Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

TOFİQ KAZIMOV 

 (14.1.1923-2.8.1980) 

 

Azərbaycanda lirik-psixoloji teatr məktəbinin yaranması, inkişafı  və formalaşması Tofiq 

Kazımovun adı ilə bağlıdır. O, görkəmli teatr xadimi, şair Səməd Mənsurun oğludur. Səməd Mənsur 

Bakıda mövcud olan bir sıra mədəni-maarif cəmiyyətləri (məsələn, "Nicat", "Səfa") teatr 

truppalarının rəhbərlərindən idi. 

Tofiq Kazımov 14 yanvar 1923-cü il Bakıda doğulub və yeddiillik təhsilini burada alaraq 

teatr məktəbini bitirib (1939-1942). Böyük Vətən müharibəsində  iştirak edib. Döyüşlərdə 

yaralanaraq 1943-cü ildə qayıdıb və Gənc Tamaşaçılar Teatrında aktyor işləyib. Əyyub Abbasovun 

"Məlik Məmməd", Abdulla Şaiqin "Ana" dramlarının tamaşalarında Bulud və  Əmrah rollarını 

oynayıb. 

1945-1951-ci illərdə Moskvada Ümumittifaq Teatr Sənəti  İnstitutunda rejissor təhsili alıb. 

Tələbə ikən Ağdam Dövlət Dram Teatrında Həsən Qasımovun "Kür sahilində" pyesini tamaşaya 

hazırlayıb. 

1951-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrında diplom tamaşası kimi Hüseyn Muxtarovun 

"Ailə namusu" ("Allanın ailəsi") pyesinə  səhnə quruluşu verib. 1952-ci il aprelin 25-də  Gənc 

Tamaşaçılar Teatrına baş rejissor göndərilib, ancaq burada tamaşa hazırlamayıb. Elə  həmin il 

oktyabrın 1-də Akademik teatra rejissor götürülüb. 1964-cü il martın 16-da bu teatra baş rejissor 

təyin olunub. 

Tofiq Kazımov 1980-ci il avqust ayının 2-də avtomobil qəzasında həlak olana qədər baş 

rejissor işləyib. 

1958-ci ildə kinostudiyaya işə  qəbul olunaraq "Azərbaycanfilm"də  çəkilən "Səhər" 

kinolentində rejissor kimi çalışıb. Elə həmin il rus dram teatrında Ənvər Məmmədxanlının "Şərqin 

səhəri" pyesini tamaşaya hazırlayıb. 1960-cı ildə kinostudiyadan çıxaraq yenidən Akademik teatra 

quruluşçu rejissor götürülüb. 

Tofiq Kazımov 1960-cı ildə Musiqili Komediya Teatrında Tofiq Quliyevin "Qızıl axtaranlar" 

(dramaturq Həsən Seyidbəyli) operettasma quruluş verib. Naxçıvan teatrında Məmmədəli 

Tarverdiyevin "Kölgəli dağ" (1964), Quba teatrında Rza Şahvələdin "Qız qalası" (1961), Şıxəli 

Qurbanovun "Əcəb işə düşdük" (1963), Gəncə teatrında Altay Məmmədovun "Yadındamı" (1969) 

dramlarına quruluş verib. 

Tofiq Kazımov uzun illər teatr institutunda aktyor və rejissor sənətindən dərs deyib. Xalq 

artistləri Ağasadıq Gəraybəyli, Məmmədəli Vəlixanlı, Kazım Ziya, Əliağa Ağayev (Zəfər 

Nemətovla birgə),  İsmayıl Osmanlı barədə monoqrafiyalar yazıb. "Çağırış", "İşıqlı yollarda", 

"Şəfəq", "Qoçaq Polad" və digər pyeslərin müəllifidir. Mətbuatda teatr sənətinə, müxtəlif tamaşalara 

aid resenziya və məqalələrlə çıxış edib. 

Tofiq Kazımov 1965-ci ildə "Antoni və Kleopatra" (Vilyam Şekspir) və 1979-cu ildə 

"Şəhərin yay günləri" (Anar) tamaşalarına görə Dövlət mükafatları ilə  təltiflənib. Respublikanın 

əməkdar incəsənət xadimi (1961) və xalq artisti (1 iyun 1974) fəxri adlarına layiq görülüb. 

Akademik teatrda sıravi rejissor kimi Karlo Haldoninin "Məzəli hadisə" (1952), Mirzə Fətəli 

Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri", Lope de Veqanın "Sevilya ulduzu" (1953), "Dəlilər" 

(1963), Maksim Qorkinin "Vassa Jeleznova" (1954), Rəsul Rzanın "Qardaşlar", Nazim Hikmətin 

"Qəribə adam" (1956), Ənvər Məmmədxanlının "Şirvan gözəli" (1957), Şıxəli Qurbanovun "Əcəb 

işə düşdük", Aleksis Parnisin "Gözıllik və sevgi adası" ("Afrodita adası". 1961), Viktor Hüqonun 

"Mariya Tüdor" (1962), Sabit Rəhmanın "Sevimli rollar" (1963) pyeslərinə səhnə təfsiri verib. 

Baş rejissor kimi Akademik teatrda Vilyam Şekspirin "Antoni və Kleopatra" (1964), 

"Hamlet" (1968), "Fırtına" (1974), İlyas  Əfəndiyevin "Sən həmişə  mənimləsən" (1964), "Unuda 

bilmirəm" (1968), "Məhv olmuş gündəliklər" (1969), "Bağlardan gələn səs" (1975), Cəlil 

Məmmədquluzadənin "Ölülər" (1966), Şıxəli Qurbanovun "Sənsiz" (1967), Əbdürrəhim bəy 

---

Haqverdiyevin "Pəri cadu" (1969), Branislav Nuşiçin "Nazirin xanımı" (1970), Sabit Rəhmanın 

"Yalan" (1965), "Küləklər" (1970), Bəxtiyar Vahabzadənin "Yağışdan sonra" (1971), Yucin O'Nilin 

"Qızıl" (1971), Cəfər Cabbarlının "Aydın" (1972), İmran Qasımovun "Nağıl başlananda" (1973), 

Aleksandr Vampilovun "Övlad" (1974), Məmməd Səid Ordubadinin "Qılınc və  qələm" (1976. 

Səhnələşdirəni özüdür), Maqsud İbrahimbəyovun "Ümid" (1976), Mirzə  İbrahimovun "Bəşərin 

komediyası və yaxud Don Juan" (1977), Anatoli Safronovun "Daşqın", Dmitri Asenovun "Qızıldan 

qiymətli" (1977), Mirzə Fətəli Axundzadənin "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" (1978), Əkrəm 

Əylislinin "Quşu uçan budaqlar" (1978), "Yastı  təpə", Taufiq əl Hakiminin "Karıxmış  sultan" 

(1980) pyeslərini tamaşaya hazırlayıb. 

Tofiq Kazımov baş rejissorluğu dövründə teatra çoxlu istedadlı gənc cəlb etdi. 

Tofiq Kazımov yeni teatr poetikası yaratmaqla, onun estetik səciyyələrini müəyyənləşdirdi. 

Tofiq Kazımov, sözün əsil mənasında, hazırladığı  səhnə  əsərlərində "tamaşanın müəllifi" 

səviyyəsinə yüksəlirdi. 

Tofiq Kazımov səhnəni maksimum dərəcədə boşaltmağa çalışır və bununla fəza (məkan) 

genişliyinə nail olurdu. Səhnə tərtibatındakı "xəsislik" əsas diqqəti aktyora yönəldirdi. 

Tofiq Kazımov qaysaqlanıb köhnəlmiş səhnə şərtiliklərini cəsarətlə sındırırdı. Onun quruluş 

verdiyi tamaşalarda pərdə obraz-rəmzə çevrilirdi. 

Tofiq Kazımov klassik dramlara "doqma", "toxunulmaz" kimi baxmaq flkrinin əleyhinə 

çıxır, həmin əsərlərin tamaşalarında cəsarətli eksperimentləri, inamlı axtarışları, dəyərli nəticələri ilə 

diqqəti cəlb edirdi. 

Tofiq Kazımov səhnədə məşq prosesində tamaşanın kompozisiyasını qurandan sonra ecazkar 

improvizələr edir, gözlənilməz fəlsəfi-estetik qənaətlərə gəlirdi. 

Bədii materialın səhnə təfsirində Tofiq Kazımovun əsas "silahı" poetik, psixoloji, dramatik 

flkir yükü daşıyan mizanlar idi. 

Tofiq Kazımovun tamaşalarında obraz üçün məxsusi yazılmış mahnıları aktyorlar özləri 

oxuyurdular. Buna görə  də ifaçı  səhnədə  həmişə obrazda olur və bununla da vəziyyəti bilavasitə 

yaşayırdı. 

Tofiq Kazımov "özgələşmə effekti"nin milli formasını yaratmaq üçün epik teatrın 

ünsürlərindən cəsarətlə və novatorcasma bəhrələnirdi. 

Tofiq Kazımovun hazırladığı tamaşalarda divar, qapı, pəncərə  və sairə  əşyalar (obyektlər) 

həm özünün konkret məişət mahiyyətini yerinə yetirir, həm də atribut-obraza çevrilirdi. 

Akademik teatrda həmişə gənc qəhrəman rolları tanınmış, müəyyən fəxri adlarla təltiflənmiş 

50-60 yaşlı aktyorlara verilirdi. Bu səmərəsiz  ənənəni məhz Tofiq Kazımov cəsarətlə  sındırdı. O, 

"Sən həmişə mənimləsən" tamaşasında 18 yaşlı Nargiləni tələbə Amaliya Pənahovaya, "Ölülər"dəki 

gənc İsgəndəri 28 yaşlı Həsən Turabova... tapşırdı. 

Tofiq Kazımovun tamaşalarında həm fikir, həm də estetik forma baxımından həmişə  təzə-

tərlik, təravət vardı. 

Tofiq Kazımovun quruluş verdiyi tamaşalarda iyirminci əsrin hərəkət və  təfəkKür sürəti, 

qlobal ictimai və siyasi proseslərin ritmi, insanların həyat tərzinin dinamikası, düşüncə  tərzinin 

itiliyi müxtəlif bədii, estetik, fəlsəfi, psixoloji formalarda parlaq təcəssümünü tapırdı. 

Tofiq Kazımovun tamaşalarının finalı özü bir tamaşa idi. Rejissorun əsər üçün seçib qurduğu 

bədii, estetik, fəlsəfi konsepsiya finalda zahirən həlim, lirik, sakit, yumşaq, ancaq enerji nüvəsində 

coşğunluq, əzəmət, hayqırtı olan tərzdə tamaşaçılara çatdırılırdı. 

Milli rejissuramızın korifeylərindən sayılan Tofiq Kazımovun məzarı Bakıda ikinci Fəxri 

xiyabandadır. 

  

 

---