırığın yerinə yetirilməməsi dövriyyə vəsaitlərinin dövr etməsini azaldır, malalanlar qarşısında müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməməsinə görə cərimələr verilir, ödəmələri gecikdirir, müəssisənin maliyyə vəziyyətini pisləşdirir. Satışın həcmi ilə yanaşı müəssisə mənfəətin məbləğini (həcmini) tənzimləşdirir. Bu ona görə mümkündür ki, məhsulun satış (müqavilə) qiymətini müəyyən edən zaman onun tərkibinə müəyyən məbləğ və ya mənfəətin(gəlirin) faizi daxil edilir. Əgər müqavilə üzrə satılmalı olan məhsulun miqdarını müqavilə qiymətinə vursaq, onda onun tənzimlənən satış dəyərini əldə edərik, mənfəət faizindən asılı olaraq mənfəətin gözlənilən məbləğini hesablayırlar. Bu, mənfəətdən verginin büdcəyə ayırmalanmn avans ödəmələrini hesablamaq üçün baza hesab olunur. Mənfəətin faktiki məbləği hər ay satılmış məhsulların satış qiyməti və əlavə dəyər vergisi və aksizləri çıxmaqla tam faktiki maya dəyəri arasındakı fərqlə müyyən edilir. Sənaye müəssisələrində istehsal proqrammasmm yerinə yetirilməsi nəticəsində hazır məhsul alınır. Həmin hazır məhsulu bir yerdə cəmləmək, mühafizə etmək, qorumaq, saxlamaq lazımdır. Bütün bunlar üçün, daha sonra həmin hazır məhsulların satışı üçün görüləcək işlər möhkəm uçot, nəzarət və məsuliyyət tələb edir. Bütün bu dediyimiz, hazır məhsul buraxılışı və satışı üzrə uçot dairəsini əhatə edir. Bunlar üçün uçotun vəzifəsi dedikdə isə aşağıdakıları nəzərdən qaçırmamaq lazımdır. Əvvəlan onu bilmək lazımdır ki, uçota alma və saxlama qaydasına görə hazır məhsullar anbarda olan hazır məhsula və göndərilən məhsula, malalanın sərəncamında, mühafizəsində olan məhsula bölünürlər. Bunun üçün uçotun aşağıdakı vəzifələri qarşıya çıxır; 74 a) hazır məhsulun anbar üzrə uçotu, onun vəzifəsi; b) göndərilmiş mallar uzrə uçotu,onun vəzifəsi; v) malalanın mühafizəsində olan məhsulun uçotu və vəzifəsi. Məhsulun texniki səviyyəsini və keyfiyyətini hər vasitə ilə yüksəltmək vəzifəsi bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisənin iqtisadi siyasətinin və bütün əməli işinin mərkəzinə keçirilir. Müəssisənin məhsulu elmi fikrin son nailiyyətlərini özündə təcəssüm et- dinnəli, ən yüksək texniki-iqtisadi, estetik tələblərə və başqa isteh- lak tələblərinə uyğun gəlməli, dünya bazarında rəqabət qabiliyyətinə malik olmalıdır. Onun keyfiyyətini yüksəltmək zəruri məmulata respublikanın tələbatını və müxtəlif mallara əhalinin artan tələbini daha dolğun ödəməyin etibarlı yoludur. Aşağı keyfiyyət, çıxdaş - bunlar material ehtiyatlarının və xalqın əməyinin israf edilməsi deməkdir. Bazar iqtisadiyyatına keçid müstəqil respublika markasının şərəfi Liğrunda mübarizəyə fəal kömək edəcəkdir. Məhsulun keyfiyyəti peşə və vətənpərvərlik iftixarı məsələsi olmalıdır. Məhsul buraxılışı ilə əlaqədar uçotun vəzifəsi gündəlik buraxılan məhsulun düzgün uçotunu aparmaq, onu ilk uçot sənədləri ilə rəsmiyyətə salmaq, onun hazırlanması ilə əlaqədar işləri uçota almaq. xərc normalarını müəyyən etmək, onları uçota almaq, hazır məhsulun tam maya dəyərini müəyyən etmək və nəhayət sifarişçilər tərəfindən haqqı ödənilənə qədər olan işləri qeydə almaqdır. Bütün bu göstərilən işlər uçotun məhsul buraxılışı və satışı üzrə olan vəzifələri sayılır. Qeyd etmək lazımdır ki, məhsul buraxılışı və satışı mal alan təşkilatlarla müəssisənin təchizat şöbəsi tərəfindən bağlanmış müqavilə əsasında həyata keçirilir. Bunun üçün düzgün uçot, keyfiyyətli uçot heç cürə imkan vemrəz ki, mal müəssisənin anbarında uzun müddət qalsın. Uçoüın bir vəzifəsi də buradan ortaya çıxır. Anbarda hazır məhsulun maksimum qalıq müddətindən artıq qalması halı olmamalıdır, hazırlanmış məhsul makroiqtisadiyyatın tələbini ödəmək üçün onun istifadəsinə verilməlidir. Yuxarıda dediyimiz kimi bu da müəssisə və təşkilatlar arasında bağlanan müqavilə əsasında həyata keçirilir. Bu həm də ticarət yolu ilə həyata keçirilə bilər, hazır məhsul cəmiyyətin tələbatını ödəyirsə, bu dövlət ticarəti, kooporali\' ticarəti yolu ilə baş verə bilər. Hazır məhsulun düzgün 75 uçotu, onun düzgün satışı müəssisənin rentabellik səviyyəsinə müsbət təsir edir. Biz bilirik ki, satışla əlaqədar xərclər də maya dəyərinə daxil edilir. Bu kommersiya xərcləri istehsalat maya dəyərinə daxil olaraq məhsulun tam maya dəyərini əmələ gətirir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kommersiya xərclərinin uçotu məhz buradan başlayır. Hazır məhsulların buraxılışının və satışının uçotu aşağıdakı şərtləri əhatə etməlidir: 1. Təsərrüfat müqavilələri əsasən malalanlara göndərilən məhsulun həm göndərilmə üzrə həm də keyfiyyət üzrə sistemli uçotu. 2. Malalanlara göndərilmiş mallar üzrə haqqın ödənilməsi uçotunu. 3. Anbarda qalan məhsulların uçotunu: a) qəbulun uçotunu; b) qrafıkə əsasən partiyalarla göndərilməsinin uçotunu 4. Göndərilmiş mallar, eyni zamanda yolda olan göndərilmiş malların alıcıları arasında pul haqq-hesabının uçotunu. 5. Satışla əlaqədar kommersiya xərclərinin uçotunu əhatə etməlidir. Hazır məhsulların buraxılışının və satışının uçotu bağlanmış müqavilənin şərtlərinə də əməl etməlidir. Paylayıcı sənədlər üzrə malların göndərilməsi və bölüşdürülməsi işini müntəzəm təşkil etmək lazımdır. Malalanlarla bağlanmış müqavilənin ən b:ı > ,ı şərti onların ünvanına göndərilmiş malın çeşidinin, növünün, kv-yfıyyətinin gözlənilməsi, yəni müqavilə şərtinə əməl edilməsidir. Uçulun öz vaxtında, yüksək səviyyədə aparılması onun mexanikləşdirilməsindən də asılıdır. Bizim müəssisələrdə kifayət qədər uçot maşınları var. İstehsalatdan əldə edilən hazır məhsul texniki nəzarət şöbəsi tərəfindən ştamplandıqdan, yəni qəbul olunduqdan sonra yararlı mal kimi anbara daxil olur. Sexdə məhsul buraxılışı ilə əlaqədar uçotun vəzifəsi məhsul buraxıldıqca və anbara təhvil verildikcə onun müntəzəm uçotunu aparmaqdır. Sexdən anbara məhsul buraxıldıqca o təhvil qaiməsi vasitəsi ilə rəsmiyyətə salınır. Bəzi hallarda bu qaimələrə qəbul aktı da əlavə edilir. Anbarda isə hazır məhsulların uçotu materialların uçotuna uyğun şəkildə aparılır. Anbarda hazır məhsul miqdar kartoçkası qaydasında hər məhsul növü üzrə ayrıca 76 aparılır. Məhsul buraxıldıqca buraxılış qaiməsi yazılır. Qaimə mühasibatın hesab fakturasına əsasən yazılır. Anbardar ayın axırında məhsul buraxılışı ilə əlaqədar ilk sənədləri mühasibata təhvil verir. 'Məhsul satışının həcm göstəricisi ilə yanaşı, bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində müəssisənin işinin əsas göstəricisi məmulatın mühüm nomenklaturası üzrə tapşırıqdan ibarətdir. Təsərrüfatçılığm indiki yeni şəraitində məhsul satışının həcmi müəssisənin işinin mühüm göstəricilərindən biridir. Müəssisənin pul vəsaitləri ilə təmin olunması, onun normal təsərrüfat fəaliyyəti, məhsul satışı üzrə tapşırığın yerinə yetirilməsindən asılıdır. Məhsul satışının həcmi ilə birlikdə müəssisəyə satışdan mənfəət üzrə plan verilir. Onun ölçüsü, istehsalın genişləndirilməsinə və xalqın rifah halının yaxşılaşdırılmasına yönəldilən, müəssisənin dövlətin xalis gəlirinə qoyduğu vəsaitini əhəmiyyətli dərəcədə xarakterizə edir. Hazır məhsul malalanlara bağlanmış müqaviləyə müvafiq olaraq satılır. Satılmış məhsullara görə malalanlarla hesablaşmaların öz vaxtında təşkil edilməsi, müəssisənin vəsaitlərinin dövr etməsini sürətləndirir ki, bu da son nəticədə onun maliyyə vəziyyətinə müsbət təsir göstərir. Burada məhsul və onun satıştntn uçotu üzrə aşağıdakı əsas vəzifələr ortaya çıxır: a) istehsalatdan anbara daxil olan hazır məhsulu vaxtında sənədləşdirmək; b) hazır məhsulun anbarda keyfiyyətli saxlanmasına nəzarət etmək; v) məhsulun malalanlara göndərilməsini, onun satışını, habelə malalanlarla hesablaşmanı vaxtlı-vaxtmda, dəqiq sənədləşdirmək və mühasibat uçotunda əks etdirmək; q) məhsul satışı üzrə tapşırığın yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək; d) anbardan hazır məhsulun normativə uyğun olmasına nəzarət etmək, vaxtında noımativdən artıq ehtiyatları aşkara çıxarmaq və onların satışını təşkil etməyə nəzarəti gücləndirmək; e) məhsul satışının nəticəsini vaxtlı-vaxtmda müəyyən etmək və i.a. 77 Bazar iqtisadiyyatına keçməyə çətinlik törədən başlıca amillərdən biri ümumi məhsul kütləsinin azalma meyli, istehlak şeylərinin və xüsusilə gündəlik tələbat mallarının - ərzağın qıtlığıdır. Ümumi məhsul kütləsinin azalması ilə imperiyanın uzun illər «vahid xalq təsərrüfat kompleksi» yaradılması kimi ziyanlı və mürtəce siyasəti ilə bilavasitə bağlıdır. Zəruriyyətindən asılı olmayaraq keçmiş sovetlər birliyində müəssisələr, istehsal sahələri bir-birindən tam asılı vəziyyətə salınmışdır. İndi isə vaxtilə bərqərar olmuş təsərrüfat əlaqələri, müqavilə təəhhüdləri müntəzəm olaraq pozulur. Hər bir müəssisədə istehsal olunan bütün əmtəəlik məhsul dəyər ifadəsində qiymətləndirilir. Onun tərkibinə öz istehsalının hazır məmulatının və yarımfabrikatının, kənara göıiilmüş sənaye xarakterli işlərin, özünün əsaslı tikinti şöbəsinə və xidmətedici istehsalat və təsərrüfatın sənaye xarakterli işlərinin dəyəri daxildir. Sintetik uçotda və balansda hazır məhsul faktiki maya dəyəri ilə əks etdirilir, cari uçotda isə uçot qiyməti (şərti qiymətlə) ilə, yəni orta illik plan istehsalat maya dəyəri ilə və ya müəssisələrin müqavilə qiymətləri ilə və ya buraxılış, pərakəndə satış qiymətləri ilə və yaxud faktiki maya dəyəri ilə qiymətləndirilir. , Hazır məhsulun faktiki istehsalat maya dəyəri ayın axırında kal- kulyasiya əsasında müəyyən edilir. Hazır məhsul orta illik plan istehsalat maya dəyəri ilə qiymətləndirilən zaman məhsulun buraxılış qiyməti və plan maya dəyəri arasındakı kənarlaşma ayrıca olaraq uçota alınır, həmin kənarlaşma hesabat dövrünün axırında müvafiq miqdarda satılmamış məhsulun qalığına və satılmış məmulata aid edilir. Məhsulun buraxılış qiyməti ilə qiymətləndirilməsinin hesabatla müqayisə edilməsini, habelə malalanlara göndərilmiş və satılmış məhsulların sənədlərində qiymətləndirmənin vahid olmasına riayət olunmasını təmin edir. Bu zaman məhsulun faktiki maya dəyəri və buraxılış qiyməti arasındakı fərq ayrıca uçota alınır. Kiçik nomenklaturada məmulat buraxan bəzi müəssisələrdə hazır məhsul faktiki maya dəyərlə qiymətləndirilir. Lakin cari uçotda hazır məhsulu uçot qiymətləri ilə (orta illik plan maya dəyəri və ya müəssisənin buraxılış qiymətləri ilə) qiymətlendinnək daha məqsədə uyğundur, çünki, bu zaman uçotun mexanikləşdirilməsi üçün la- 78 zııni şərait yaradılır və hesabat dövrü ərzində hesabat işçilərinin bərabər surətdə işlə təmin olunmasına nail olunur. Hazır məmulat qalıqlarının maya dəyəri ilə buraxılış qiymətləri arasındakı fərq nonual şəraitdə realizə olunmamış mənfəəti (kommersiya xərclərini nəzərə almadan) özündə göstərir ki, bu da müəssisənin maliyyə fəaliyyətini təhlil etmək üçün olduqca mühüm göstəricidir. Bununla bərabər, satılmış məhsulun plan və faktiki maya dəyəri arasındakı fərq sadələşdirilmiş üsulla aşkar edilir. Qiymətləndirmənin yuxanda verilən hər iki variantının ümumi cəhəti odur ki, bunlardan hər hansı biri tətbiq edilirsə edilsin, son nəticədə hazır məhsul qalıqlarının qiyməti faktiki maya dəyərinə çatdınlır. Kənarlaşmalar müəssisə tərəfindən buraxılan artıq xərci və ya qənaəti göstərir. Kənarlaşmalar hazır məhsulu uçota alan hesablarda uçota alınır. Bu zaman qənaət qırmızı stomo ilə uçota alınır, artıq xərc isə adi əlavə yazılışla əks olunur. Buraxılan məmulatların istehsalına çəkilən məsrəflərin uçotu üçün 37 ((Məhsulların (işlərin, xidmətlərin) buraxılışı» hesabı istifadə edilən zaman hazır məhsul 40 ((Hazır məhsul» hesabında normativ (plan) maya dəyəri ilə əks etdirilir. Hazır məhsulların hərəkətinin uçotunun düzgün təşkil edilməsi üçün onun nomenklaturasının işlənib hazırlanması - yəni, həmin müəssisə tərəfindən buraxılan məmulat növlərinin adının siyahısının hazırlanması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun tərtib olunması üçün əsas kimi bir məmulatı başqasından ayırmağa imkan verən (model, dəqiq sinfi, fasonu, artikulu, markası, çeşidi və i.a.) müəyyən əlamətə görə hazır məmulatlann təsnifatı əsas götürülür. Nomenklatura nömrəsi müxtəlif miqdarda rəqəmlərdən ibarət ola bilər. Nomenklaturadan müəssisənin aşağadakı xidmətləri İstifadə edirlər: a) dispetçer xidməti - məmulat buraxılışı qrafıkinin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək üçün; b) sexlər - buraxılışın çeşidinə nəzarət etmək üçün və hazır məmulatlan anbara təhvil verən zaman qaimələri yazmaq üçün; v) marketinq şöbəsi - müqavilə göndərmələrinin yerinə yetirilməsi imkanlarına nəzarət etmək üçün; 79 q) mühasibatlıq - analitik uçot \\) məlumat və hesabatları tərtib etmək üçün. Yüklə 1,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|