Diniy tashkilotlarning zamonaviy dunyoviy meʼyorlarga moslashuvining ahamiyati

Аl-Ixvon al-muslimun. XIX asr dastlabki yillaridan islom dini tarqalgan mamlakatlar iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy hayotida katta tarixiy o’zgarishlar yuz bera boshladi. Bu o’zgarayotgan yangi sharoitlarga diniy-falsafiy, huquqiy normalarning XIX asr yarmidan boshlangan moslashuvi fanda «Islomiy islohotlar» nomini oldi. Lekin bu jarayon haddan tashqari cho’zilib ketdi va ko’p sohalarda ziddiyatli hollarni keltirib chiqardi. Ular orasida panislamizm va musulmon jamoalarining boshqa konfessiyalardan ajratish g’oyasini aytishimiz mumkin. Panislamizm g’oyasini birinchi bo’lib ilgari surgan Jamoliddin al-Afg’oniy (1839-1897) hisoblanadi. U diniy-siyosiy arbob bo’lib, 1884 yili Parijda Muhammad Abduh (1849-1905) bilan birgalikda «al-Urvat al-vusqo» jurnalini nashr etdi va unda panislamizm g’oyalarini targ’ib qila boshladi. Afg’oniyning g’oyalarini keyinchalik «Musulmon birodarlar» («al-Ixvon al-muslimun») radikal shakllarida rivojlantirildi.
Al-Ixvon al-muslimun - 1928 yili Misrning Ismoiliya shahrida Misrlik shayx Hasan al-Banno tomonidan tashkil etilgan diniy-siyosiy tashkilot. Hasan al-Banno Jamoliddin al-Afg’oniy, Muhammad Abduh, Rashid Rizo asarlaridan ta`sirlanib, panislamizm g’oyasida «jihod», «islomiy millatchilik», «islomiy davlat» ta`limotlarini ishlab chiqdi. Аl-Ixvon al-muslimun bu ta`limotlar asosida islom dini tarqalgan mamlakatlarda Qur`on va shariatda ifodalangan qoidalarga to’liq rioya qiluvchi, «islomiy adolat» printsiplari o’rnatilgan jamiyat qurish uchun siyosiy kurashni boshlab yubordi.
Аl-Ixvon al-muslimun o’z tarixida bir necha bosqichlarni bosib o’tdi. 1928-1936 yillardagi davrni xayriya va ma`rifatchilik bosqichi deb atasa bo’ladi. Keyinchalik u kurash uslubi sifatida terrorni qo’llash darajasiga etgan siyosiy tashkilot sifatida maydonga chiqdi. Ko’plab davlatlarda uning faoliyati taqiqlandi. Keyingi davrda аl-ixvon al-muslimun orasida bo’linish yuz berib, ular 3 yo’nalishga bo’linib ketdi:

1. 
   «mo’`tadillar» - Hasan al-Banno va Sayyid Qutb tarafdorlari;
   
2. 
   «islom demokratlari» - «islom sotsializmi» ta`limoti tarafdorlari;
   
3. 
   «at-Takfir va-l-hijra», «al-Jihod», «Hizb at-Tahrir al-islomiy» kabi terror uslubini qo’llovchi tashkilotlar.