Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil

hesaba  və  ödəmə  tələbnaməsinə  daxil  edilmiş  və  malalanlar 
tərəfindən ödənilən (əgər məhsula buraxılış qiymətləri franko- göndəi'ən 
stansiya ilə müəyyən edilibsə) nəqliyyat xərcləri (dəmir yol tarifi, su fraklı 
və b.); 
94 

---

malalanın  rekvizitləri,  onların  banklarının  olduqları  yerlər,  ödəmənin 
təyinatı,  malların  (işlərin,  xidmətlərin)  ümumi  adı,  ödəniləsi  məbləğ, 
pul vəsaitlərini alanın rəhbərinin və baş mühasibinin imzaları və möhür 
göstərilir.  Ödəmə  tələbnamə-tapşırığının  birinci  iki  nüsxəsi  poçta  ilə 
malalana göndərilir, onlar yoxlanıldıqdan sonra onu imzalayır və birinci 
nüsxəsi  məhsulu  göndərən  malgöndərənə  pul  vəsaitlərini  köçürmək 
üçün özünün bankına təhvil verir. Ödəmə tələbnamə-tapşırığına hesab 
fakturalar,  nəqliyyat  qaimələrinin  qəbzləri  və  b.  əlavə  edilir.  Ödəmə 
tələbnamə-tapşırığın (hesab- fakturaların) nüsxələri müəssisədə qalır və 
göndərilmiş malların uçotu üçün əsas kimi xidmət edir. 
Ödəmə  tələbnamə-tapşırığın  iki  variantının  tətbiqi  mümkündür. 
Birinci  halda  ödəmə  tələbnamə-tapşırıq  hesab-faktura  ilə  birlikdə 
istifadə  olunur  (ödəmə  tələbnamə-tapşırıqda  ancaq  ödənilməli  olan 
ümumi  məbləğ  göstərilir,  hesab  -  fakturada  isə  çeşid,  miqdar,  satış 
qiyməti, göndərilmiş məhsulların, tara və qablaşdırmanın dəyəri, dəmir 
yol tarifi və b. göstərilir). 
O biri halda ödəmə tələbnamə-tapşırığı vahid hesablaşma sənədi 
hesab  olunur,  onda  göndərilmiş  məhsullar  haqqında  hesab-fakturanın 
bütün  məlumatları  göstərilir  (ödəmə  tələbnamə-tapşırığın  əks  tərəfi 
istifadə olunur). 
Məhsul  onu  anbardan  buraxan  (göndərən)  vaxtdan  malalan 
(sifarişçilər) tərəfindən ödənilənə qədər və ya göndərilmiş məhsula görə 
onlara hesablaşma sənədlərini təqdim edilənə qədər və ya ona verilmiş 
məmulatın satışı haqqında komisyonerin bildirişi daxil olduqdan sonra 
göndərilmiş  hesab  olunur.  Sənəd  dövriyyəsi  zamanı  müəssisə  yolda 
olan  hesablaşma  sənədlərinə  görə  bankın  ssudasın-  dan  istifadə  edə 
bilər.  Ssudanın  məbləği  kreditləşməyən  elementlərini  (əlavə  dəyər 
vergisi  və  mənfəət)  çıxmaqla  ödəməyə  təqdim  edilmiş  ödəmə 
sənədlərinin məbləğinə bərabərdir. 
Malalanlara  göndərilmiş  və  buraxılmış  məhsulların,  görülmüş 
işlərin  və  yerinə  yetirilmiş  xidmətlərin  uçotu  üçün  45  «Göndərilmiş 
mallar»  adlı  xüsusi  aktiv  sintetik  hesab  tətbiq  edilir.  Bu  hesab  onun 
iqtisadi təbiətindən asılı olaraq, mal ehtiyatlarının uçotu üçün müəyyən 
edilmiş hesablar qrupuna aid edilir, çünki hesab-ödəmə tələb- namələri 
ödənilənə  qədər,  harada  olmasından  asılı  olmayaraq  göndərilmiş 
məhsulların sahibi malgöndərən hesab olunur. 
97 

---

Yuxanda  qeyd  edildiyi  kimi  göndərilmiş  məhsullann  (malların) 
mövcudluğu və hərəkətinin uçotu üçün 45 «Göndərilmiş mallan> adlı 
aktiv hesab ayrılmışdır. Bu hesabda nəqliyyat və ya poçt təşkilatlarına 
verilmiş,  müəssisənin  özünün  nəqliyyatı  ilə  göndərilmiş  hazır 
məhsullar, mallar və digər məmulatlar o hallarda uçota alınırlar ki, o 
zaman  ki,  göndərmənin  şərtləri  ilə  və  ya  müqaviləyə  müvafiq  olaraq 
yükə  sahiblik  və  sərəncam  vermək  hüququ,  onun  təsadüfən  məhv 
olması  (itməsi)  üzündən  olan  zərərli  məsuliyyəti,  onun  daşınmaya 
təhvil verilən vaxtından malalana keçmir. Burada həmçinin, komission 
və  başqa  əsaslarla  satılmaq  üçün  başqa  müəssisələrə  verilmiş  hazır 
məmulatlar,  məhsulların  dəyərindən  artıq  malalanlar  tərəfindən 
ödənilən taraların dəyəri, malalanlar tərəfindən ödənilməsindən və ya 
satılmış  malların  qiymətinə  daxil  edilməsindən  asılı  olmayaraq 
qiymətdən  artıq  nəqliyyat  xərcləri  (dəmiryol  tarifi,  su  fraxtı),  habelə 
göndərilmiş məhsullann (malların, işlərin, xidmətlərin) ödənilməsindən 
əsassız  etiraz  etməyə  görə  malalanlara  təqdim  edilmiş,  qəbul  edilən 
iddialar, dəbbələmə məbləğləri, yüklərin çalışmaması və korlanmasına 
görə nəqliyyat təşkilatlarının cərimələri əks olunur. 
Müəssisədə ona lazım olmayan və ya artıq olan satılası materiallar 
malalanlara  buraxıldıqda  və  göndərildikdə,  onlann  dəyəri  ödənilənə 
qədər həmçinin 45 «Göndərilmiş mallao> hesabında əks etdirilir. 
Bu hesabda malalanlara buraxılmış və göndərilmiş məhsullar və 
materiallar, hazır məhsulların və maddi ehtiyatların cari uçotunda tətbiq 
edilən qiymətlərlə uçota alınırlar. 
45  «Göndərilmiş  mallar»  hesabının  debetində  əməliyyatların 
yazılması üçün əsas kimi göndərmənin və buraxılışın icmal cədvəlinin 
yekun  məlumatları  xidmət  edir.  Göndərmə  və  buraxılış  cədvəli, 
göndərilmiş  (buraxılmış)  maddi  qiymətlilərin  ayn-ayrı  növləri  üzrə, 
yəni hazır məhsullar, materiallar, xidmətlər və i.a. üzrə tərtib edilir. 
45  «Göndərilmiş  mallar»  hesabının  kredit  yazılışları  üçün  əsas 
satış  cədvəlindən  ibarətdir.  Bu  hesabın  qalığı  hesabat  ayının  axırına 
müxtəlif  səbəblər  üzrə  malalanların  hesab-ödəmə  cədvəllərinin 
ödənilməmiş məbləğini göstərir. 
98 

---

Bütün  göndərilmiş  və  buraxılmış  hazır  məhsulların,  işlərin  və 
xidmətlərin və satın alınma maddi qiymətlilərin analitik uçotu 16-a saylı 
«Hazır  məmulatların  hərəkəti,  onların  göndərilməsi  və  satışı» 
cədvəlində aparılır. Bu hazır məmulatın nomenklaturası 80 addan çox 
olmayan  müəssisələrdə  tətbiq  edilir.  Qalan  müəssisələrdə  16-a  saylı 
cədvəl tətbiq edilir. 
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi göndərilmiş mallann uçotu, hesabatın 
tərtib olunması üçün nəzərdə tutulmuş göndərilmiş məhsullar və maddi 
qiymətlilərin qmpları üzrə, yəni: hazır məmulatlar, tullantılardan əldə 
edilmiş  geniş  istehlak  məmulatları,  sənaye  xarakterli  iş  və  xidmətlər, 
qeyri-sənaye  xarakterli  iş  və  xidmətlər,  normativdən  artıq  və  yuxarı 
materiallan, satın alınma məmulatlar və i.a. üzrə aparılır. Bu qruplardan 
hər biri üçün ayrıca olaraq 16 və 16-a saylı cədvəl tərtib edilir. 
İkinci  bölmədə  -  "hazır  məmulatların  hərəkəti,  onların 
göndərilməsi  və  satışı"  -  müvafiq  sütunlar  üzrə  hazır  məmulatların 
dəyərini,  nıalalanlar  tərəfindən  ödənilən  tara  və  nəqliyyat  xərclərini, 
ünvanına  məhsul  göndərilmiş  və  ya  yerinə  yetirilmiş  iş  və  xidmətlər 
təhvil verilmiş müəssisə və təşkilatlara ödənilməli olan hər bir ödəmə 
tapşırığı qeydiyyatdan keçirilir. Məbləğlə birlikdə hesab-fakturalar üzrə 
adları çərçivəsində göndərilmiş məmulatların miqdarı yazılır. 
Hesablaşma  sənədləri  üzrə  məbləğlərlə  birlikdə  uçot  qiyməti  ilə 
göndərilmiş məhsulları və maddi qiymətlilərin dəyəri göstərilir. Onun 
dəyəri məhsulların miqdarını uçot qiymətinə vurmaqla müəyyən edilir. 
İkinci bölmədə ödəmə tələbnamələrinin ödənilməsi haqqında qeyd 
edilir.  Bunun  üçün  əsas  bankın  hesablaşma,  bankların  qısa  müddətli 
kreditləri və b. bank hesablarından çıxarış xidmət edir. 
Cədvəlin  ikinci  bölməsinin  məlumatları  üzrə  müəssisənin 
mühasibatında malalanlarla hesablaşmaların vəziyyəti müşahidə edilir. 
İki  ay  qurtardıqdan  sonra  ödənilməmiş  hesablar  yeni  açılmış 
göndərilmə cədvəlinə yazılır. Bundan başqa bu bölmə, ödəmə vaxtı hələ 
çatmayan göndərilmiş malların vaxtında ödənilməmiş malların və 
99 

---

məsuliyyətli mühafizədə olan malların dəyərini müəyyən etmək üçün 
istifadə edilir. 
Bu  məlumatlar  malalanlara  göndərilmiş  məhsul  və  maddi 
qiymətlilər  aşağıdakı  qruplara  bölünən  balansı  tərtib  etmək  üçün 
istifadə edilir: 
1) ödəmə  vaxtı  hələ  çatmamış,  banka  inkassaya  verilmiş  ödəmə 
sənədləri üzrə göndərilmiş mallar və təhvil verilmiş işlər; 
2) malalanlar  və  sifarişçilər  tərəfindən  vaxtında  ödənilməyən 
hesablaşma  sənədləri  üzrə  və  ssudanı  təmin  etmək  üçün  müəyyən 
edilmiş vaxtda banka inkassaya verilməmiş sənədlər üzrə göndərilmiş 
mallar və təhvil verilmiş işlər; 
3) akseptdən  etiraz  etməklə  əlaqədar  olaraq  malalarlarda 
məsuliyyətli mühafizədə olan mallar. 
Hesablaşma  sənədləri  banka  inkassaya  təhvil  verilməmiş,  ayın 
axırıncı  günləri  göndərilmiş  məhsullann  dəyəri  45  «Göndərilmiş 
mallar»  hesabının  qalığından  çıxılır  və  balansda  hazır  məhsulların 
dəyərinə birləşdirilir. 
Beləliklə,  cədvolin  ikinci  bölməsi  məhsul  və  materialların 
göndərilməsinə  və  buraxılmasına  yazılmış  hesab-fakturaların  və  ya 
digər  sənədlərin  qeydiyyatı  üçün  və  malalanlarla  hesablaşmaların 
analitik  uçotu,  göndərilmiş  mallar  və  onların  satışının  uçotu  üçün 
istifadə edilir. 
45 "Göndərilmş mallar" hesabı ancaq göndərilmiş və buraxılmış 
məhsullar və materialların faktiki dəyərinə görə 40 «Hazır məhsul», 20 
«Əsas  istehsalat)),  23  "Köməkçi  istehsalat",  10  «Materiallar»  və  b. 
hesabların  kreditləri  ilə  müxabirləşməklə  debetləşir.  Satılmış 
məhsulların,  materialların,  yerinə  yetirilmiş  işlərin  və  xidmətlərin 
faktiki maya dəyəri 45 «Göndərilmiş mallar)) hesabının kreditindən 46 
«Məhsulların (işlərin, xidmətlərin) satışı» hesabının debetinə silinir. 
Elektrik  stansiyalarında  və  bəzi  başqa  müəssisələrdə  və 
təşkilatlarda,  yəni  malların,  iş  və  xidmətlərin  satışı  hesablaşma 
sənədləri banka inkassaya təhvil verildikcə əks etdirilən müəssisələrdə 
45  "Göndərilmişm  mallar"  hesabı  debetləşir  və  46  «Məhsullann 
(işlərin, xidmətlərin) satışı)) hesabı kreditləşir. Eyni zamanda 46 saylı 
hesab debetləşir və 20 və ya 40 saylı hesab kreditləşir. Satışdan əldə 
100 

---

Kənarlaşma 
faizi mallar 
Göndərilib 
X 
X
 
-0,2 
Mallar 
göndərilib 
719000 
717562 
-1438 
Ayın axırına 
anbarlarda hazır 
məhsul- lann 
qalığı 
111000 
110772 
-228 
Uçot  qiymətləri  və  faktiki  istehsalat  maya  dəyəri  üzrə  ayın 
əvvəlinə hazır məhsulun qalığı haqqında məlumatlar əvvəlki ayın oxşar 
haqq-hesabından  götürülür,  istehsalatdan  daxil  olan  hazır  məhsulların 
daxil  olması  haqqında  məlumatlar  isə  hesabat  ayı  ərzində  hazır 
məhsulun  buraxılması  cədvəlindən  götürülür.  Bu  məlumatlara 
əsaslanaraq  mövcud  olan  bütün  məhsulların  faktiki  maya  dəyərinin 
(ayın əvvəlinə qalığı da daxil etməklə), onun möhkəm uçot qiyməti ilə 
dəyərindən kənarlaşmasının orta faizini tapırıq. 
Bizim misalımızda məhsulun faktiki maya dəyəri, onun möhkəm 
uçot qiyməti ilə dəyərindən 1660 min manat və ya 0,2% aşağı olmuşdur 
(1660x100:830000). 
Bu faizi malalanlara göndərilmiş məhsula da aid edirik. 
Bizim  misalımızda  göndərilmiş  məhsulun  faktiki  maya  dəyəri, 
onun möhkəm uçot qiyməti ilə dəyərindən (yəni 719000 min manatdan 
aşağıdır) 0,2%-ə qədər və ya 1438 min manat aşağıdır (719000 man.: 
100x0,2), yəni o, 717562 min manat təşkil edir (719000 min manat  - 
1438 min manat). 
Malların göndərilməsi aşağıdakı yazılışla əks etdirilir: 
DT 45 ((Göndərilmiş mallar» hesabı 
KT  40  ((Hazır  məhsul»  hesabı  uçot  qiyməti  ilə  -  719000 
kənarlaşma - 1438 
Faktiki maya dəyərinin yekunu - 717562 
Əgər  göndərilmiş  malların  taralarının  dəyəri  buraxılış  qiymətinə 
daxil  deyildirsə  və  göndərilmiş  məhsulların  dəyərindən  artıq  olaraq 
malalanlar tərəfindən ödənilməlidirsə, onda o da göndərilmiş hesab 
103 

---

indi  isə  sənaye  məhsulunun  göndərilməsinin  və  satışının  uçotu 
üçün ayrılmış sintetik hesablar sisteminə baxaq. 
Sənaye  müəssisələrinin  hazır  məhsulu  ancaq  onun  dəyəri 
ödənildikdən  sonra  satılmış  hesab  olunur.  Ona  görə  də  anbardar 
buraxılmış, lakin malalanlar tərəfindən hələ ödənilməmiş məhsulların 
uçotu üçün, habelə sifarişçilər tərəfindən qəbul edilmiş, lakin hələ onlar 
tərəfindən  ödənilməmiş  işlərin  uçotu  üçün  əgər  ödəmə  tarixi  satışın 
vaxtı hesab olunursa, 45 «Göndərilmiş mallar» adlı hesab istifadə edilir. 
Bu  hesab  aktivdir,  onun  qalığı  göndərilmiş,  lakin  ayın  əvvəlinə 
malalanlar  tərəfindən  ödənilməmiş  məhsulların,  materialların  və  ta- 
raların  faktiki  maya  dəyərini,  həmçinin  malalanlar  tərəfindən 
ödənilmək  üçün,  ödəmə  sənədlərinə  daxil  edilmiş  nəqliyyat  xərcləri, 
üstə gəl ƏDV-si göstərilir. Debet üzrə dövriyyə iki anlayışı birləşdirir - 
malalanlar  tərəfindən  ödənilməli  olan,  hesabat  ayında  göndərilmiş 
qiymətlilərin faktiki maya dəyəri və nəqliyyat xərcləri, üstəgəl ƏDV-si; 
kredit  üzrə  dövriyyə  malalanlar  tərəfindən  ödənilmiş  satılmış 
məhsulların, qiymətlilərin faktiki maya dəyəri və nəqliyyat xərclərinin 
məbləği, üstəgəl ƏDV-si. 
45  «Göndərilmiş  mallar»  hesabının  debetinə  yerli  malalanlara 
buraxılmış və ya başqa şəhərli malalanlara göndərilmiş hazır məmulatın 
faktiki maya dəyəri silinir. 
Göndərilmiş malların faktiki istehsalat maya  dəyəri, bu malların 
möhkəm uçot qiyməti ilə dəyərindən onun kənarlaşmasının orta faizinə 
görə hesablanır. Bu haqq-hesab aşağıdakı kimi aparılır. 
Min manatla 
 
Möhkəm uçot 
qiyməti ilə 
Faktiki istehsalat 
maya dəyəri üzrə 
Kənarlaşma (+; 
-) 
Ayın əvvəlinə 
anbarda hazır 
məhsulların 
qalığı 
120000 
120200 
200 
İstehsalatdan 
daxil olub 
710000 
708140 
1860 
Yekunu: 
830000 
828340 
-1660 
102 

---

Kənarlaşma 
faizi mallar 
Göndərilib 
X 
X
 
-0,2 
Mallar 
göndərilib 
719000 
717562 
-1438 
Ayın axınna 
anbarlarda hazır 
məhsulların 
qalığı 
111000 
110772 
-228 
Uçot  qiymətləri  və  faktiki  istehsalat  maya  dəyəri  üzrə  ayın 
əvvəlinə hazır məhsulun qalığı haqqında məlumatlar əvvəlki ayın oxşar 
haqq-hesabından  götürülür,  istehsalatdan  daxil  olan  hazır  məhsulların 
daxil  olması  haqqında  məlumatlar  isə  hesabat  ayı  ərzində  hazır 
məhsulun  buraxılması  cədvəlindən  götürülür.  Bu  məlumatlara 
əsaslanaraq  mövcud  olan  bütün  məhsulların  faktiki  maya  dəyərinin 
(ayın əvvəlinə qalığı da daxil etməklə), onun möhkəm uçot qiyməti ilə 
dəyərindən kənarlaşmasının orta faizini tapınq. 
Bizim misalımızda məhsulun faktiki maya dəyəri, onun möhkəm 
uçot qiyməti ilə dəyərindən 1660 min manat və ya 0,2% aşağı olmuşdur 
(1660x100:830000). 
Bu faizi malalanlara göndərilmiş məhsula da aid edirik. 
Bizim  misalımızda  göndərilmiş  məhsulun  faktiki  maya  dəyəri, 
onun möhkəm uçot qiyməti ilə dəyərindən (yəni 719000 min manatdan 
aşağıdır) 0,2%-ə qədər və ya 1438 min manat aşağıdır (719000 man.: 
100x0,2), yəni o, 717562 min manat təşkil edir (719000 min manat  - 
1438 min manat). 
Malların göndərilməsi aşağıdakı yazılışla əks etdirilir: 
DT 45 «Göndərilmiş mallar» hesabı 
KT  40  «Hazır  məhsul»  hesabı  uçot  qiyməti  ilə  -  719000 
kənarlaşma - 1438 
Faktiki maya dəyərinin yekunu - 717562 
Əgər  göndərilmiş  malların  taralannın  dəyəri  buraxılış  qiymətinə 
daxil  deyildirsə  və  göndərilmiş  məhsulların  dəyərindən  artıq  olaraq 
malalanlar tərəfindən ödənilməlidirsə, onda o da göndərilmiş hesab 
103 

---

indi  isə  sənaye  məhsulunun  göndərilməsinin  və  satışının  uçotu 
üçün ayrılmış sintetik hesablar sisteminə baxaq. 
Sənaye  müəssisələrinin  hazır  məhsulu  ancaq  onun  dəyəri 
ödənildikdən  sonra  satılmış  hesab  olunur.  Ona  görə  də  anbardar 
buraxılmış, lakin malalanlar tərəfindən hələ ödənilməmiş məhsulların 
uçotu üçün, habelə sifarişçilər tərəfindən qəbul edilmiş, lakin hələ onlar 
tərəfindən  ödənilməmiş  işlərin  uçotu  üçün  əgər  ödəmə  tarixi  satışın 
vaxtı  hesab  olunursa,  45  «Göndərilmiş  mallan>  adlı  hesab  istifadə 
edilir. 
Bu  hesab  aktivdir,  onun  qalığı  göndərilmiş,  lakin  ayın  əvvəlinə 
malalanlar  tərəfindən  ödənilməmiş  məhsulların,  materialların  və  ta- 
raların  faktiki  maya  dəyərini,  həmçinin  malalanlar  tərəfindən 
ödənilmək  üçün,  ödəmə  sənədlərinə  daxil  edilmiş  nəqliyyat  xərcləri, 
üstə gəl ƏDV-si göstərilir. Debet üzrə dövriyyə iki anlayışı birləşdirir - 
malalanlar  tərəfindən  ödənilməli  olan,  hesabat  ayında  göndərilmiş 
qiymətlilərin faktiki maya dəyəri və nəqliyyat xərcləri, üstəgəl ƏDV-si; 
kredit  üzrə  dövriyyə  malalanlar  tərəfindən  ödənilmiş  satılmış 
məhsulların, qiymətlilərin faktiki maya dəyəri və nəqliyyat xərclərinin 
məbləği, üstəgəl ƏDV-si. 
45  ((Göndərilmiş  mallar»  hesabının  debetinə  yerli  malalanlara 
buraxılmış və ya başqa şəhərli malalanlara göndərilmiş hazır məmulatın 
faktiki maya dəyəri silinir. 
Göndərilmiş malların faktiki istehsalat maya dəyəri, bu malların 
möhkəm uçot qiyməti ilə dəyərindən onun kənarlaşmasının orta faizinə 
görə hesablanır. Bu haqq-hesab aşağıdakı kimi aparılır. 
Min manatla 
 
Möhkəm uçot 
qiyməti ilə 
Faktiki istehsalat 
maya dəyəri üzrə 
Kənarlaşma (+; 
-) 
Ayın əvvəlinə 
anbarda hazır 
məhsulların 
qalığı 
120000 
120200 
200 
İstehsalatdan 
daxil olub 
710000 
708140 
1860 
Yekunu: 
830000 
828340 
-1660 
102 

---

malgöndərəndən  onun  geri  qaytarılması  və  ya  başqa  təşkilata 
göndərilməsi haqqında sərəncam alıncaya qədər saxlanılır. 
Adətən göndərilmiş məhsullar üzrə hesablaşmalar bank vasitəsi ilə 
həyata keçirilir. Əgər göndərilmiş məhsulların ödəmə tapşırıqları 2 gün 
müddətinə banka təhvil verilirsə, onda malgöndərən bu məhsullara görə 
qısa  müddətli  ssuda alır. Əgər  müəyyən  olunmuş  müddətdə  müəssisə 
həmin  sənədləri  banka  verməsə,  onda  kreditdən  istifadə  hüququndan 
məhrum olur. Ona görə göndərmə və satış cədvəlinin məlumatları üzrə 
göndərilmiş malların qalıqları hər ay bölünür. 
Əgər ayın axırıncı günləri göndərilmiş məhsullara görə hesablaşma 
sənədləri öz vaxtında təhvil verilərsə, müəssisə kredit hüququna malik 
olur.  Ödəmə  tapşırığı  banka  hələ  təhvil  verilməmiş  məhsul  «Hazır 
məhsul» maddəsində göstərilir. 
45  «Göndərilmiş  mallar»  hesabı  göndərilmə  sənədləri  ilə  (qai- 
mələr,  mal-nəqliyyat  qaimələri,  təhvil-qəbul  aktları  və  b.)  rəsmi  ləş- 
dirilməklə və ya komissiyon və yaxud ona oxşar əsaslarla satılmaq üçün 
hazır məmulatları verməklə, müvafiq olaraq 40 «Hazır məh- sul», 41 
"Mallar" hesablarının krediti ilə müxabirləşməklə debetlə- şır. 
45  «Göndərilmiş  mallar»  hesabı  üzrə  uçota  qəbul  edilmiş 
məbləğlər,  malakanlara  (sifarişçilərə)  göndərilmiş  məhsullara  görə 
hesablaşma  sənədləri  təqdim  edilən  zaman  və  ya  komissiyonçuya 
verilmiş məmulatların satışı haqqında onun bildirişi daxil olan zaman 
həmin hesabdan silinir. 
Ay  qurtardıqdan  sonra  faktiki  istehsalat  maya  dəyəri  16  saylı 
cədvəlin 1-ci bölməsində müəyyən edilir. 
Əgər  müəssisə  məhsulların  (işlərin,  xidmətlərin)  satışını,  onun 
malalanlar  tərəfindən  ödənildikcə  əks  etdirirsə,  onda  45  saylı  hesab 
bütün göndərilmiş məhsullur, göstərilmiş xidmətlər və yerinə yetirilmiş 
işlər haqqında informasiyanı ümumiləşdirmək üçün istifadə edilir. Bu 
zaman  45  saylı  hesabda  uçota  alınan  məbləğlər,  malalan-  lar 
(sifarişçilər) tərəfindən hesablaşma sənədləri ödənilən zaman 46 saylı 
hesabın debetinə silinir. 
Göndərilmiş  məhsullara  (işlərə,  xidmətlərə)  görə  malakanlara 
ödəmə  sənədləri  təqdim  edildikcə  satışı  əks  etdirən  zaman  45 
«Göndərilmiş mallar» hesabından istifadə edilmir. Bu halda ödəmə 
105 

---

yə təqdim edilmiş hesablaşma sənədləri əsasında uçotda belə yazılışlar 
edilir: 
DT 62 «Malalanlar və sifarişçilərlə hesablaşmalar» hesabı KT 46 
«Məhsullarm (işlərin, xidmətlərin) satışı» hesabı - satış qiyməti ilə 
dəyər Eyni zamanda: 
DT 46 «Məhsulların (işlərin, xidmətlərin) satışı» hesabı KT 40 
"Hazır məhsul (45, 20, 23, 37 və b.) hesabı - faktiki istehsalat maya 
dəyərinə 
Yeni  hesablar  planına  müvafiq  olaraq  məhsulların  (işlərin, 
xidmətlərin)  göndərilməsi  və  satışının  belə  uçot  qaydası  əsas  hesab 
olunur.