Dinshunoslikka
E’tiqod tushunchasi. Din e’tiqodning bir ko‘rinishi sifatida
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1. E’tiqod tushunchasi. Din e’tiqodning bir ko‘rinishi sifatida.
E’tiqod (arabcha «i’taqada» fe’lidan) ishonch, imon ma’nolarini anglatadi. Keng ma’noda e’tiqod inson faoliyati uchun ma’naviy asos, yo‘lyo‘riq va mo‘ljal bo‘lib xizmat qiluvchi, aqli his va iro da vositasida anglangan bilim, g‘oya hamda shu asosda shaklla nadigan maqsadlar majmuyini, shuningdek, ularning to‘g‘riligiga ishonch bilan bog‘liq bo‘lgan psixologik holatni ifodalaydi. Bilim va g‘oya lar insonning ham aqli, ham qalbi bilan o‘zlashtirilib olin gandagina e’tiqodga aylanadi. Umuman olganda, e’tiqod shaxs, gu ruh va ommani jipslashtiruvchi, odamlarni ijtimoiy hayotning faol a’zosi ga aylantiruvchi kuch hisoblanadi. E’tiqod insonning faoliyati bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi. Shu boisdan e’tiqodli inson faqat amaliy faoliyat jarayonida o‘zligini namoyon qiladi. 288 Dunyoda kuchli e’tiqodga ega bo‘lgan kishilar bilan bir qatorda e’tiqo di zaif kishilar ham uchraydi. Qat’iyat sizlik, jur’atsizlik va befarqlik e’tiqod sizlikning asosiy belgilari hisoblanadi. Bunday kishilar ko‘pincha boshqalar ga ergashib yoki taqlid qilib yashaydilar. Sharoitga qarab goh u, goh bu tomonga og‘ib ketadilar. Bunday e’tiqodiy zaiflik, bo‘shliq shaxs kamolotiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Agar e’tiqod mutaassib, irqiy, millatchilik, tor siyosiy va iqti sodiy manfaatlar bilan cheklangan bo‘lsa, bunday holda u buzg‘unchilik, beqarorlikka xizmat qiladi, rivojlanishga to‘sqin lik qiladi. Hozirgi davrda har bir kishining, ayniqsa, yoshlar ning taraqqiyot va hur fikrlilikka yetaklovchi ishonch va e’tiqod bi lan buzg‘unchi, aldamchi, adashtiruvchi va yolg‘on «e’tiqod»ni farqlashi o‘ta muhimdir. E’tiqodning mazmunini ilm tash kil qiladi. Chunki kishi nimaga e’tiqod qilayotganligini, ya’ni nimaga ishona yotganligini, nimaga intilayotganligini, nimaga o‘z xulqatvori va ijodini mos lashtirayotganligini bilishi lozim. Bu ilm diniy yoki dunyoviy yoxud ularning qorishuvi bo‘ladimi, undan qat’iy na zar, e’tiqodning keng ma’nodagi hayotiy mazmunini tashkil etadi. Ilmsiz e’tiqod yo‘q, bo‘lishi mumkin ham emas. E’tiqodning ilg‘orligi yoki qoloqligi, insonparvarligi yoki xud binligi va boshqa ko‘plab xususiyatlari uning mazmunini tashkil etuvchi ilmga bog‘liq. Ammo har qanday ilm, ayniqsa, kundalik bilimlar e’tiqod bo‘la olmaydi. Shuningdek, amaliyotda tasdig‘ini topmagan, faraz sifatida olg‘a surilgan ilmiy tushuncha va nazariyalar ham e’tiqodga ay lana olmaydi. Ikkilanish va shubha bilan qaralgan ilm e’tiqod Bilim va g‘oyalar in sonning ham aqli, ham qalbi bilan o‘zlashtirilib olingandagina e’tiqodga aylanadi. Hozirgi davrda har bir kishining, ayniqsa, yoshlarning taraqqiyot va hurfikrlilikka yetak lovchi ishonch va e’tiqod bilan buzg‘unchi, al damchi, adashtiruvchi va yolg‘on «e’tiqod»ni farqlashi o‘ta muhimdir 289 emas. Ilgari inson qattiq ishon gan tushunchalar, g‘oyalarga nis batan jamiyat va ilmfan taraq qiyoti natijasida shubha tug‘ilsa, ular e’tiqod maqomini yo‘qotadi. E’tiqodda ishonch katta rol o‘ynaydi. Ishonche’tiqod maz munini tashkil etuvchi tu shunchalar, me’yorlar, g‘oyalar ta’limotga – ilm (bilim)ga nis batan kuchli emotsional (hissiy) ijobiy munosabatdir. Ishonch oila ning tarbiyasi va amaliyoti natijasida, davlatning ta’lim muas sasalari, tashviqot va axborot vositalari orqali kishi ongiga ta’sir etish oqibatida vujudga keladi. Har qanday e’tiqod diniy bo‘lavermaydi albatta. Ammo din ham e’tiqodning o‘ziga xos ko‘rinishi sifatida jipslashtiruvchi xusu siyatga ega. Diniy e’tiqod bu – inson irodasidan yuqori tur gan zotga imon keltirish, undan madad olish, asotiriy voqea hodisa larning takror sodir bo‘lishi va unga dahldorlik hamda muayyan tasavvur, aqida, muqaddas kitob, payg‘ambar, avliyo va hokazolarga ishonch demakdir. Diniy e’tiqodda muayyan timsollar (buyum, harakat, so‘z, matnlar) diniy ma’no va mazmun kasb etadi. Har bir din yoki diniy konfessiya (yo‘nalish)larning o‘z sobit e’tiqodlari mavjud. Diniy e’tiqodda muayyan timsollar (buyum, harakat, so‘z, matnlar) diniy ma’no va mazmun kasb etadi 290 Imon faqatgina diniy tushuncha bo‘lmay, balki dunyoviy va hayotdagi amaliy tushuncha hamdir. Imonli ki shi tushunchasining hayotiy, amaliy va dunyoviy mazmunida ilmma’rifat egasi bo‘lish, o‘zaro yordam, saxiy bo‘lish, to‘g‘rilik, halollik, yaxshilik qilish, ezgulikni ulug‘lash, ahdga vafo, Vatan ni sevish kabi yuksak ma’naviy fazilat lar egasi to‘g‘risidagi tasavvurlar yota di. Boshqacha qilib aytganda imon ma’lum dunyoqarashga ega bo‘lgan shaxsning ichki, ruhiy olamini anglatadi. Imonli odam boshqalarning diliga ozor bermaydi, balki odamlarga ziyo va nur ulashib, yaxshi va ezgu amallarga o‘rgatib, yaratuvchilik va tara qqiyotga undaydi. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|