yenikantçılıq təlimi də tarixi prosesin izahına cəhd göstərmişdir . Onun
əsas nümayəndələri V.Vindelband və H.Rikkert ictimai həyat
hadisələrinin təkrarolunmazlığını xüsusi qeyd edirdilər. Buradan isə belə
bir səhv nəticə çıxarırdılar ki, cəmiyyətdəki dəyişikliklər qeyri- müəyyən
istiqamətdə gedir. Burada sabit qanunauyğun əlaqələr yoxdur.
Yenikantçılar tarixin inkişafında qanunauyğunluğu qəbul etmirdilər.
Onların fikrincə təbiət elmləri (fizika, kimya, biologiya) nometetik (ümu-
mi) xarakter daşıyır. Onlar öyrəndikləri obyektlərin ümumi, təkrarlanan
xassələrinə diqqət yetirir. Tarix elmləri isə idioqrafik (fərdi) metoda
əsaslanırlar. Onlar fərdi, təkrar olunmaz hadisələri, situasiyaları və
prosesləri təsvir edirlər. Buradan belə bir nəticə çıxarılırdı ki, tarixi elmlər
öz subyektivliyi ilə seçilir, tarixin özü isə ümuməhəmiyyətli dəyərlər sis-
temi kimi götürülən mədəniyyətin inkişafı deməkdir.
Qeyd edək ki, tarixin izahına bu cür yanaşma əvvəllərdə geniş yer
tutmuş mexaniki (naturalist) baxışa cavab reaksiyası kimi yaranmışdı. Bu
mənada onun müsbət rol oynadığı qeyd edilməlidir. Lakin bütövlükdə belə
yanaşma özünün antitarixiliyi, tarixi dünyagörüşə qarşı durması ilə
səciyyələnir. Odur ki, tarixin izahının yenikantçılıq konsepsiyası
nöqsanlıdır.
Yenikantçıların əksinə olaraq M.Veber göstərirdi ki, dəyərlər
fövqəltəbii deyildir. Onlar konkret tarixi xarakter daşıyır. Onun işləyib
hazırladığı ideal tiplər təlimində belə bir fikir irəli sürülür ki, tarixi proses
gedişində insanların fəaliyyətinin mənalandırılması dərəcəsi və
rasionallığı artır.
XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvələrində yaranmış kulturoloji
məktəbin nümayəndələri (O.Şpenqler, A.Toynbi və P.Sorokin) tarixi pro-
sesin izahına dair maraqlı fikirlər söyləmişlər.
Kulturoloji baxışın səviyyəvi cəhətləri aşağıdakılardır: ictimai
