Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

VI fəsil
Azərbaycan MÜTƏFƏKKİRLƏRİ

tərbİyə və TƏHSİL HAQQINDA

Əhatə olunan məsələlər:
6.1. XI – XII əsr Azərbaycan klassikləri tərbiyə və təhsil haqqında.

6.2. Erkən orta əsrlər dövründə Azərbaycan klassik pedaqoji fikri.

6.3. XIX əsr və XX əsrin birinci yarısında görkəmli Azərbaycan maarifpərvərlərinin tərbiyə və təhsil haqqında fikirləri.

0. 
   XI-XII əsr Azərbaycan klassikləri
   

tərbiyə və təhsil haqqında
Qətran Təbrizinin tərbiyə və təhsil haqqında fikirləri. XI əsr Azərbaycan xalqının ictimai-bədii, pedaqoji təfəkkür tarixinin görkəmli nüma­yəndələrindən biri Qətran İbn Mənsur Təbrizidir (1012-1088) O, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün Yaxın Şərqdə məd­­hiyyələr yazan, dəyərli fikirlər söyləyən, hikmətli sözlər deyən böyük mütəfəkkir kimi tanınmışdır.

O Təbrizdə, Gəncədə, Naxçıvanda yaşayıb yaratmış qüdrətli Azərbaycan sənətkarı olmuşdur. Qətran Təbrizinin “Divan”ını ilk dəfə toplayıb nəşr etdirən Məhəmməd Əli Naxçıvani olmuşdur .

Qətran Təbrizi öz şeirlərirıdə Azərbaycan hökmdarlarının qəh­rəmanlığını, şücaətini, ədalətini, vətənpərvərliyini, əxlaqi, mə­nə­vi keyfiyyətlərini mədh etmişdir.

Qətranın yaradıcılığında həm yüksək bədiilik, həm tarixi ha disələrin təsviri, həm tarixilik, həm də tərbiyəvi əxlaqi keyfiy­yət­lərin şərhi yüksək dərəcədədir. Qətran Təbrizinin “Divan”ını oxu­duq­ca gözümüz qarşısında yalnız yüksək ilhama malik bir şair de­yil, həm də bir pedaqoq, müəllim, tərbiyəçi, qədim Yunan və Şərq elm və mədəniyyətinə dərindən bələd olan görkəmli bir alimin siması canlanır.

Qətranın şeirləri əxlaqi, mənəvi, ibrətamiz fikirlərlə zəngin­dir. O həyat haqqında fikirlərini mənsub olduğu sadə xalq kütləsinə müraciətlə belə deyir:

“Ey ciyəri yanan, bu bağdan meyvə axtarma. Bu bağ ancaq ikiqapılı bir söyüdlükdür. Bihudə danışma ki, bağban arxada durub. Torpaq kimi aram ol, yel kimi ötüb keç”.

Şair demək istəyir ki, yaşadığımız həyat olum və ölüm adlı iki qapısı olan söyüdlükdən ibarətdir. Olum qapısmdan bu söyüdlüyə daxil olan insan dadlı meyvələr axtarır, nəsə bir şeylər toplamaq istəyir. Lakin nəzərə almır ki, bu bağ söyüdlükdür. Bu söyüdlükdən dərilmiş “meyvə” heç nəyə yaramayacaq. Buradan heç nə apara bilməyəcəkdir. Əcəl adlı bağban pusquda durmuş, insanı ölüm qa­pısından içəri atmaq üçün fürsət gözləyir. Şair bildirir ki, bu həyatda insan “torpaq kimi təvazökar” olmalı, aza qane olmalı, maddiyyətə, dünyagirliyə, mala, pula hərisliyə, meyl etməməlidir.

“Kim ki, mal toplamaqdan ötrü dərd, qəm və əzab çəkir,