Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

8.3. Mənəvi tərbiyə
“Mənəviyyat” ərəbcə “Məna” sözündən yaranmışdır. İnsanın mə­nası, dəyəri deməkdir. Mənəviyyat insanın qəlbinin, ürəyinin gü­cü, paklığı, təmizliyi, düzlüyü deməkdir. Ona görə də mənəvi tər­biyə qəlb tərbiyəsi ilə bağlıdır. Mənəviyyаt insanın daxili aləmini, xarakterini, insanlara, ətraf aləmə, hadisələrə münasibətini əks et­di­rən fərdi kateqoriyadır. Mənəviyyat insаnın intеllеktuаl və təbii mа­hiy­yətidir ki, bu, оnun ruhi tərbiyəsini, daxili aləmini xarakterizə edir və özünü ifadə edir. Bura ilk növbədə insanın şərəfi, na­mu­su, vicdanı, milli-mənlik şüuru, vətəndaşlıq qeyrəti, fədakarlığı, mil­li-mənəvi dəyərlərə hörməti, keçmişimizi, tariximizi, di­li­mi­zi, mədəniyyətimizi, adət və ənənələrimizi dərindən öyrənməsi, habelə xeyirxahlığı, mərhəmət və qayğıkeşliyi, həssaslığı və humanizmi, tolerantlığı, müasirliyi, insanlara hörmət və sevgisi, vətənə məhəbbəti kimi mənəvi keyfiyyətlər daxildiur.

Mənəviyyat insanın olduğu kimi görünməsi, göründüyü kimi olmasıdır. Mənəviyyat insanın daxili aləminin zənginliyinin gös­təri­ci­sidir. Mənəvi cəhətdən zəngin insanın sağlamlığı da mükəmməl olur. Mənəvi cəhətdən zəngin insan həyatdan zövq alır və rahat ya­şa­yır. Mənəvi cəhətdən zəngin insan hər cür çətinliyə dözə bilir, ən çətin anlarda belə düzgün qərarlar çıxara bilir.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev gənclərin mənəvi tərbiyəsi haqqında, mənəviyyat haqqında Azərbaycan Gənclərinin Birin­ci Ümumrespublika Forumundakı nitqində belə demişdir: “Xal­qı­mızın tarixinin əsasını təşkil eləyən bütün mərhələlərdə, keç­miş əsrlərdə yüksək mənəviyyat olmuşdur. Keçmiş tarixi­mizdən bizə qalan simaları bu gün dünyada məşhurlaş­dıran və bizim üçün nümunə edən onların yüksək mənəviyyatıdır, yüksək amallarıdır... Gənclərimizin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri mənəvi tərbiyə məsələsidir... mənəvi tərbiyəni daim apar­maq lazımdır və gənclərimizi yüksək mənəviyyat ruhunda tər­bi­yə­lən­dirmək lazımdır. Ümumbəşəri dəyərlər, Azərbaycan xal­qı­nın milli-mənəvi dəyərləri hər bir gənc tərəfindən mə­nim­sənilməlidir. Mənəviyyat olmayan yerdə heç bir şey ola bilməz... Gənclərimiz milli ruhda tərbiyə olunmalıdır, bizim milli-mənəvi dəyərlərimizin əsasında tərbiyələnməlidir. Gənclə­ri­miz bizim tariximizi yaxşı bilməlidir, keçmişi yaxşı bilməlidir, dilimizi yaxşı bilməlidir, milli dəyərlərimizi yaxşı bilməlidir. Milli dəyər­lərimizi, milli ənənələrimizi yaxşı bilməyən gənc vətən­pərvər ola bilməz”. Budur mənəvi tərbiyənin məzmunu!

Məktəbdə mənəvi tərbiyə sahəsində işlər aşağıdakı istiqa­mət­lərdə aparılmalıdır:

1. 
   Məktəblilərdə mənəvi şüur formalaşdırmaq (yaxşılığı və pis­liyi, xeyirxahlığı və bədxahlığı, gözəli və çirkini, həqiqini və saxtanı ayırd etməyi bacarmaq, mill-mənəvi şüur, milli mənlik, vətən, millət təəssübkeşliyi, fədakarlıq, soykökünə bağlılıq və s.)
   
2. 
   Məktəblilərdə mənəvi hisslər yaratmaq (vicdan, şərəf, lə­ya­qət, namus, borc, inam, məsuliyyət, vətənpərvərlik, vətəndaşlıq və s.)
   
3. 
   Məktəblilərdə mənəvi mövqe formalaşdırmaq (Həyatın çətin məqamlarında fədakarlıq göstərmək, xeyirxah münasibətdə olmaq, insanlara hörmət, qayğı və həssaslıqla yanaşmaq, kömək və yardım etmək və s.)
   
4. 
   Məktəblilərdə mənəvi sima formalaşdırmaq (səbr və təm­kin­li olmaq, tolerantlıq, mütəşəkkillik, dəqiqlik, sədaqətlilik, mərd­lik, cəsurluq, mədəniyyət və nəzakətlilik, sadəlik və təvazökarlıq, düzlük və doğruçuluq, dostluq və yoldaşlıq, mərhəmət və qay­ğı­keş­lik və s.)
   
5. 
   Məktəblilərdə mənəvi dаvrаnış, adət və vərdişlər fоrmа­lаşdırmaq (Vətənə, xalqa xidmət etməyə hazır olmaq, xalqın adət və ənənələrinə hörmət, mənəvi davranış nümayiş etdirmək, düzgün müstəqil qərar çıxarmaq, ədəbli, nəzakətli ünsiyyət və rəftar etmək, insanlara xeyirxah münasibətdə olmaq).
   

Mənəvi tərbiyə iki tərəfli prosesdir. Tərbiyə edən tərbiyə olu­nana tərbiyəvi təsir göstərir və tərbiyə olunanda mənəvi key­fiy­yətlər davranışında, hərəkətlərində özünü göstərir. Bu o zaman dav­ra­nışda, əməldə özünü göstərir ki, mənəvi keyfiyyətlər sadəcə olaraq əzbərlədilmir, bu keyfiyyətlər hərəkət və davranışda formalaşdırır.

Şаgirdlərin mənəvi tərbiyəsində yаş, fərdi, psixoloji və cinsi хüsusiyyətlər nəzərə аlınmаlıdır.