Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Həqiqətin meyarı praktikadır.
Praktika aşağıdakı keyfiyyətlərə 
malikdir. Əvvəla, onun məzmunu obyektivdir və şüurdan asılı deyildir. 
Sonra, o, insanı həmin obyektiv reallıqla əlaqələndirir. Nəhayət, praktika 
prosesində insanlar əşya və predmetləri dəyişdirirlər.
Öz məzmununa və formasına görə praktikanın aşağıdakı üç əsas 
növü vardır: a) maddi nemətlərin yaradılması; b) ictimai -siyasi fəaliyyət; 
v) elmi-praktiki fəaliyyət. 
Ictimai praktikanın tələbatı həmişə idrakın əsası və inkişafının 
hərəkətverici qüvvəsidir. 
Həqiqətin 
yanılma və yalan ilə əlaqəsinə
də diqqət yetirilməlidir. 
Yanılma gerçəkliyin qeyri-adekvat (uyğun gəlməyən) in‟ikasıdır. O 
müxtəlif səbəblərdən baş verə bilir. Məsələn həmin moment üçün ictimai -
tarixi praktikanın və elmin səviyyəsinin məhdud olması belə 
amillərdəndir. Bundan əlavə mövcud baxışların, priyomların və 
yanaşmaların mütləqləşdirilməsi də yanılmaya gətirib çıxarır. 
Yanılma çox vaxt kifayət qədər düşünülməmiş, tələsik çıxarılan 
nəticə kimi çıxış edir. Bundan başqa müəyyən həqiqətin, onun tətbiq oluna 
biləcəyi hüdudlardan kənara ekstropolyasiyası (köçürülməsi) də yanılma 
ilə nəticələnir. Yanılma həm həqiqətdən həm də yalandan fərqlidir. Onun 
həqiqətdən fərqliliyi bundadır ki, gerçəkliyi birtərəfli, illüziyalı şəkildə 
canlandırır. Yanılma yalandan fərqli olaraq gerçəkliyi bilərəkdən təhrif 
etmir. Yanılan adam elə bilir ki, onun dediyi həqiqətdir.
Yanılmalar elmi və qeyri -elmi ola bilir. Elmi yanılmalar (məsələn 
teplorod, flogiston, efir və sair) elmin sonrakı inkişafı nəticəsində onların 
səhvliyi aşkara çıxarılsa da, onlar az da olsa reallığın momentini ifadə 
edir. Qeyri elmi -yanılmalarda isə obyektiv həqiqilik momentləri olmur. 
Yalan gerçəkliyin təhrif olunmuş in‟ikasıdır. Onun idrakı məzmunu 
reallığa uyğun gəlmir. Şüurlu surətdə söylənilən yalan bilərəkdən dezin-
formasiya deməkdir. Müəyyən niyyət güdmədən söylənilən yalan çox vaxt 
yanılma ilə uyğun gəlir ki, bunda müəyyən obyektiv həqiqət momentləri 
ola bilir.
Həqiqət nəzəriyyəsindən danışarkən belə bir cəhətə də diqqət 
yetirilməlidir. Insanların gündəlik iqtisadi, sosial, siyasi və mə‟nəvi 
fəaliyyətində biliyin təkcə həqiqi və ya yalan olması deyil, həm də onun 

---

298 
faydalı və ya faydasız olması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd 
olunmalıdır ki,