Diqqatning rivojlanishi va buzilishi. Bilish axboroti qayta ishl-fayllar.org
Diqqat qaralgan tashqi ifodaga ega boektni sezish, idrok qilishdan iboratdir. Shu oektning yoz funksiyasini tugatadi. A.N.Leontev mulohazasiga koekming paydo bo`lishi bilan diqqat ham namoyon bo`ladi, obkidlaydi. P.Ya.Galperin esa oblishi bilan diqqat yuzaga keladi. Obqolgandan keyin esa psixik qism bolgan tekshirish, nazorat qilish jarayoni boshlanadi, Demak, diqqat ongning bir oblgan obrinda qarama-qarshilik vujudga keladi, chunki obqolishi bilan diqqat ham ora, bu orientir faoliyati emas, chunki obekt yoq bo`lsa, demak diqqat ham bo`lmaydi, deb taektning paydo boekt yoektga yonaltirilishi va ongli holatni nazorat qiluvchi jarayondan iboratdir.
Psixologiyada diqqatni naltirish lab tushuntirishga harakat qiladilar. Buning yaqqol isbotti sifatida K.N.Kornilov tahriri ostida 1926 yilda chop qilingan psixologiya darsligidagi bir mavzu deb atalganligi bilan izohlash mumkin. Darslikda yozilishicha, qator obekmi ajratish diqqatning subektiv hodisalar bilan taqqoslash, sezgi organlarining ustanovkasidan, ishlash vaziyatidan iboratdir.
20-yillarda bir qancha psixologlar diqqat muammosini ustanovka bilan bog
Ustanovka va diqqatektlardan bir obektiv kechinmasidir va buni oboya L.S.Vigotskiyning dastlabki tadqiqotlarida ham kozga tashlanadi. L.S.Vigotskiy diqqat bilan aloqador bo`lgan ikkita ustanovka turini ajratib korsatadi, ular:
a) sensor ustanovka tayyorgarlikda harakaming ustunligi qobiliyati
Sensor ustanovkada idrok, motor ustanovkada esa harakat ustunligi sezilib turadi. L.Svigotskiy unga misol qilib jismoniy tarbiya mashgo deb aytamiz. Shu zahotiyoq saflanganlar buyruq oxirini aytishga sensor ustanovka qozgaydi deyish oyoqlarni aylantirishga moslashish bilan bogminlaydi.
Sensor ustanovkada idrok, motor ustanovkada esa harakat ustunligi sezilib turadi. L.Svigotskiy unga misol qilib jismoniy tarbiya mashgo deb aytamiz. Shu zahotiyoq saflanganlar buyruq oxirini aytishga sensor ustanovka qozgaydi deyish oyoqlarni aylantirishga moslashish bilan bogminlaydi.
Bu yillarda psixologlar ustanovkani kishining ijtimoiy tajribasi bilan bogliq ravishda tadqiqot qilishga harakat qilganlar. P.P.Blonskiyning mulohazasicha, diqqatning asosida kishining ijtimoiy qiziqishlari yotadi. Psixologlar orasida diqqatni tushuntirishda turli qarashlar, nazariyalar vujudga keladi. Vaholangki, P.P.Blonskiy diqqat bilan qo bu diqqatning intensivroq namoyon boni maksimal darajada aks etishi deb tushuntiradi. Bu yerda psixik faoliyatning maqotib koxshab ketadi. Biologik pozitsiyada diqqat bosh miya yarim sharlari faoliyati bilan emas, balki vegetativ nerv tizimi bilan boglinib turishida namoyon borinishi korsatkichi hisoblanadi va notori tarbiya natijasi(bolaning erkalatib yuborilishi, jazolanmasdan qolishi, taassurotlarning har xilligiga odatlanish va boshqalar) bo`lishi mumkin. Bu xildagi parishonxotirlikka qarshi avvalo shaxsda irodaviy sifatlarni shakllantirish yolishi ham mumkin. Sopincha oz xayollari, kechinmalari bilan boul bormayotgan va eshitmayotgan hollarda ham haqida sotibor bermaydi, oparishonxotirlikp darajada jamlanganligi yuqorida qayd qilib olib hisoblanadi, Lekin diqqatning faqat bir obchirilishi qiyinchiliklar tugyadi va shuning uchun ham unga qaraltning nuqsoni sifatida qaraladi
Qachonki, kishi ishga berilib ketib olib, mashglgan ishidan boshqa hech narsani koparishonxotirlikz yuritiladi. U masalan tevarak-atrofdagilarga eziga qaratilgan savollarga parvo qilmaydi. Bunday diqqatning yorqin ifodalagan holdagi tanlanganligidan, uning behad jamlanganligi va jadalligidan hosil boladi. Diqqatni eng kotilganidek, faoliyatda muvaffaqiyat qozonishning muhim sharti boektga qaratilganligi uning taqsimlanishi va kodirishi mumkin. Bu xildagi parishonxotirlik kundalik hayotda amaliy faoliyatda kishining tevarak-atrofdagi olam bilan munosabatini mushkullashtirib qozi va shogirdlari oektni kozlaridan koshib yuboradilar. Tadqiqotchi Ye.B.Pirogova orish diqqatini olami ko`rish diqqatidan bir necha bor kichikligini tatadi. Diqqat muammosini oliqligi va roli masalalarini orishimiz mumkin.
