Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

həyati və elmi 
biliklər əsas yeri tutur
. Bu və ya digər xalqın, habelə onun hər bir 
nümayəndəsinin bilikləri nə qədər çox və dərindirsə, onun dünyagörüşü də 
bir o qədər möhkəm və yüksək olur. Əksinə, insanın bilik səviyyəsindəki 
səthilik öz ifadəsini onun dünyagörüşündə də tapır: burada ardıcılsızlıq, 
qeyri- müəyyənlik, xurafat özünü göstərir. Insanlar malik olduqları 
biliklərə əsaslanaraq öz həyat və fəaliyyət proqramlarını, davranış 
istiqamətlərini müəyyən edirlər. Odur ki, hər bir dövrdə onlar öz bilik 
səviyyəsini yüksəltməyə, həqiqətə, dünyanın sirrlərinə dərindən 
yiyələnməyə cəhd göstərirlər. Lakin insanların fəaliyyət proqramlarında 
biliklə yanaşı, sərvətlər (dəyərlər) də çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu 
sonuncular vasitəsilə insan həyatda baş verən hadisələrə və proseslərə fəal 
münasibətini bildirir, onları öz məqsədi, tələbatı və mənafeləri 
mövqeyindən qiymətləndirir. Bu halda o ədalət və ədalətsizlik, xeyir və 
şər, gözəllik və eybəcərlik kimi normativ anlayışlardan istifadə edir. 
Deyilənlərdən aydın olur ki, hər bir insanın şüurunda 
idraki tərəf 
(həqiqəti aşkar etmək məqsədi) ilə qiymətverici tərəf ayrılmaz əlaqə 
və vəhdətdə çıxış edir
. Bunlardan əlavə, dünyagörüşündə həm də ümumi 
davranış istiqaməti mühüm yer tutur. Deməli, sözün əsl mə‟nasında
dünyagörüşü aşağıdakı 
üç tərəfin (idraki, qiymətverici və davranış 
istiqaməti) 
qarşılıqlı əlaqəsini əhatə edir. 
Qeyd olunmalıdır ki, dünyagörüşünün məzmununda 
intellektual və 
emosional səviyyələrin nisbəti 
müxtəlif olur. Bu göstəriciyə görə 
dünyagörüşü 
üç pilləyə ayrılır
. 
Birinci mərhələ
- insanların dünyaya 
münasibətini əhval- ruhiyyə və hisslər formasında əks etdirir. Bu başqa 

---

11 
sözlə 
dünyaduyumu 
və ya dünyanı hissetmə də adlanır. Həmin mərhələ 
dünyagörüşünün ümumi məzmununda mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə 
ki, dünyagörüşü təkcə ehtirassız və neytral biliklər yığımından ibarət 
deyildir. Həyat hadisələrinin insanlarda yaratdığı müxtəlif hiss və 
həyəcanlar, müsbət və mənfi emosiyalar burada çox mühüm yer tutur. 
Insanların sosial vəziyyətini, milli xüsusiyyətlərini, mədəni səviyyəsini, 
fərdi psixoloji, iradi keyfiyyətlərini səciyyələndirən dünyanı hissetmə 
səviyyəsi, bütövlükdə dünyagörüşünə əhəmiyyətli dərəcədə tə‟sir göstərir. 
Mə‟nəvi- əxlaqi hisslər (həya, vicdan əzabı, mə‟nəvi borc, mərhəmət, 
başqasının halına yanmaq və s.) hər bir dövrdə insanların dünyagörüşünün 
mühüm tərəfini təşkil edir.