Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

üçün sosial mobillik 
(sosial yerdəyişmə) anlayışından 
istifadə olunur. Bu anlayış yerdəyişmənin şaquli və üfüqi istiqamətlərini 
(bir sosial səviyyədən digərinə yüksəlmə və ya enmə, yaxud da bir sosial 
qrupdan digərinə keçidi) izləməyə imkan verir. 
Sosial stratifikasiya tə'limi müasir Azərbaycan cəmiyyətinin sosial 
strukturunun vəziyyətini hərtərəfli təhlil etməyə imkan verir. Müstəqillik 
əldə etdikdən sonra respublikamızın ictimai həyatının bütün tərəflərində 
əsaslı dəyişiklər baş verməkdədir. Bütün bunlar kompleks halda sosial 
sistemin ümumi səciyyəsində də əhəmiyyətli dəyişiklərə və yeni meyllərə 
səbəb olur. 
3. Bazar münasibətlərinin formalaşması və sosial strukturda 
dəyişikliklər 
Müasir cəmiyyətdə sosial strukturun təkrar istehsalı prosesi 
getməkdədir. Bu bir tərəfdən sosial strukturun ən'ənəvi elementlərinin və 
onlar arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin yenidən istehsal edilməsi, digər 
tərəfdən isə yeni elementlərin və sosial münasibətlərin yaranması 
deməkdir. Cəmiyyətimizdə yaranmaqda olan bazar münasibətləri hər iki 
prosesə çox güclü tə'sir göstərir. Bu öz ifadəsini hər şeydən əvvəl onda 
tapır ki, sosial strukturda fəhlə sinfi, kəndlilər və ziyalıların sosial təbiəti 
və vəziyyətində ciddi dəyişikliklər baş verir. Belə ki, dövlət mülkiyyətinin 
özəlləşdirilməsi nəticəsində xüsusi mülkiyyətin payı və rolu sür'ətlə artır. 
Mülkiyyətin yeni formaları yarandıqca, onların daşıyıcıları olan müvafiq 
sosial qruplar (sahibkarlar, biznesmenlər, kooperatorlar, fermerlər və sair) 
da formalaşır. Nəticədə ümumilikdə fəhlə sinfinin sayı azalır, kolxozçu 
kəndlilər yox olur. Onların əvəzində orta təbəqələr sür'ətlə inkişaf edir. 
Onların sıraları ən'ənəvi fəhlələrin, kəndlilərin və ziyalıların hesabına 
günbəgün artır. 

---

400 
Respublikada özəlləşdirmə proqramı həyata keçirildikcə əhalinin 
dövlət müəssisələrində və qeyri- dövlət bölməsində çalışan hissələrinin 
nisbətində ciddi dəyişikliklər baş verir. Başqa sözlə qeyri- dövlət bölməsi 
işçilərinin sayı və xüsusi çəkisi artır. Məsələn, 1997- ci ildə əhalinin 
47,7%- i dövlət bölməsində, 52,3%- i isə qeyri- dövlət bölməsində 
çalışırdı.
1
Deməli, sosial tərkib özəl bölmədə çalışanların xeyrinə 
dəyişilməkdədir. 
Ölkəmizdə bazar iqtisadiyyatının və azad sahibkarlığın inkişafı 
gedişində sosial qrupların və təbəqələrin sosial simasında yeni- yeni 
meyllər baş verir. Təkcə iqtisadiyyatda deyil, siyasi və mə'nəvi sahələr 
həyata keçirilən əsaslı islahatlar onların sosial vəziyyətində dəyişikliklər 
yaradır. Belə meyllərdən biri respublika əhalisi tərkibində bizneslə məşğul 
olanların, sahibkarların və iş adamlarının sayı və xüsusi çəkisinin 
çoxalmasıdır. Hazırda Azərbaycanda kiçik və orta biznesin inkişafı üzrə 
proqramlar tətbiq olunur. Bu münasibətdə 1992- ci ildə qəbul olunmuş 
«Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında qanun» mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
Bazar iqtisadiyyatının formalaşması prosesində respublikamızda 
xarici sərmayə qoyuluşunun həcmi və miqyası durmadan genişlənir. 1994- 
cü ildə bağlanmış Əsrin müqaviləsi bu işə təkan verdi. Hazırda 
respublikamız dünyanın 20- dən çox qabaqcıl neft şirkəti ilə 
müqavilələrini reallaşdırmaqdadır. Xarici sərmayə qoyuluşunun 
artmasının bir mühüm nəticəsi də şərikli müəssisələrin çoxalmasıdır. 
Hazırda respublikada onların sayı 1500- ə qədərdir. Bu proses 
genişləndikcə tədricən həmin sahələrə cəlb olunan işçi qruplarının sayı da 
artır. 
Müasir dövrdə Azərbaycan cəmiyyətinin sosial strukturunda dife-
rensiasiya meyli güclənir. Bu, müxtəlif mülkiyyət formalarının yaranması, 
bölgü münasibətlərinin dinamikası, habelə respublikanın siyasi və mədəni 
həyatında baş verən dəyişikliklərlə şərtlənir. Həmin meylin əsas nəticəsi