2-mavzu Dinning ibtidoiy formalari.
Reja:
1.
Diniy ong asoslarining shakllanishi.
A. Totemizm
B. Animizm
V. shamanizm (magiya)
G. fetishizm
Diniy tasavvurlarning shakllari jamiyat xaetining sharoitiga boglik bulib, uning uzgarishi
diniy karashlarda xam mukarrar uzgarishlarga olib keladi. Diniy tasavvurlar shakllariga
urugchilik tuzumi shakllanaetgan davrda paydo bulgan totemizm, animizm, fetishizm,
shomonizm magiya kabilar kiradi.
Dinning ibtidoiy formalari -Diniy tasavvurlarning shakllari jamiyat xaetining
sharoitiga boglik bulib, uning uzgarishi diniy karashlarda xam mukarrar uzgarishlarga olib
keladi. Diniy tasavvurlar shakllariga urugchilik tuzumi shakllanaetgan davrda paydo bulgan
totemizm, animizm, fetishizm, shomonizm magiya kabilar kiradi.
A) Totemizm (indeetsler tilida «o totem», ya`ni «uning urugi» degan ma`noni anglatadi) –
diniy tasavvurlarning eng kadimgi shakllaridan biri. Uning moxiyati – ishonuvchilarning uzlari
bilan ayrim xayvonlar, usimliklar orasida gayritabiiy aloka, yakinlik, kon korindoshlik bor, deb
faraz kilishlaridan iboratdir. Totemizmda urug kabila, xusasan, shu urug xar bir a`zosining xaeti
va farovonligi ayni shu urugning xakikiy ajdodi xisoblangan «totem» usimlik eki xayvonga
boglik deb ishoniladi. Mukaddas joylarda saklanadigan biror urug ruxini ifodalovchi xayvon eki
usimlik surati solingan tosh, taxtachalar totem ruxlarining makoni sanaladi. Xayvon eki usimlik
shu urug eki kabila uchun totem, binobarin mukaddas vaxomiy xisoblangan. Shuning uchun xam
kishilar totemning erdamiga muxtoj bulganlar unga sexr erdamida ta`sir kilishga urunganlar.
Totemlar e`zozlangan, ularni uldirish va otish takiklangan.
B) Animizm (lotincha «anima» suzidan olingan bulib «jon», «rux» degan ma`noda) – kishi
ruxining, jonning birligiga ishonish. U ibtidoiy diniy tasavvurlarning eng yuksak shaklidir.
Animizmda real moddiy ob`ektlar dunesi ruxiy mavjudotlar dunesi bilan tuldirilgan buladi.
Animizm xar kanday dinning zaruriy unsuridir. Animizmda ruxlar tabiiy xodisalarni
boshkaruvchilar xisoblanadi. Bu ruxlar e saxiy, eki kishilar baxtiga taxdid soluvchi bulishi
mumkin. Ibtidoiy animistlar vafot etgan karindosh uruglarining ruxlarini abadiy ulmas deb
xisoblab, e`zozlaganlar.
V) «Shomon» tunguscha suz bulib – sexrgarlik ma`nosini beradi. Sexrgarlik (magiya) real
natijalar olish uchun iloxiy kuchlarga ta`sir etish maksadida amalga oshiriladigan ritual – urf-
odatlar majmuasidir. U totemizm va animizm bilan bir vaktda paydo bulib, u orkali kishilar uz
totemlari, ota bobalarining ruxlari bilan xaelan boglanishni amalga oshirib kelganlar.
Shomon u eki bu kabilaning «ruxoniysi». Diniy tasavvurlarning bir shakli sifatida
shomonizmga xos bulgan umumiylik –bu, shomonlarning aloxida iloxiy kudratlariga
ishonishdir.
G) Fetishizm -(fetish suzi frantsuzcha – but, sanam, tumar ma`nosida) – jonsiz narsalarni
gayritabiiy xususiyatga ega deb ishonish va ularga siginishdir. Unga kura aloxida buyumlar
kishining uz maksadiga erishtirish, ma`lum vokea xodisalarning uzgartirish kuchiga ega. Fetish
xam ijobiy, xam salbiy ta`sir etish kuchiga ega.
|