Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

382
Əsas qiymətlərlə SAB-m ümumi sxemi
Cədvəl 13.4
Aralıq
istehlak
Son istifadə
C
ə
m
i 
is
ti
fa
d
ə
e
d
il
m
iş
d
ir
İqtisadiy­
yatın
sahələri
S
o
n
i
st
e
h
la
k
Ü
m
u
m
i
y
ığ
ım
(q
ə
n
a
ə
t)
ix
ra
c
İstehsalçı sahələr üzrə əsas qiymətlərlə 
əm təələr (xidmətlər)
İstifadə olunm uş əmtəələr üzrə nəqliyyat 
xərcləri
İstifadə olunm uş əmtəələr üzrə ticarət, m ad­
di-texniki təchizat və tədarük xərcləri 
İstifadə olunmuş əmtəələr (xidm ətlər) üzrə 
m əhsullara xalis vergilər 
Alıcı qiym ətləri ilə cəmi istifadə edilmişdir
I
kvadrant
II kvadrant
*
Ə m əyin ödənilməsi 
İstehsala qoyulan digər xalis vergilər 
Üm um i mənfəət və ümumi qarışıq gəlirlər 
Əsas qiym ətlərlə ümumi əlavə dəyər
III
kvadrant
Əsas qiymətlərlə ümumi buraxılış
İdxal
Əsas qiym ətlərlə resursların cəmi
*
*Hər bir sütun (sahələr) üzrə “Əsas qiymətlərlə resursların cəm i” sətrindəki 
qeydlərin yekunu “Əsas qiymətlərlə istehsalçı-sahələr üzrə əmtəələrin (xidm ətlərin)” 
m üvafiq sətrindəki “ istifadənin cəmi” sütunundakı qeydlərin cəm inə bərabər olmalıdır.
Belə ki, SAB-ı alıcı (son istifadə) qiymətləri ilə tərtib edərkən ayrı- 
ayrı sahələrdə istehsal olunmuş məhsulların son istehlakçıya çatdırılması 
ilə əlaqədar olan ticarət və nəqliyyat xərcləri bu sahələr üçün ayrılmış 
sətirlərdə və müvafiq sütunlarda göstərilir. Məsələn, nəqliyyat üçün 
ayrılmış sətirlə “kənd təsərrüfatı” sütununun kəsişdiyi yerdə aparılan 
qeydiyyat kənd təsərrüfatı məhsullarının son istehlakçılara çatdırılması ilə 
əlaqədar olan nəqliyyat xərclərini göstərir. II kvadrantda qeydlər ticarət- 
nəqliyyat xərclərinin də daxil olduğu qiymətlərlə aparılır. Odur ki, bu 
kvadrantda ticarət-nəqliyyat xərcləri haqqında ayrıca qeydlər aparılmır.
SAB istehsalçı, yaxud da əsas qiymətlərlə tərtib olunarkən ticarət və 
nəqliyyat üçün ayrılmış sətirlərdəki qeydlər bütün aralıq məhsul və 
xidmətlərin məhsuldar istehlak üçün (I kvadrant çərçivəçində), son əmtəə
383

---

və xidmətlərin isə (II kvadrant çərçivəsində) istehlakçılara çatdırılması ilə 
əlaqədar ticarət-nəqliyyat xərclərini göstərir. Məsələn, 
I kvadrant 
çərçivəçində “Nəqliyyat” sətrinin “Kənd təsərrüfatı” sütunu ilə kəsişdiyi 
yerdə digər sahələrdə istehsal olunmuş məhsulların kənd təsərrüfatı tərə­
findən əldə edilməsi ilə əlaqədar sərf olunan nəqliyyat xərclərini səciyyə­
ləndirən qeydlər ediləcəkdir. Eyni zamanda II kvadrantda “Nəqliyyat” 
sətri ilə ev təsərrüfatlarının son istehlak xərcləri üçün ayrılmış sütunun 
kəsişdiyi yerdə son istehlakçıların müəyyən istehlak mallarını əldə 
edərkən ödəməli olduqları nəqliyyat xərcləri göstərilir. Əsas qiymətlər və 
alıcı (son istifadə) qiymətləri ilə SAB-ı tərtib edərkən onlardakı məh­
sullara qoyulan vergilərin xüsusiyyətlərinin şərhini vermək olar. Məsələn, 
son istehlak (alıcı) qiymətləri ilə tərtib olunmuş SAB-da məhsullara 
qoyulan xalis vergilər ayrıca sətirdə, onun iqtisadiyyatın sahələri üçün 
ayrılmış sütunla kəsişdiyi yerdə göstərilir. Həm də məhsullara qoyulan 
“xalis vergilər” sətri ümumi əlavə dəyərin olduğu bölmədən kənara çı­
xarılsa da, yenə də III kvadrantdadır. Digər tərəfdən əsas qiymətlərlə tər­
tib olunmuş SAB-da məhsullara qoyulan vergilərin bir hissəsi I kvad­
rantda (burada istehsalda sərf olunan bütün aralıq əmtəə və xidmətlərə aid 
edilən “məhsullara qoyulan vergilər” göstərilir), bir hissəsi isə II kvad­
rantda (burada bütün son əmtəə və xidmətlərə aid edilən «məhsullara 
qoyulan xalis vergilər) göstərilir. Qeyd etmək lazımdır ki, hər iki halda 
ümumi əlavə dəyər əsas qiymətlərlə, başqa sözlə “məhsullara qoyulan 
vergilər” çıxılmaqla və məhsullara görə verilən subsidiyalar əlavə 
olunmaqla əmələ gələn qiymətlərlə qiymətləndirilir.