Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
68 Əliyev Cəlal Əlirza oğlu (1928)
Dünya şöhrətli görkəmli alim, Respub likanın Əməkdar Elm Xadimi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki, Rusiya Kənd Təsərrüfatı Elmlər Akadcmiyasınm həqiqi üzvü. Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyasının Botanika İnstitutu və Kənd
Təsərrüfatı Nazirliyinin Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu şöbələrinin rəhbəri, biologiya elmləri doktoru Cəlal Əlirza oğlu Əliyevin milli və dünya biologiya elminin
inkişafında, tərəqqisində misilsiz xidmətləri olmuşdur. O, «Mikroelementlərin buğdanın inkişafına və məhsuldarlığına təsiri» mövzusunda namizədlik, «Bitkilərin fotosintez fəaliyyəti, mineral elementlərlə qidalanması və məhsuldarlığı» mövzusunda isə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir, 500-dən artıq elmi əsərin, 20 monoqrafiya və kitabın müəllifi olmaqla, onun rəhbərliyi və köməkliyi ilə 250- yə qədər alim, o cümlədən 70-dən artıq elmlər namizədi və 10-dan çox elmlər doktoru hazırlanmışdır. Həyatın yaranması, üzvi aləmin əmələ gəlməsi, təbiətin əvəzolunmaz inkişafı prosesi fotosintez hadisəsi ilə bağlıdır. Fotosintez prosesinin öyrənilməsi uzun müddət dünya alimlərinin diqqət mərkəzində olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, bəşəri əhəmiyyətli bu problemin tədqiqi sahəsində kəşflərə görə indiyə kimi 5 Nobel mükafatı laureatı olmuşdur. Azərbaycan elmi tarixində mühüm yer tutan böyük alim, ictimai xadim, C. Əliyev təbiət elminin bu sahəsinə maraq göstərmiş və bu sahə onun elmi yaradıcılığının fundamental tədqiqat obyektinə çevrilmişdir. Aparılan fundamental tədqiqatların nəticəsində 7-8 t/h məhsuldarlığa və yüksək dən keyfiyyətinə malik, Azərbaycanın taxıl əkıııı sahələrinin böyük hissəsini təşkil edən, Türkmənistan, Özbəkistan və Gürcüstanda yaxşı nəticələr verən «Qaraqılçıq-2», «Mırbəşır-50», eləcə də «Vüqar», «Şıraslan-23», «Bərəkətli-95», «Qobustan», «Əlincə-84», «Əzəmətli- 95», «Qiymətli-2/17», «Əkinçi-84», «Nurlu-99», «Ruzi-84», «Tale-38», «Tərtər» və s. kimi bir sıra bərk və yumşaq buğda sortlannm yaradılması alimin ən böyük elmi nailiyyətidir. Hal-hazırda Alimin rəhbərlik etdiyi kollektiv dünyanın ən öncül laboratoriyaları səviyyəsində elmi-tədqiqat işlərini davam etdirir. Onun elmı-təşkilatçılıq fəaliyyəti sayəsində XX əsrdə biologiyanın ayrı- ayrı sahələrinin yüksək səviyyədə inkişafı XXI əsrdə Azərbaycan biologiya elminin dünya elminə inteqrasiyası üçün zəmin yaratmışdır. Nəticə etibarilə hazırda ölkəmizin alimləri dünyanın öncül elmi laboratoriyaları ilə əməkdaşlıq şəraitində öz tədqiqatlarını davam etdirir və yeni elmi nailiyyətlər əldə edirlər. C. Əliyevin görkəmli bioloq kimi elmi irsinin ən yeni və mühüm sahələrindən birini də bioetika, elm və texnologiyaların etikası problemləri təşkil edir. Onun ümumi biologiya, biotexnologiya, biokimya, bitki seleksiyası və s. sahələr üzrə apardığı çoxsaylı və sanballı elmi tədqiqat işləri dünya mətbuatında geniş əksini 69
tapmışdır. Təsadüfi deyildir ki, ilk dəfə olaraq YUNESKO-nun xətti ilə Azərbaycanda "Bioetika, elmi biliklərin və texnologiyaların etikası" üzrə Milli Komitə yaradılarkən onun ilk sədri C. Əliyev seçilmiş və bu günə qədər də o, bu vəzifədə öz işlərini böyük uğurla davam etdirir. Alimin əldə etdiyi yeni sortlar, yazdığı qiymətli əsərlər, yaratdığı seleksiya məktəbi, zəngin buğda genefondu Azərbaycan xalqının milli sərvətidir və artıq ölkəmizdə çörəyə ehtiyacın ödənilməsi istiqamətində C.Əliyev məktəbi vardır. Alimin buğdanın seleksiyası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlər onun elmi fəaliyyətinin ancaq bir hissəsidir Onun bitki fiziologiyası, fotosintez nəzəriyyəsi, biokimya, biofizika, molekulyar biologiya, gen mühəndisliyi, hüceyrə seleksiyası və biologiya elminin digər sahələrində də əldə etdiyi nailiyyətlər gələcək nəsillərə irs qalacaq. Bu ırsı yaşatmaq, qoruyub gələcək seleksiyaçılar nəslinə çatdırmaq seleksiya məktəbinin hər bir üzvünün, Azərbaycam gələcəkdə qüdrətli bır dövlət görmək istəyən hər bir azərbaycanlının müqəddəs borcu olmalıdır. Ələkbərov Urxan Kazım oğlu (1943) Müasir biologiya, xüsusilə genetika elmi və Davamlı İnsan İnkişafı sahəsində həm ölkəmizdə, həm də xaricdə məşhur bioloq kimi tanınan, biologiya elmləri doktoru, akademik. Urxan Kazım oğlu Ələkbərov hazırda ölkəmizi dünyada məş hurlaşdıran, tanıtdıran görkəmli alimlərimizdən biridir. O, 300-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 15 monoqrafiyanın, kitab, dərslik və dərs vəsaitinin, 28 müəllif şəhadətnaməsinin, 7 patentin müəllifidir. Onun əsərləri Türkiyə, Rusiya, ABŞ, Almaniya, Fransa, İngiltərə, İtaliya, Yunanıstan, Kanada və b. ölkələrdə nəşr olunmaqla böyük elmi marağa səbəb olmuşdur. Həmin əsərlər arasında biologiya və genetikaya aid olan dərsliklər və dünyada ilk dəfə olaraq «Davamlı İnsan İnkişafına» həsr olunmuş orta və alı məktəblər üçün tədris proqramı və dərslikləri xüsusi qeyd etmək lazımdır. Alimin 2005-ci ildə nəşr olunan «Davamlı İnsan İnkişafının təmini üçün ətraf mühitin idarə olunması» qısa kursu ABŞ universitetlərində dərs vəsaiti kimi istifadə olunur. Bu əsər ingilis dilinə tərcümə edilərək BMT və təşkilata üzv olan bütün ölkələrin internet saytında yerləşdirilmişdir. BMT bunların haqqında 2004-2005-ci illərdə informativ məlumatlar yaymış və bu fəaliyyəti «innovativ ideya və təsir» kimi qiymətləndirmişdir. U.Ələkbərov dünyada ilk İnsan İnkişafı Mərkəzinin yaranmasının təşəbbüskarı və 2002-cı ildən onun rəhbəri, BMT-nin «İnsan İnkişafı» Proqramının və hesabatların hazırlanması üzrə ekspertidir. Onun elmi yaradıcılığının əsas prioritetini genofondun mühafizəsinin nəzəıi-praktiki əsaslarının antimutagenez fenomeni əsasında ətraf mühitin çirklənməsi 70
nəticəsində cari və uzunmüddətli neqativ genetik fəsadların qarşısının alınması, təbii populyasiyalann davamlılığında gen mühafizə sistemlərinin rolunun, ətraf mühitin çirklənməsi və qocalma ilə bağlı genetik aparatın tənzimləmə funksiyasının pozulma proseslərinin əhəmiyyətim müəyyən edib və onlann tənzim edilməsinin öyrənilməsi kimi elmin yem istiqamətinin formalaşdırılması təşkil edir. Alimin antimutagcncz fenomeni haqqındakı ilk məlumatı 1952-ci ildə dərc edilmişdir. U.Ələkbərovun elmi maraq dairəsinin əsas istiqaməti anti- mutagenez, irsi dəyişkənlik prosesinin tənzimlənmə mexanizmi, mutagenez, kanserogenez, qocalmanın idarəolunmasının öyrənilməsi istiqamətinə yönəl dilmişdir. Alimin rəhbərliyi ilə 25 elmlər namizədi və 4 elmlər doktoru hazır lanıb. O, hazırda elmi-pedaqoji fəaliyyətinin ən məhsuldar dövrünü yaşamaqla, genetika elminin və biologiyanın digər sahələrinin əsas prioritetinin öyrənilməsi istiqamətində qlobal elmi axtarışlarını uğurla davam etdınr və Dövlət İdarəetmə Akademiyasınm rektorudur. M əmmədova Siddiqə Rza qızı (1925)
Bitki mühafizəsi elmi sahəsində fundamental elmi-tədqiqatların apanlmasında entemologiya üzrə ilk azərbaycanlı qadın akademik, biologiya elmləri doktoru Siddiqə Rza qızı Məmmədovanın böyük xidmətlən olmuşdur O. ADAU-nun Aqronomluq fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra, entomologiya kafedrasında baş laborant vəzifəsində çalışmış və 1952- ci ildə kənd təsərrüfatı elmləri namizədi alimlik dərə cəsi almışdır. Alim 1956-cı ildən 1963-cü ilə qədər ADAU-da assistent, dosent vəzifələrində, 1963-cü ildən indiyədək isə Azərbaycan ET Bitki Mühafizəsi institutunun direktoru vəzifəsində işləyir. S.Məmmədova 1971-ci ildən biologiya elmləri doktorudur, 1973- cü ildə professor, 1983-cü ildə Azərbaycan MEA-nrn müxbir üzvü, 2001-ci ildə isə həqiqi üzvü seçilmişdir. 0 , hazırda AMEA-nın biologiya bölməsi üzrə yaradılan Koordinasiya Şurasının bitkiçilik, bitki mühafizəsi üzrə sədridir. Alim 2008-cı ildən ADAU-da doktorluq və namizədlik dissertasiyalarının müdafiəsi üzrə ixtisaslaşmış Müdafiə Şurasının sədridir. O, 205-dən artıq elmi əsərin, o cümlədən, 5 tədris vəsaitinin, 2 soraq kitabının, 3 monoqrafiyanın, 7 ixtiranın, 2 pestisidlonn katoloqunun müəllifidir. S.Məmmədova «Şərəf Nişanı», «Qırmızı Əmək Bayrağı», «Şöhrət» ordenləri, «Əməkdə İgidliyə görə», «Əmək Veteranı» medalları ilə təltif olunmuşdur. O, 1985-ci ildə II çağırış Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin deputatı seçilmişdir. Məşhur və tanınmış Azərbaycan alimi, mıkrobioloq, tibb elmləri doktoru, Azərbaycan Tibb Universitetinin «Tibbi mikrobiologiya və immunologiya» kafedrasının müdiri, professor Qarayev Zakir Ömər oğlunun milli mikrobiolo giya elmimizin inkişafında çox böyük xidmətləri olmuşdur. O, 1968-ci ildə «Polien antibiotiklərinin immunogenezə təsiri» mövzusunda namizədlik, 1974- cü ildə isə «Antibiotiklərin orqanizmin immunoreaktivliyinə təsir mexanizminin öyrənilməsi» mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək tibb elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə layiq görülmüşdür. Alimin yaradıcılığının əsas pnontet istiqamətini mikrobiologiya, mikologiya, immunologiya, dərin mıkozlar, assosiativ (müxtəlif infeksion agentlər tərəfindən törədilən qanşıq) ınfeksıyalar, patogen mikroorqanizmlərin genetikası, dəyişkənliyi, antibiotiklərə həssaslığı, davamlılığı, nozokomial infeksiyalann öyrənilməsi sahəsində aparılan fundamental-tətbiqi xarakterli elmi tədqiqat işləri təşkil edir. Elmi araş dırmalar nəticəsində alim qeyd olunan infeksion agentlərin bioloji, epidemiolojı. patogenetik, genetik xüsusiyyətlərini, patogenlik və vinılentlik dərəcəsim, yayılma arealını və s. ətraflı öyrənmiş, mikrobiologiya, immunologiya və mikroorqanizmlərin genetikası sahəsində elmi-praktiki cəhətdən çox böyük əhəmiyyət kəsb edən elmi yeniliklər aşkar etmişdir. O, 1968-1969-cu illərdə ATU-nun Mərkəzi Elmi Tədqiqat laboratoriyasının müdiri, 1974-1975-cı illərdə Sankt-Peterburq Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Elmi-Tədqiqat Laboratoriyasının baş elmi işçisi, 1975-1982-ci illərdə direktoru, 1982-1993-cü illərdə sabiq SSRİ Səhiyyə Nazirliyinin və ÜST-ün Mikologiya və Dənn Mikozlar Elmi Mərkəzinin direktoru, 1993-1994-cü illərdə Azərbaycan Elmi- Tədqiqat Mikrobiologiya və İmmunologiya institutunun direktoru vəzifəsində işləmişdir. Alim 1998-2001-ci illərdə İstambul Universitetinin Tibb fakültəsində «Mikrobiologiya və immunologiya» kafcdrasımn professoru olmuş, 2004-cü ildən etibarən isə ATU-nin «Tibbi mikrobiologiya və immunologiya» kafedrasına rəhbərlik edir. O. 2009-cu ildə Bakıda keçirilən «3-cü Avrasiya Klinik Mikrobiologiya. İmmunologiya və İnfeksion xəstəliklər» Beynəlxalq Konqresinin Prezidenti olmuşdur. Z.Qarayevin rəhbərliyi ilə 41 nəfər elmlər namizədi və 29 nəfər elmlər doktoru hazırlanmış, hazırda isə xeyli dissertasiya işlərinə rəhbərlik edir. O, 300-dən artıq elmi məqalə və əsərin, tədris-metodiki və dərs vəsaitlərinin, o cümlədən «Tibbi mikrobiologiya və immunologiya» (2010), «Tibbi mikrobiologiya, immunologiya və klinik mikrobiologiya» (2011) adlı fundamental ali məktəb dərsliklərinin müəllifidir. Z.Qarayev hazırda yaradıcılığının ən çiçəklənən, məhsuldar mərhələsini yaşayaraq, mikrobiologiya elminin qlobal əhəmiyyətli prioritetləri üzrə elmi-tədqiqat işlərini davam etdirir və daha geniş diapozonlu axtarışlar apanr. 72
Milli biologiya və təbabətşünaslıq elmimizin inkişafında, tədrisi və təbliğində biologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Tibb Universitetinin «Tibbi biologiya vo genetika» kafedrasının müdiri professor Nəcəfov Canbaxış Əli oğlunun çox böyük xidmətləri olmuşdur. C.Nəcəfov 1980-ci ildə Moskva şəhərində «Yemləmə rejiminin və selen mikroelementinin balbas qoyunlarının embrionunuıı və skelet əzələlərinin inkişafına təsiri» mövzusunda dissertasiya işini müdafiə edərək biologiya elmləri namizədi. 1996-cı ildə isə «Onurğalı heyvanlarda somatik əzələlərin müqayisəli embrional histogenezı» adlı doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək biologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsim almışdır. Alimin elmi-pedaqoji yaradıcılığı çox sahəli və rəngarəng olmaqla, biologiya elminin ən prioritet sahələrini (biologiya, zoologiya, botanika, genetika, tibbi biologiya, cmbriologıya. histologiya, anatomiya, uşaq anatomiyası və fiziologiyası, fiziologiya, ekologiya, ətraf mühitin mühafizəsi, ekoloji genetika və s.) əhatə edir. O, 150-yə qədər elmi məqalələrin, tədris proqramı, dərs vəsaitləri, dərsliklər və kitabların müəllifidir. Onun hazırladığı tədns-metodiki vəsaitlər («Orta məktəblərdə botanikanın tədnsı metodikası», 2000- 2011; «Reproduktiv sağalmanın əsaslan». 2002; «Orta məktəblərdə insanın anatomiyası, fiziologiyası və gigiyenasının tədrisi metodikası», 2003, «Orta məktəblərdə ümumi biologiyanın tədrisi metodikası», 2004; «Uşaq anatomiyası vo fiziologiyası», 2004; «Yenidənhazırlanma və ixtisasartırma təhsili üçün tədns plan vo proqramlan», 2004; «Tibbi biologiya və genetikanın praktik məşğələ albomu», 1 və 2-ci hissələr, 2004, 2007; «İnkişafın biologiyası və genetikası» (azərbaycan və rus dillərində), 2009; «Tibbi biologiya terminləmnn izahlı lüğəti» (azərbaycan və rus dillərində). 2010 və s.) ölkəmizin alı və orta məktəblərində istifadə olunan qiymətli vəsaitlər və kitablardır. O, həm də 1 monoqrafiyanın (rus dilində, 2007), eləcə də «Tibbi biologiya və genetika» (laboratoriya məşğələləri, 2008). «Tibbi biologiya və genetikanın əsaslan», I və II-cildlər (2010) adlı fundamental ali məktəb dərsliklərinin müəllifidir. C.Nəcəfovun rəhbərliyi ilə 5 namizədlik və 1 doktorluq dissertasiyası hazırlanıb. Alim hazırda yaradıcılığının ən məhsuldar dövrünü yaşamaqla biologiyanın və təbabətin prioritet elmi istiqamətləri üzrə fündamental- tətbiqı xarakterli, qlobal miqyaslı elmi tədqiqatlar və axtanşlar apanr. C.Nəcəfovun kafedrada düzəltdityi heyvanat aləmi muzeyi çox zəngin və nadir eksponatlara malik bir muzeydir. Onun Hindistandan çox çətinliklə gətirdiyi fil və 2 turan pələngi skeletləri həmin muzeyi olduqca məşhurlaşdırır və dəyərləndirir. Çünki, həmin skeletlər dünyanın çox nadir muzeylərində mövcuddur. Ağayeva Em ma M üzəffər qızı (1951) Azərbaycan baytarlıq təbabəti mikrobiolo giyası və immunologiyası üzrə ilk qadın elmlər doktoru, Azərbaycan Tibb Universitetinin «Tibbi mikrobiologiya və immunologiya» kafedrasının
professoru Ağayeva Emma Müzəffər qızının ölkəmizdə mikrobiologiya, immu- nologiya, immunogenetika, molekulyar biologiya, gen mühəndisliyi və biotexnologiya elmlərinin öyrənilməsində, tədrisində və inkişafında xüsusi və təqdirəlayiq xidmətləri vardır. 0 , 1974-cü ildə Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin baytarlıq təbabəti fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra 1975-ci ildə İnstitutun Elmi Şurasınm qərarı ilə Moskva şəhərindəki sabiq Ümumittifaq Eksperimental Baytarlıq İnstitutunun mikrobiologiya, virusologiya və immunologiya ixtisasları üzrə əyani aspiranturaya daxil olmuş və 1981-ci ildə namizədlik dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək baytarlıq təbabəti elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. 0 , «Mikroorqanizmlərin tipizasiyası və tipospesifık serumun (zərdab) alınmasına aid hazırlanan sabiq Ümumittifaq miqyaslı tövsivyənin» müəllifi olmuşdur. E.Ağayeva 1982-cı ildə ADAU-nun «Epizootologiya. mikrobiologiya və virusologiya» kafedrasının assistenti. 1987- ci ildə isə dosenti vəzifəsində işləmiş, 2000-cı ildə Bakı şəhərində mikrobiologiya, virusologiya, immunologıya və mikologiya ixtisasları üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək baytarlıq elmləri doktoru elmi dərəcəsi adma layiq görülmüşdür. Alim əvvəlcə (2003) Azərbaycan Tibb Universitetinin «Tibbi biologiya və genetika» kafedrasında dosent, sonra isə (2004) «Tibbi mikrobiologiya və immunologiya» kafedrasının professoru vəzifəsinə seçilmiş və hazırda həmin kafedrada öz elmi-pedaqoji fəaliyyətini uğurla davam etdirir. Onun elmi-tədqiqat işlərinin əsas qayəsi müasir biologiya elminin ən prioritet, mürəkkəb, lakin planetar və bəşəri əhəmiyyətli, hazırda dinamik inkişaf edən, mütərəqqi elm sahələri-molekulyar biologiya, immunologiya, immunogenetika. gen mühəndisliyi, biotexnologiya və s təşkil edir. O, həm də ATU-da qeyd edilən müasir və çətin elm sahələrinin tədrisi ilə məşğuldur Alımın ali məktəblər üçün hazırladığı fundamental dərsliklər «Biotexnologiya və gen mü həndisliyi», 2010 (azərbaycan və rus dillərində), «Molekulyar biologiya üzrə (mikrobiologiya, immunologiya, gen mühəndisliyi) terminlər lüğəti» (2010) və s. onun yaradıcılığının şah əsərləri sayılır. O, həm də ölkəmizdə elmı-pedaqojı alim kadrların hazırlanmasında çox böyük xidmətlər göstərərək, hazırda bır neçə dissertasiya işlərinə elmi rəhbərlik edir, eləcə də bir monoqrafiya, 200-ə qədər elmi əsər, tədris vəsaitləri və metodik tövsiyələrin müəllifidir. E.Ağayeva ATU- nun mikrobiologiya, allergologiva, ep i dem i o log ıya və gigiyena üzrə Dissertasiya Şurasının üzvü kimi də universitetin ictimai həyatında çox fəal iştirak edir. Hazırda alimin çox geniş dipozonlu elmi-pedaqoji yaradıcılıq planlan vardır. O, hazırda biologiya elminin qeyd edilən müasir sahələri üzrə öz elmi-pedaqoji yaradıcılq işlərini çox uğurla davam etdirir. M ustafayev Q ara Teyfur Oğlu (1931) Ölkəmizdə və xarici ölkələrdə nüfuzlu alim kimi tanınan məşhur bioloq, professor, Beynəlxalq Peda 74
qoji Elmlər Akademiyasının akademiki, Həsən Əliyev adma Ekologiya Mükafatı Laureatı, «Şərəf Nişanı» ordenli, BDU-nun «Onurğalılar zoologiyası» kafedrasının müdiri Qara Teyfiır oğlu Mustafayev çoxşaxəli və olduqca geniş diapazonlu elmi yaradıcılıq yolu keçmiş, milli elimizə və beynəlxalq biologiya elminə mühüm töhfələr vermişdir. O, «Omitofaunanın keyfiyyət və kəmiyyətinin kompleks landşaft-ekoloji təhlili», «Ekoloji rayonlaşdırmanın prinsipləri», «Faunanın keyfiyyəti və kəmiyyəti ilə yaşama yerinin antropogen təkamülü arasında paralelizm», «Quru sahə heyvanlarına ətraf mühit amillərinin təsir mexanizmi», «Nadir və nəsli kəsilmək qorxusu yaranan heyvanların qoruqdan kənarda saxlanmasının kompleks tədbirlər sistemi» və s. yeni elmi konsepsiyalarının, «Quru sahə heyvanlarının obyektiv yem xarakteri şkalası», «Heyvanların sinantroplaşması şkalası», «Heyvanlarm yem əlaqəsi spektri» şkalalarınının müəllifidir. Q.Mustafayev həm də «Biotik əlaqələrin üçbucaqlı- qoşaxətli forması» qanununun, «Ekologiya sxemlərdə», «Ekoloji hüquq» (1999), «İnsanın ekologiyası» (1999), «Ekologiya» (2001), «Onurğalı heyvanlarm ekologiyası» (2001) kitabları və çoxlu sayda dərsliklərin müəllifidir. Alimin apardığı bütün elmi tədqiqat işlərinin əsas qayəsini ətraf mühit amillərinin çirk lənməsinin fauna və omitofaunaya neqativ təsiri nəticəsində onların genetik modifıkasiyaya uğraması, bəzi genetik əlamətlərdə dəyişkənliklərinin baş verməsi və qarşısının alınması üçün yeni üsulların tətbiq olunması təşkil edir. Alim müasir ekologiya və biologiyanın ən qlobal və aktual problemlərinə həsr olunmuş yeni elmi axtarışlar sahəsində elmi-tədqiqat işlərini uğurla davam etdirir. Onun elmi rəhbərliyi ilə çoxlu sayda elmlər namizədi və doktorları hazırlanmışdır. Q. Mustafayev ümumi biologiya, zoologiya, omitologiya, teriologiya, ümumi, tətbiqi, regional, insan və heyvanların ekologiyası sahəsində ölkəmizdə, eləcə də onun hüdudlarından kənarda tanınan, məşhurlaşan, 600-dən çox elmi əsəri olan, olduqca zəhmətkeş, 38 nəfər alim yetişdirmiş bir elm fədaisidir. «İndiki dövrdə Q.Mustafayev kimi çox alimləri olan xalq xoşbəxtdir» («Qaranın zirvə yolları» əsərinin, 2009, müəllifi jurnalist Tofiq Abdullayev). O, 1959-cu ildə «Azərbaycanda quşlann bəzi kütləvi növlərinin ekologiyası» mövzusunda namizədlik, 1985-ci ildə isə Moskva Dövlət Universitetində «Azərbaycan yerüstü ekosisteminin quşlan» (rus dilində) mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Alimi şöhrətləndirən həm də onun bir sıra yeni elmi konsepsiyaları («Omitofannanın keyfiyyət və kəmiyyətinin kompleks landşaft-ekoloji təhlili», «Faunanın keyfiyyəti və kəmiyyəti ilə yaşama yerinin antropogen təkamülü arasında paralelizm», «Quru sahə heyvanlarına ətraf mühit amillərinin təsir mexanizmi», «Nadir və nəsli kəsilmək qorxusu yaranan heyvanlarm qoruqdan kənarda saxlanmasının kompleks tədbirlər sxemi» və s.) olmuşdur. 75 Quliyev R auf Ələkbər oğlu (1938)
Milli biologiya elmimizin inkişafında xüsusi xidmətləri olan tanınmış alim, biologiya elmləri doktoru, professor, akademik N.İ.Vavilov adma mükafatın laureatı, Bakı Dövlət Universitetinin «Genetika və darvinizm» kafedrasının müdiri Raııf Ələkbər oğlu Quliyev ölkəmizdə genetika və seleksiya elminin inkişafı üçün elmi-praktiki cəhətdən səmərəli və fundamental-tətbiqi xarakterli tədqiqatların müəllifidir. 0 , 1988-ci ildə «Pambıq hibridlərində və təkrarən təsir edilmiş mutantlarda mutasiya dəyişkənliyi» mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. R.Quliyev «Genetika» (2002), «Təkamül təlimi» (2009) ali məktəblər üçün dərsliklərin, «Genetikanın əsasları ilə bitkilərin seleksiyası», «Təkamül təlimi» (2010, rus dilində) dərs vəsaitlərinin, «Pambığın mutasion seleksiyasında genotipın rolu» (1994) adlı monoqrafiyanın, ümumilikdə isə 110 elmi məqalə və əsərlərin müəllifidir. Onun rəhbərliyi ilə 5 elmlər namizədi, 1 elmlər doktoru hazırlanıb, 4 nəfərin namizədlik dissertasiyası (onlardan 2 nəfəri İran İR-nın vətəndaşıdır) isə müdafiə olunmaq ərəfəsindədir. Alim genetikada mutagenez proseslərinin mexanizminin öyrənilməsi sahəsində elmi axtarışlarını davam etdınr, genetikaya dair yeni dərsliklər, dərs vəsaitləri və tədris - metodiki vəsaitlərin hazırlanması sahəsində yaradıcılıq işlərini uğurla davam etdirir. Bəşirov Eyyub Balaməmməd oğlu (1926)
Ölkəmizdə heyvandarlıq və zootcxniya elminin inkişafı sahəsində tanınmış alim Eyyub Balaməmməd oğlu Bəşirovun təqdirəlayiq xidmətləri vardır. O, 1951-ci ildə Moskvada Timiryazev adma Kənd Təsər rüfatı Ümumittifaq Heyvandarlıq İnstitutunun aspi ranturasını bitirib, 1954-cü ildə, elmlər namizədi alimiik dərəcəsi almışdır. Alim 1954-cü ildən Azərbaycan Elmi Tədqiqat Heyvandarlıq İnstitutunda şöbə müdiri, direktor müavini vəzifələrində işləmiş, 1961-ci ildən heyvandarlığın elmi əsaslarla inkişaf etdirilməsi və süni mayalanmanın tətbiqinə kömək məqsədiylə, SSRİ hökumətinin qərarı ilə Hindistanda, Əlcəzairdə, Çilidə, Əfqanıstanda olmuş, Sovet mütəxəssisləri 76
qrupuna rəhbərlik etmişdir. O, 1967-ci ildən yeni yaradılrmış Azərbaycan dövlət Damazlıq və Süni Mayalanma Mərkəzi stansiyasında direktor işləmişdir, 2000-cı ildən ictimai əsaslarla Respublika Heyvandarlar Cəmiyyətinin sədri kimi fəaliyyətini davam etdirir. Aqrar sahənin inkişafındakı xidmətlərinə görə «Şərəf nişanı» ordeninə, Respublika Ali Sovetinin Fəxn fərmanına və bir sıra medallara layiq görülmüş, damazlıq işinin təşkilinə və bu sahədəki elmi nailiyyətlərinə görə İtaliyada beşinci Dünya bioloq alimlərin və Moskvada Qarşılıqlı İqtisadı Yardım Şurası ölkələrinin beynəlxalq elmi simpoziumlarının yubiley medalları və mükafatları ilə təltif edilmiş, 1997-ci ildə Beynəlxalq Encrji-informasıya Elmlər Akademiyasının, 2004-cü ildə «Vektor» Beynəlxalq Elmi mərkəzinin «XXI əsrin tanınmış alimi» diplomuna layıq görülmüş, Rusiya Keyfiyyət Problemləri Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir, rus, fransız, ərəb, fars, ingilis və ispan dillərini bilir. E.Bəşirov 125 nəşr edilmiş elmi əsərin, 2 dərslik, 3 monoqrafiya və 3 təlimatın müəllifidir. Onun elmi əsərləri dünyanın bır sıra dillərinə tərcümə edilmiş və elmi kəşflərindən istifadə olunur. O, 6 elmlər namizədi dissertasiyasına rəhbərlik etmişdir. ( J) Babayev M əcnun Şıxbaba oğlu (1940) Azərbacynanın müasir milli biologiya və genetika elminin ən layiqli nümayəndəsi, ölkəmizdə və onun hüdudlarından kənarda - beynəlxalq arenada tanınan, məşhur alim, biologiya elmləri doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin ‘Təkamülün genetikası” kafedrasının professoru, Rusiya Ekologiya Akademiyasının həqiqi üzvü Babayev Məcnun Şıxbaba oğlu 1974-cü ildə "Buğdada bir sıra yeni N-nitroza-N-alkil sidik cövhərlərinin genetik aktivliyinin tədqiqi" mövzusunda namizədlik, 1991-cı ildə isə “Spontan və radiasion - induksion mutagenez zamanı antıoksıdantlann müdafiə effekti” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. O, müasir genetika elminin nəzəri və praktiki cəhətdən çox böyük əhəmiyyətə malik olan ən aktual və ciddi problemlərinə həsr edilmiş 220-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 36 dərslik, dərs vəsaiti, tədris proqramı, metodiki göstəriş və elmi-kütləvi kitabların müəllifidir. “Ekoloji genetika” (2004), “Genetikadan praktikum” (2006). “Biologiyanın tədrisi metodikası” (2008) kimi fundamental dərslikləri. "Genetikadan məsələlər” (izahlı lüğət ilə, 2006) və s. dərs vəsaitləri müəllifin gərgin əməyinin nəticəsi kımı dəyərləndirilməlidir Genetika elminin müasir roblemlərinə həsr olunmuş elmi ixtiralarına görə alimə üç müəlliflik şəhadətnaməsi verilmişdir. M.Babayev 9 ıl Respublika Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının Ekspert Şurasının biologiya şöbəsinin üzvü olmuşdur. O, 2008-ci ildən etibarən BDU-nun qiyabi və əlavə təhsil üzrə prorektoru vəzifəsində işləmişdir. M.Babayev hazırda genetika 77
elminin ən aktual problemlərinə həsr olunmuş fundamental tətbiqi xarakterli və mühüm nəzəri əhəmiyyət kəsb edən müasir problemlərə aid elmi axtarışlarını uğurla davam etdirir. Onun rəhbərliyi ilə çoxlu sayda genetika elminin qlobal problemlərinə həsr olunmuş dissertasiya işləri hazırlanmış və bəziləri isə hazırlanmaq üzrədir. Abdullayev Q ənbər Q ara oğlu (1954) Qənbər Abdullayev 1976-cı ildə ADAU-nin zootexnik fakültəni fərqlənmə diplomu ilə bitirib, təyinatla Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Heyvandarlıq İnstitutuna elmi işə göndərilmişdir. O, 1980-ci ildə Moskva şəhərində Ümumıttifaq Heyvandarlıq İnstitutunun "Qoyunçuluq" laboratonyasının əyani aspiranturasına daxil olmuş, 1983- cü ildə aspiranturanı bitirib. Lenin adma Ümumıttifaq Kənd Təsərrüfatı Akademiyasının göndərişi ilə Azər baycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutuna pedoqojı işə göndərilmişdir. 1983-cü ildən 1985-ci ilədək ADAU-nun "Kənd təsərrüfatı heyvan larının yemləndirilməsi və südçülük ışı" kafedrasında assıstent vəzifəsində işləmişdir. 1984-cü ildə namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək elmlər namizədi elmi dərəcəsi almış, 1985-ci ildə "Kənd təsərrüfatı heyvanlarının yetişdirilməsi" kafedrasının assistenti, 1991-ci ildən isə həmin kafedranın dosenti vəzifəsində işləmiş, 1993-cü ildə Ümumrusiya Heyvandarlıq İnstitutunun ıxtısaslaşdınlmış müdafiə şurasında doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etinış və həmin il elmlər doktoru elmi dərəcəsi almışdır, 1994-cü ildə Zoomühəndıslık fakültəsinin dekanı vəzifəsinə seçilmiş, 1997-ci ildə professor elmi adı almışdır. Alım 1998-ci ildə Ümumrusiya Aqrar Təhsil Akademiyasının akademiki, 1999-cu ildə isə təkrar Zoomühəndislik fakültəsinə dekan vəzifəsinə seçilmişdir. Q Abdullayev 140-dək elmi əsərin, o cümlədən 2 dərslik, 3 dərs vəsaiti, 1 müəlliflik şəhadətnaməsinin müəllifidir. Onun rəhbərliyi altında 4 nəfər elmlər namizədi elmi dərəcəsi almış, 1 nəfər işini müdafiəyə təqdim etmiş, 2 nəfər doktorluq dissertasiya ışı isə müdafiəyə təqdim edilmişdir. Alimin rəhbərliyi ilə 3 nəfər dissertant işlərim davam etdirir, 5 nəfər magistr dərəcəsi almışdır. O, ADAU-da fəaliyyət göstərən 02131-№-lı Namizədlik Dissertasiya Müdafiəsi Şurasının həmsədridir. Alım 2004-cü ildə Təhsil Naziriiyiynin və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Fəxri fərmanlan, 2005-ci ildə isə "Təhsil Nazirliyi Kollegiyasının" qəran ilə "Qabaqcıl Təhsil İşçisi" döş nişanı ilə təltif olunmuşdur. O, hazırda ADAU-nun "Heyvandarlıq və heyvandarlıq məhsullarının istehsalı texno logiyası" kafedrasının müdiri vəzifəsində işləyir, 2008-cı ildə Azərbaycan Respublikası «Avropa Nəşr Mətbu Evi» təşkilatının ılın ən yaxşı Vətənpərvər Tədqiqatçı alimi Qızıl Mükafatı ilə təltif olunmuşdur. Q Abdullayev hazırda ölkəmizdə daha yüksək məhsuldar endemik qoyun cinslərinin genetik və təsərrüfat xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi, seleksiyası və yetişdirilməsi sahəsində elmi axtanşlannı 78
uğurla davam etdirir O, 2011-cı ildə Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin «Damazlıq Şurası»nın sədri seçilmişdir. Novruzov Vaqif Seyfəddin oğlu (1943) Vaqif
Novruzov 1966-cı
ildə BDU-nun
biologiya və kənd təsərrüfatı istehsalının əsaslan fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş, 1970-ci ildə namizədlik, 1985-ci ildə isə doktorluq disser tasiyası müdafiə etmiş, 1978-ci ildə baş elmi işçi. 1986-cı ildə dosent, 1989-cu ildə professor elmi adları almışdır. Alim 1982- 2002-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetində dosent, professor, elmi işlər üzrə prorektor, rektor əvəzi vəzifələrində işləmişdir. O, 2003-2006-cı illərdə Gəncə Dövlət Universitetinin "Botanika” kafedrasının professoru vəzifəsində işləmiş, 2006-cı ildən isə həmin kafedraya rəhbərlik edir. Onun botanikanın, genetikanın və immugenetikanın nəzəri, praktiki və metodik problemlərinə dair 200-dən çox əsəri çap olunub. O, 2004-cü ildə Tempus proqramı çərçivəsində Avropa Universitetlərinin iş təcrübəsini öyrənmək üçün Almaniyanın Hohenheym Universitetinin dəvəti ilə Almaniya, Fransa və Avstriyada Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetini təmsil etmişdir. V.Novruzov 1996-2008-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında Alı Attestasiya Komissiyası "Biologiya və kənd təsərrüfatı elmləri üzrə” Ekspert şurasının üzvü olmuşdur, hazırda Azərbaycanın "Qırmızı kitabının” yem nəşrinin redaksiya heyətinin üzvüdür. Uzun müddətli və səmərəli elmı-pedaqojı fəaliyyətinə görə V.Novruzova Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22 sentyabr 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Elm Xadimi” fəxri adı verilmişdir. V.Novruzovun ölkəmizdə gənc alimlərin yetişdirilməsi sahəsində xüsusi xidmətləri vardır. O, hazırda biologiya və genetika elminin qlobal və aktual problemləri sahəsində öz elmi axtanşlarinı uğurla davam etdirir. Seyidəliyev Nizami Yaqub oğlu (1955)
Azərbaycanın müasir genetik və seleksiyaçılan arasında elmi-pedaqoıi fəaliyyətinə görə seçilən, həmişə elmi axtarışda olan alimlərimizdən biri də Nizamı Seyidəliyevdir. O, 1977-ci ildə ADAU-nun aqronomluq fakültəsinə daxil olub, 1982-ci ildə həmin fakültəni fərqlənmə diplomu ilə bitirərərk sabiq SSRİ Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin təyinatı ilə “Texniki bitkilər, genetika və seleksiya” kafedrasında müəllim saxlanılmışdır. N.Seyidəliyev 1983-cü ildə aspiranturaya daxil olmuş və 1988-ci ildə Özbəkistanda yerləşən Ümumittifaq Elmi Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutunda 79
namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Alim pambıq bitkisinin struktur göstəricilərinə təsir edən faktorların tədqiqatına böyük maraq göstərmiş. 1984-cü ildən genetika və seleksiya işləri istiqaməti ilə dissertasiya mövzusunun planına uyğun olaraq elmi axtarışlara başlamış və həmin vaxtdan Rusiyanın. Ukray nanın, Özbəkistanın və s. SNQ respublikalarının qabaqcıl ali təhsil mütəxəs sisləri ilə sıx əlaqə saxlamış, tez-tez həmin ölkələrdə elmi ezamiyyətlərdə olmuş və məşhur alimlərlə elmi əməkdaşlıq etmişdir. O, 1983-2008-cı illərdə ADAU- da aqronomluq fakültəsinin dekan müavini, kafedra müdiri, dekan, məsul katib vəzifəsində çalışmış, 1978-1985-ci illərdə Respublikamızdan xaricə gedən tələbə inşaat dəstələrinə ( Krasnodar, Stavropol. Volqoqrad, Həştərxan. Arxangelsk və Kirov vilayətləri) rəhbərlik etmişdir. N. Seyidəliyev 170-ə yaxın elmi əsənn, dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin, genetikaya aid proqram və metodik göstərişlərin müəllifidir. Onlardan 18-i xarici ölkələrdə nəşr edilmişdir. Onun yazdığı “Genetika-100 sual və 100 cavab” (dərs vəsaiti, 1992), “Genetika, seleksiya və toxumçuluq” (dərslik, 2010) geniş oxucu kütləsi tərəfindən maraqla qəbul edilmişdir. O, 2010-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Mil və Qarabağ bölgələrində “Pambığın məhsuldarlığım artıran gübrə normalarının, bitki sıxlığının və suvarmaların müəyyənləşdirilməsi” mövzusunda doktorluq dissertasiyası işləmiş, ilkin müdafiə edərək AAK-na təqdim etmişdir. Alım apardığı tədqiqatda bütün kompleks aqrotexniki tədbirlərlə yanaşı adi maqnitləşdirilmiş su ilə suvarmanı müqayisəli öyrənmiş, nəticədə qrunt suyu nisbətən yuxanda yerləşən və şoran torpaqlarda maqnitləşdirilmiş su ilə suvarmanın daha səmərəli olduğunu elmi əsaslarla sübut etmişdir. Belə yüksək nəticənin əldə olunması bir çox xarici ölkələrin aqrar yönümlü jumallannda elmi əsər kimi nəşr olunmuşdur. N. Seyidəliyev hazırda Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetində “Elm və texnika” üzrə prorektordur. O, 2000-cı ildən Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında “Özəl bölmənin inkişafına yardım Agentliyinin” xətti ilə “Kənd Təsərrüfatının inkişafı və kreditləşməsi” layihəsində “İnformasiya və məsləhət xidməti” komponenti çərçivəsində işləmiş. 2008-ci ildən isə Dünya Bankının eksperti təyin olunmuşdur. Yusifov Nazim M əhəmməd oğlu (1940)
Respublikamızda kənd təsərrüfatı mütəxəssislərinin hazırlanmasında böyük və önəmli xidmətləri olan alimlərimizdən biri də kənd təsərrüfatı elmlən doktoru, professor Nazim Yusifovdur. O. 1959-1964-cü illərdə Gəncə Dövlət Universitetinin Kimya-biologiya fakültəsini bitirmişdir, təhsil aldığı dövrdə Moskva şəhərində keçirilən Tələbələrin Ümumıttifaq Konfransında 1 dərəcəli diplomuna layiq görülmüş və mükafatlandırılmışdır. Alim 1964-cü ildə ADAU-nun 80
"Üzvi və bioloji kimya" kafedrasında laborant, 1967-ci ildən isə həmin kafedrada assistent, az sonra isə dosent vəzifəsində çalışmışdır. Onun apardığı fundamental elmi- tədqiqat işlərinin nəticələri "Azərbaycan yem ehtiyatlarının biokimyəvi xüsusiyyətləri" adlı monoqrafiyada (1988)geniş və ətraflı şəm olunmuşdur. O, 1991-ci ildə Ukraynanın Xarkov səhərində yerləşən Ukrayna Elmi Tədqiqat Bitkiçilik İnstitutunun Elmi şurasında doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək kənd təsərrüfatı elmləri doktoru elmi adma layiq görülmüşdür. 1998- ci ildən Kimya kafedrasında professor vəzifəsində çalışır. Universitetdə işlədiyi 45 il ərzində alim laborant, assistent, dosent, vəzifəsində çalışmış, professor, kafedra müdiri vəzifələrinədək yüksəlmişdir. N.Yusifov iki dərsliyin, 130-dan çox elmi əsərin, 1 monoqrafiya, 6 dərs vəsaiti, 4 metodik göstəriş, 7 proqram, 4 tövsiyə və 3 kitabçanın müəllifidir. Hazırda ADAU-nun "Kimya" kafedrasına rəhbərlik edir və universitetdə ‘Tədrisə nəzarət” şöbəsinin müdiridir. O, bir neçə namizədlik dissertasiyasının elmi rəhbəridir. Allahverdiyev Rübail Nəcəf oğlu (1940) Respublikamızda aqrar kadrlann hazırlanmasında böyük xidmətləri olan tanınmış şair-alim, patoloq. patofızıoloq, ckopatoloq və
biokimyaçı Rübail
Allahverdiyev 1964-cü ildə ADAU-nun baytarlıq təbabəti fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir O. 1966-cı ildə “Bioloji kimya”üzrə əyani aspiranturaya daxil olaraq professor Qəhrəman Xəlilovun rəhəbərlıyı ilə "Ontoge- nezdə camış
qanında amınturşulannm dəyişmə dinamikasf’nı öyrənmiş, 1970-cı ildə həmin mövzuda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib, biologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsi almışdır, 1975-cı ildən ADAU-nun dosenti, 2009-cu ildən isə professoru vəzifəsində işləyir, universitetin ictimaii işlərində fəal iştirakı ilə fərqlənib Alim 1964-1966-cı illərdə ADAU-nun komsomol komitə katibi (raykom səlahiyyətli), 1971-1975-ci illərdə partiya komitəsinin katibi, sonra "Kadr uğrunda” qəzetinin baş redaktoru olmuşdur, Azərbaycan yazıçılar birliyinin üzvüdür, 10 şeir kitabının müəllifidir, 2009-cu ildə ‘Tələsdikcə gecikirəm” şeirlər toplusuna görə “Rəsul Rza” mükafatı almışdır. O, 1985-1993-cü illərdə müxtəlif fənlən birləşdirən fiziologiya, patofiziologiya, farma kologiya, histologiya, anatomiya və patoloji anatomiya kafedralarında müdir işləmişdir. Onun elmi istiqaməti “Ultrasəsin baytarlıqda bioloji stimuləedici kimi istifadə edilmə”sidir. Bu sahədə ultrasəs almış dovşanın qanzərdabı bioloji stimuləedici kimi tövşüyə edilmişdir Bioloji stimuləedici heyvanların müxtəlif xəstəliklərində (anemiyalar, dıstrofiyalar, immunopatiyalar) uğurla tədbiq edilir. Bu sahədə 60-dan çox məqalə yazılıb, dərc edilmişdir. RAllahverdiyev 1974-cü ildən baytarlıq təbabəti fakültəsində "Kənd təsərrüfatı heyvanlarının patoloji fiziologiyası”, baytarlıq təbabəti əczaçılığı ixtisasında isə “Patologiya” fənnindən mühazirələr oxuyur. Bu fənnlər üzrə 6 dərs vəsaiti və 3 dərsliyin müəllifidir, bir sıra Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|