Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

«bura ştab(ştam p dvəzim ) vurun»,
«Qonaqlan sizə təqdir(“təqdim” əvəzinə) edim...» «Bəzi işçilərin 
hazırladıqları sənətlər...» (sənədlər» olmalıdır) və s. paronimlərin 
səhv işlədilməsi kimi, lazım olan sözün səhv variantının istifadəsi 
də leksik səhvdir. Məsələn, «layihə» əvəzinə «lahiyə», «tənəffiiz» 
əvəzinə «tələffüz» işlədilməsi və s.
Paronimlərin düzgün seçilməsinin təsiri ilə nitqdə kobud səhv 
anlaşmalar da yarana bilir. Məsələn, «statut» (hüquq və vəzifələr 
haqqında nizamnamə) sözü ilə «status» sözünün (vəziyyət, hü­
331

---

quqi mövqe); «təşəkkül» ( formalaşma, yaranma) və «təşəkkür» 
(minnətdarlıq) sözlərinin səhv salınması.
Sözlərdən nitqdə düzgün istifadə edilməsi üçün onların dəqiq 
mənasını bilmək kifayət etmir, həm də sözlərin məntiqi uyğunluğu­
nu, onların bir-biri ilə birləşməsinin mümkünlüyünü nəzərə almaq 
lazımdır. Leksik uyğunluğun qeyri-iradi pozulması şifahi nitqin 
çox geniş yayılmış qüsurudur.
Çox zaman belə deyirlər: görüş çağınlmı şdır, imtahandan 
kəsilmişdir, töhmət oxunmuşdur, öhdəlikləri tamamlamaq, çox 
dərin hörmət, diqqəti qüvvətləndirmək, dünyagörüşünü yüksəlt­
mək. Bəzən «müasir tələbatlara təminat vermək». Yaxud, «Təda­
rükçüdən sifarişçinin xeyrinə maddi ziyan tutuldu» (maddi ziyan 
ödənilə bilər).
Adi məişət üslubundakı ifadələri bədii ədəbiyyatın yüksək ifa­
dələri ilə birləşdirmək olmaz. Məsələn, «Bütün bu əzablı keşməş- 
keşlərdən sonra o, hər bir əməliyyatda qənaət edilməsi uğrunda 
ruhdan düşməyən alovlu mübarizə çevrildi» (burada sadəcə olaraq, 
«O, hər bir əməliyyatda qənaət edilməsini təklif etdi» söyləmək 
olardı).
Təkcə sözlərin düzgün seçilməsi yox, onlardan düzgün cümlə 
qurulması da çox mühümdür. Halbuki, işgüzar söhbətlərdə çox za­
man söylənən mülahizələrin quruluşunun düzgün olmasına əhə­
miyyət verilmir. Çox zaman söz birləşmələri də düzgün qurul­
mur. Məsələn: «dərs üzrə cədvəl» («dərs cədvəli» əvəzinə), «bu 
məlumatlarla işləmək» («bu məlumatlardan istifadə etmək» əvə­
zinə) və s.
Başqa hallarda isə fikrin düzgün ifadə olunmaması nəzərə çar­
pır: «Maşının hazırlanması zamanı əlavə yanacaq doldurma tələbatı 
nəzərə alınmışdır» («onun əlavə yanacağa tələbatı» əvəzinə).
Bəzən işarə əvəzliynin düzgün işlədilməməsinə də rast gəlinir: 
«Rəhbərlik o haqda göstərdi ki...» («Rəhbərlik o haqda göstəriş 
verdi» söylənilməlidir); «Tədarükçü şirkət o haqda təkid edir.» 
(«Tədarükçü şirkət bununla əlaqədar təkid edir ki...» olmalıdır).
İşgüzar nitqdə çox zaman səbəbsiz yerə «aid», «dair» qoşmala­
rından istifadə edilir. Məsələn: «Təlimat həmin məsələyə aid idi»
332

---

(«Həmin məsələ haqqında idi» əvəzinə); «Əlavə mal gətirilməsinə 
aid cədvəl tərtib olunmuşdun» («Əlavə mal gətirilməsinin cədvəli» 
əvəzinə). «Müəssisə öz məhsullarının maya dəyərinin azaldıl­
masına aid böyük uğurlar qazanmışdın» («M əhsullanmn maya 
dəyərinin azaldılmasında» olmalı idi).
Feili sifət tərkiblərindən istifadə zamanı ədəbi normanın 
mümkün pozulmalannın qarşısının alınması üçün, onlara xas olan 
qrammatik xüsusiyyətlər nəzərə alınmalıdır. Çox zaman işgüzar 
danışıqlarda aşağıdakı səhvlərə rast gəlinir;
• Feili sifətlərdə zaman anlayışı qarışıq salınır. Məsələn: «Ye­
kun sözü ilə çıxış etmiş iclasın sədri ona verilən bütün sualları ca­
vablandırdı» («çıxış edən» olmalı idi).
• Feili sifətlərdən düzgün istifadə edilmir. Məsələn, indiki 
zaman mənası əmələ gətirən feli sifət şəkilçisi -an2 əvəzinə gə­
ləcək zaman mənalı acaq2 feli sifət şəkilçilərindən istifadə edir­
lər: «Bunu etməyə çalışacaq şirkətlər» ( «bunu etməyə çalışan şir­
kətlər» əvəzinə);
• Feilin qrammatik məna növlərindən səhv istifadə edilir (mə­
sələn, qayıdış) ki, bunlar fərqli mənalar daşıya bilir. Məsələn: «əlavə 
yemləndirilməyə yola salman toyuqlar...» («göndərilən» olmalı idi).
Yuxanda qeyd edildiyi kimi, işgüzar adamlann nitqinin səciy­
yəvi xüsusiyyətlərindən biri də məsdər tərkiblərindən geniş istifadə 
edilməsidir. Lakin bu leksik kateqoriyadan səriştəsiz istifadə üslub 
qüsurlanna səbəb olur və deməli, işgüzar nitqin də səhv olması ilə 
nəticələnir. M əsdər tərkiblərinin çoxluğu nitqi ağırlaşdınr, onu qu­
ru və çətin anlaşılan edir.