Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

Tərcümə prosedurları 
Prosedur əvəzinə üsul da yaza bilərdik, çünki onun bir mənası 
da  üsul  deməkdir.  Ancaq  bu  iki  tərcümə  hərəkəti  arasında 
müəyyən bir fərq var. Belə ki,  tərcümə üsullan bütöv  mətnlərə, 
prosedurlar isə cümlə və daha kiçik dil vahidlərinə şamil edilir. 
Beləliklə, tərcümə prosesində nələr baş verir? 
Çevirmə  (transference  -  loan  word,  transcription)  zamanı 
məxəz dildəki söz hədəf dildəki sözə çevrilir. Transliterasiya da 
bura daxildir. Bu prosesdə bir əlifba digərini əvəz edir. Bu yolla 
çevirilən söz alınma (loan) adlanır. Məsələn, dacha, de- marche, 
samovar  və  s.  Əgər  bu  söz  müəyyən  bir  millətin  mədəniyyəti, 
məişəti  ilə  bağlı  isə,  onda  söz  transliterasiya,  ya  trans-  kripsiya 
olunur  və  hədəf  dildə  mənası  verilir.  Bu  da  tərcümə  kupleti 
(translation  couplet)  adlanır.  Məxəz  mətndəki  bütün  bu  cür 
əşyalann adı, ixtiralar, qurğu, proses və şairənin adı çox ehtiyatla 
çevirilməlidir.  Ncologizmlərə  yaradıcı  münasibət  bəsləmək 
lazımdır,  təxəllüs  və  ayamalar  tərcümə  olunmalıdır.  Məsələn,  / 
Pyotr - Peter I, Uzun Həsən - Long Hasan, Qaçaq Nəbi - Nabi, the 
outlaw və s. 
Tanınmış  tərcümələri  (recognized)  olmadıqda  bütün  insan 
adlan  {Papa  və  bir  neçə  monarx  istisna  olmaqla),  coğrafi  və 
topoqrafik,  dövri  mətbuat  (qəzet,  jurnal),  tərcümə  edilməmiş 
bədii əsərlər, film, pyes, özəl şirkət və müəssisə, ictimai və milli 
qurum,  küçə  və  s.  adlan  bu  yolla  çevrilir.  Bu  üsul  yerli,  milli 
kolorit  yaratmağa  kömək  edir.  Bu  sadalanan  hallarda 
transliterasiya  (transkripsiya)  və  tərcümədən  sonra  hədəf  dildə 
milli  baxımdan  tərcümədə  üçüncü  bir  termin,  yəni  funksional 
ek-vi- 
173 

---

valent də əlavə oluna bilər, məsələn: Milli Məclis - Milli Mej- lis - 
Azerbaijani Parliament. 
Yan-milli çalarlı (semi-cultural) sözlərin çevrilməsi də bəzən 
problemlər doğurur. Bu sözlər hər xalqın tarixində müəyyən bir 
dövrlə,  şəxs  və  s.  bağlıdır.  Məsələn,  romantizm,  maarifçilik, 
sufizm  və  s.  Bu  cür  sözlər  əvvəlcə  tərcümə  edilir,  sonra  isə 
funksional  ekvivalentlə  mötərizədə  müşayiət  olunur.  Bu  hal  o 
qədər  davam  edir  ki,  artıq  oxucu  onu  başa  düşür  və  hər  dəfə 
funksional ekvivalent təkrar olunmur. 
Təbiiləşdirmə  məxəz  dildəki  sözün  tələffüzünü  hədəf  dilin 
normal  tələffüz  qaydalanna,  sonra  isə  morfoloji  normalanna 
uyğunlaşdınr.  Məsələn,  Edinbourgh  -  Edinburq,  escalation  - 
eskalasiya, humour-yumor və s. 
Kultral ekvivalent üsulunda məxəz mətndəki milli çalarlı söz 
hədəf dildə təxmini bir ekvivalent ilə tərcümə olunur, məsələn: 
bachelor-bakalavr; 
master 
of 
arts 
(in 
translation 
studies)-tərcümə nəzəriyyəsi üzrə magistr dərəcəsi almış şəxs; He 
has  an  MA  degree-Onun  magistr  dərəcəsi  var.  Ancaq  yadda 
saxlamaq  lazımdır  ki,  ingilis  dilindəki  magister  bizim 
işlətdiyimiz  magistr  mənasında  işlənmir.  İngilis  dilində  bu  söz 
arxaikləşib, elmlə məşğul olan adamın adının qarşısında hörmət 
əlaməti  olaraq  titul  kimi  işlənir.  Bu  cür  sözlər  əksərən  orijinalı 
tam əks etdirmir, lakin məxəz mədəniyyətdən xəbərsiz oxucu və 
ya dinləyicidə müəyyən təəssürat yaradır. Məsələn, Azərbaycan 
dilində vaxtı ilə çox tez-tez işlənən mədəniyyət və istirahət parkı 
termini var idi. Şübhəsiz ki, bunu ingilis dilinə  Park of Culture 
and Rest kimi tərcümə edirdik. Londonda Hyde Park, Green Park 
kimi  parklar  var.  ingilis  şəhərlərindəki  parklarda  da  istirahət, 
əyləncə, yemək üçün hər cür imkanlar var, ancaq onlar bunu təbii 
sayır  və  ordakı  bütün  elementləri  ada  daxil  etmirlər.  Digər  bir 
misal:  Bakı  bulvanm  hazırda  Milli  Park  (National  Park) 
adlandmrlar.  Amerika  variantında  National  Park  milli  qoruq 
deməkdir. 
174 

---