Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Bir neçə cavab variantlı sualların qoyuluşu aşağıdakılar­dan ibarət olmalıdır:

 Aydın sual və tapşırığın olması;

 Suala cavab vermək üçün anlaşıqlı və müvafiq məlumatın olması;

 Qrafik cəhətdən sualın düzgün tərtib olunması və s.

Şagirdləri öyrənmək üçün sorğuya nisbətən daha asan üsul müsahibədir. O, standartlaşdırılmış və sərbəst ola bilər. Müsahibə şagirdin özü, müəllimləri, yoldaşları, valideynləri ilə aparılır. Müsa­hi­bədə məqsəd şagird haqqında başqa adamların fikirlərini öyrən­mək­dir.

Müsahibə zamanı verilən suallara alınan cavabları qeydə al­maq lazım deyil. Birinci halda əvvəlcədən düşünülmüş suallar müəy­yən ardıcıllıqla verilir ki, asan söhbət alınsın. Sərbəst söhbət da­ha dəqiq, geniş məlumatların alınması məqsədilə sualların şəklini də­yişməyə şərait yaradır. Amma bu iş müəyyən səriştə tələb edir.

Psixoloqlar açıq suallar verməyi tövsiyə edirlər ki, sərbəst, geniş cavablar almaq mümkün olsun.

Söhbət də müşahidə kimi şagirdi tanımaq üçün daha təbii üsuldur. Sinif rəhbəri əvvəlcə müəyyən etməlidir ki, o şagirdi nə üçün öyrənmək istəyir və bu haqda ondan necə soruşmaq olar. Söh­bəti səmimi aparmaqla şagird və kollektiv haqqında düzgün və də­qiq məlumat əldə etmək mümkündür.

Şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi üçün sə­nəd­lə­rin (kitabxana, tibb kartoçkası) və yaradıcılıq işlərinin (inşalar, şə­kil­lər) təhlilindən istifadə oluna bilər. Şagirdlərin yaradıcılıq məh­sul­­larının (əl işlərinin, imla, ifadə, inşa, texniki yaradıcılıq iş­lə­ri) öy­­rənilməsi şagird haqqında müəyyən fikir söyləməyə imkan yaradır.

Son illər şagirdlərə sərbəst mövzularda inşalar yazdırmağa ədəbiyyat müəllimləri daha çox üstünlük verirlər. Məsələn; “Milli dəyərlərimiz sərvətimizdir”, “Torpaq uğrunda ölən varsa, vətən­dir” və s. Bu kimi mövzularda yazılmış inşaları təhlil edərkən müm­­kün qədər şagirdlərin adi günlərdə özlərini necə aparmalarına da diqqət yetirmək lazımdır.

Yaxşı inşa yazmaq, tank modeli düzəltmək, müxtəlif möv­zu­larda rəsm əsərləri çəkmək hələ şagirdin daxili dünyasının öy­rə­nil­məsi demək deyildir. Çünki Vətəni qorumaqdan danışmaq hələ və­tən­pərvər olmaq demək deyildir.

Ona görə də sinif rəhbərləri şagirdlərin sözləri ilə əməli işlə­ri­nin vəhdətinə diqqət yetirməlidirlər. Şagirdləri daha ətraflı və də­rin­dən öyrənmək, onların tərbiyəlilik səviyyəsini aşkar etmək üçün sı­naq yoxlama yazı işlərindən istifadə edilir. Sinifdə qarşılıqlı müna­si­bətlərin yaranması və şəxsi keyfiyyətlərin üzə çıxması üçün həm də sosiometriyadan istifadə edilməlidir.

Psixoloji diaqnostikada üç növlü psixodiaqnostik metod geniş vüsət almışdır. Şəxsiyyətin keyfiyyətinin müəyyənləş­diril­məsinə is­ti­qa­mətlənmə onların əsas xüsusiyyətidir. Testlər etibarlılıq və vahidlik tələblərinə uyğun gəlməlidir.

Test standartlaşdırılmış sınaqdır, tədqiqatçını maraqlandıran xüsusiyyəti üzə çıxaran və ölçüb-biçən “cihazdır”. Diaqnostika zamanı bir qrup testlər şagirdlərin uğurları və bacarıqları haqqında fikir yürütməyə şərait yaradır.

Burada intellekt və şəxsiyyət, xüsusi qabiliyyət və nailiyyət testləri də vardır. İkinci qrupda aparılan diaqnostika özünütəsvirə və sual kitabçalarında əksini tapan suallara verilmiş cavablara əsas­lanır. Üçüncü qrup isə layihələşdirilmiş metodikalardır.