Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kontun sosial dinamika tə„limi cəmiyyətin inkişafını qanunauyğun və mütərəqqi proses kimi səciyyələndirir
|
O göstərdi ki, bəşəriyyətin
tarixi təsadüfi hadisələr yığımı deyildir, o qanunauyğun xarakter daşıyır . Tarixi proses haqqında O.Kontun ideyaları da diqqəti cəlb edir. Konta qədər cəmiyyəti fərdlərin mexaniki məcmusu, insanları isə «sosial atomlar» hesab edən baxış mövcud idi. Bu baxış göstərirdi ki, əvvəlcə ayrı- ayrı adamlar, sonra isə cəmiyyət inkişaf edir. Fərdlərin müxtəlif sahələrdə fəaliyyət qabiliyyəti, əxlaqi, siyasi və digər keyfiyyətləri nə qədər yüksəkdirsə, cəmiyyət də bir o qədər yüksək dərəcədə təkmilləşmişdir. Bu mövqeyi Herder, Lessinq, Volter, Russo və başqaları irəli sürmüşdülər. XVIII əsr fransız mütəfəkkirləri (Holbax və Helvetsiy) başqa xətti müdafiə edirdilər. Onların fikrincə şəxsiyyətin formalaşması sosial mühitin tə„siri altında baş verir. Nəinki insanların bu və ya digər fəaliyyəti, vərdişləri, həm də xarakteri onların sosial həyat şəraitinin tə„siri altında formalaşır. Odur ki, cəmiyyət özünə uyğun olaraq, öz üzvlərinin həyat tərzini əmələ gətirir. Buna görə də insanları dəyişdirmək, daha mükəmməl etmək üçün cəmiyyəti, onun sosial və siyasi institutlarını, təhsil və tərbiyə sistemini dəyişdirmək lazımdır. O, Kont bu qəbildən olan baxışları müdafiə və inkişaf etdirdi. O cəmiyyətə sistem kimi yanaşırdı. Onun fikrincə cəmiyyət onu təşkil edən şəxslərin, sosial təbəqələrin və qrupların, bir sözlə özünün bütün subyektlərinin inkişafını müəyyən edir. Ümumilikdə pozitivizm fəlsəfəsi cəmiyyətin mütərəqqi istiqamətdə inkişafı ideyasını irəli sürmüşdür. Kontun sosial dinamika tə„limi cəmiyyətin inkişafını qanunauyğun və mütərəqqi proses kimi səciyyələndirir . Onun fikrincə ictimai əmək bölgüsü bu prosesdə mühüm 491 rol oynayır. Özünün «Pozitiv siyasət sistemi» əsərində o yazırdı: «Bəşəriyyət sivilizasiyanın fiziki, mə„nəvi, əqli və siyasi nöqteyi- nəzərdən gedişi dövründə fasiləsiz surətdə inkişaf edir». 1 Bu proses bəşəriyyətin intellektual təkamülünü, cəmiyyətin mütərəqqi inkişafının bütün tərəflərinin məzmununu və istiqamətini müəyyən edir. O həmin tərəqqinin sanki daxili substansiyasıdır. Kont cəmiyyətin inkişafında harmoniyanın tə„min olunmasına mühüm yer verirdi. Onun fikrincə harmoniya cəmiyyətin stabilliynin əsas şərtidir. O hər bir insanın, sosial təbəqənin və xalqın normal mövcudluğu və inkişafına imkan yaradır. Cəmiyyətin inkişafı haqqında O.Kontun fikirlərini XIX əsr ingilis mütəfəkkiri H. Spenser davam və inkişaf etdirmişdir. O özünün cəmiyyətin üzvi quruluşu nəzəriyyəsində sosial təkamül məsələsinə geniş yer verirdi. Spenserə görə sosial təkamül cəmiyyətin mütərəqqi inkişafı deməkdir. Bu inkişaf cəmiyyətin quruluşunun mürəkkəbləşməsi və sosial insititutların fəaliyyətinin təkmilləşməsi yolu ilə baş verir. Onun fikrincə sosial təkamül insanların tələbatları ilə obyektiv surətdə şərtlənir. Spenser göstərirdi ki, bu prosesdə insanların kollektiv fəaliyyətinin və müxtəlif sosial institutların rolu artır. O yazırdı ki, cəmiyyətdə tərəqqi daim fərdi fəaliyyətin korporativ orqanların fəaliyyəti tərəfindən udulması istiqamətində baş verir. Müxtəlif nəsillərin birgə səyləri ilə həyata keçirilən sosial təkamül gedişində cəmiyyətin bir çox funksiyaları dəyişilir, «onların ölçüləri rəngarəngliyi,müəyyənlik dərəcəsi və mürəkkəbliyi artır». Görkəmli fransız mütəfəkkiri E.Dürkheym (1858-1917) də öz fəlsəfi təlimində cəmiyyətin inkişafı məsələsinə xüsusi diqqət yetirirdi. O göstərirdi ki, kollektivçilik cəmiyyətin inkişafını müəyyən edən «əsas sosiallıq amilidir». Dürkheym kollektivçiliyinin inkişafında və sosial inte- qrasiya prosesində idealların və etiqadların həlledici rol oynadığını qeyd edirdi. XIX əsrin fəlsəfi fikrində psixoloji istiqamət adlanan cərəyanın tərəfdarları (L.Uord, Q.Tard və başqaları) cəmiyyətin inkişafını fərdin və qrupların psixikası ilə izah edirdilər. Ictimai fikir tarixində bir elmin konseptual əsasları və müddəalarının digərinə köçürülməsi halları az olmamışdır. Məsələn, XVII və XVIII əsrlərdə mexanika və həndəsə elmlərinin müddəaları cəmiyyət tarixinə tətbiq edilirdi. XIX əsrdə isə Darvinin təkamül nəzəriyyəsinin tə„siri altında bir çox sosioloqlar və tarixçilər «orqanizm», «növ», 1 Bax: Философия. V.Lavrinenkonun redaktəsi ilə. M.,1996, s.304. 492 «yaşamaq uğrunda mübarizə» və sair anlayışların cəmiyyət həyatına aid edirdilər. XIX əsrin sonunda fəlsəfi fikirdə geniş yayılmış istiqamət- Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|