Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 208

 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 209

 

 

 

 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 210

 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 211

 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 212

 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 213

QƏDİM AZƏRBAYCAN MƏDƏNİYYƏTİ 

Müəyyən edilib ki, Azərbaycanda ibtidai icma quruluşu 

artıq 1.5 mln il qabaq yaranıb, yəni Azərbaycan dünyada ən qədim 

mədəniyyət ocaqlarından biridir. Bütövlükdə ibtidai icma dövrü 3 

dövrə - daş, tunc və dəmir dövrlərinə ayrılır. İbtidai insanların ən 

qədim məskənləri Qarabağ, Qazax, Naxçıvan, Kəlbəcər, Lerik və 

Yardımlıda aşkar edilib. 

Qarabağda bunlar Azıx, Tağlar, Kəlbəcərdə - Zar mağara 

məskənləri, Qazaxda - Daşsalahlı  və Damcılı, Naxçıvanda - 

Qazma, Lerikdə Buzeyir mağaralarıdır. 

Fizuli  şəhəri yaxınlığında Quruçay dərəsindəki Azıx 

mağarasında alt paleolit (2.5-2.0 mln il-100 min il) yaxşı 

öyrənilmişdir. Burada ən dərin laylarda Olduvay çınqıl alətlərinə 

oxşar çaylaqdan düzəldilmiş alətlər tapılmışdır. Bunlar universal 

alətlər idi. Onlarla kəsir, çapır və digər işlər görürdülər. Bu 

mağara məskənini Məmmədəli Hüseynov kəşf edib və uzun illər 

boyu tədqiq edib. Azıx tapıntıları əsasında Azərbaycanda yaşı 1.5 

mln il olan qədim Quruçay arxeoloji mədəniyyətinin mövcudluğu 

əsaslandırılmışdır. 

Min illər ötdü, kobud əl çapacaqları, sonralar isə nacaq, 

bıçaq,  ərsin, biz kimi forma və  təyinatına görə müxtəlif alətlər 

meydana çıxdı. Onları nukleusdan - iri daş özəyindən 

qopardırdılar. 

Daş alətlərlə yanaşı ov obyekti olan çoxdan nəsli kəsilmiş 

heyvanların sümükləri tapılmışdır.  Əsas məşğuliyyət növü 

yığıcılıq və ovçuluq idi. Həyat insanları kollektivlərdə birləşməyə 

məcbur edirdi. Bunlar ibtidai insan sürüsü və ya ilk icma adlanan 

qeyri-sabit birliklər idi. Azıxda yaşı 700 min il olan ocağın izləri 

aşkar edilib. 1968-ci ildə Azıxda yaşı 350-400 min il olan ibtidai 

insanın (azıxantrop) alt çənəsinin fraqmenti tapılıb. Bu, dünyada 

qədimliyinə görə dördüncü olan ibtidai insan fraqmentidir. 

Beləliklə, Azərbaycan ərazisi ibtidai insanın formalaşdığı qurşağa 

daxildir. 

Azıxantrop tədricən tikinti vərdişləri qazandı, onda dini 

təsəvvürlər əmələ gəldi (üzərində xüsusi nişanlar olan ayı kəllələri 

tapılıb), ibtidai incəsənət yarandı. Alt paleolitin sonunda çaxmaq 

---