«Doqquz Bitik» sırası
Yüklə 6,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Prototü rk Atayu rdu 213 Göründüyü kimi, türklərin ilkin yurdu Mancuriyadan Ural dağına qədər müxtəlif bölgələrdə göstərilir. Əlbəttə, bu qədər tanınmıĢ yabançı alimlərin təpkisi altında hər hansı bir türk aliminin, hətta azman alimin Atayurd prbleminə baĢqa cür yanaĢmasını gözləmək çətindir. Ona görə də ilkin türk yurdu kimi Orta Asiyanı görən ġ. Günaltayı və bu yurdun Tyan-ġanla Aral gölü arası olduğunu güman edən Z.V.Toğanı və yaxud Altay-Sayan dağlarının güney-batısı, yəni Minusinsk-Tuva-Abakan boz- qırlarını sayan Ġ. Kafesoğlunu çox qınamaq da olmur, baxmayaraq ki, ta- rixçi olmasa da, Atatürk türklərin Anadoluda çox qədimdən var olduğunu söyləyirdi. K. Gürün yazır ki, türklərin ilk yurdu məsələsinə gəlincə, ək- sər tarixçilər bu bölgənin Orta Asiya olması fikrində həmrəydirlər, lakin bölgənin hüdudlarını dar və geniĢ, daha batı və daha doğuda olduğunu sayanlar vardır. Müəllif özü isə ilk Atayurdun hüdudlarını belə təsəvvür edir: «Khinqan Dağlarının batısından baĢlayaraq, Baykal hövzəsi, Sayan- Altay dağları boyunca BalxaĢ hövzəsinə gəlib, Tanrı dağları boyunca yeni- dən doğuya yönələrək Qobu çölündən Khinqan dağlarına qovuĢan bir cizgi içində qalan bölgə ilə Seyhun-Ceyhun çayları arasındakı Maverayünnəhr dediyimiz bölgə». 95 Ancaq ilkin yurdun müxtəlif bölgələrdə göstərilmə- sinin özü də göstərir ki, problemə yanaĢma metodu elmi deyil, çünki ilkin yurd bir bölgədə olur. Necə ki, monqollar üçün belə bölgə Mərkəzi Asiya, dravidlər üçün Ġranın güneyi, finuqorlar üçün Ural, hindavropalılar üçün Qaradənizin quzeyi, samilər üçün Ərəbistan yarımadası olmuĢdur. Ġlkin Atayurdu probleminin çözülməsi tarixi miqrasiyaların vaxtı və yönünü müəyyən etməkdən çox asılıdır. Belə miqrasiyalardan danıĢarkən, m.ö. IV-I minillər arasında Ön Asiyaya gələn etnosları sadalamıĢdıq. AĢa- ğıdakı sxemdən də göründüyü kimi, Ġkiçayarasında yaĢayan subar-kəngər boylarının ərazisinə IV minildə gələn sumerlərdən sonra, III-I minillər boyu 95 Gürün, 20, 40; Bu dolaĢıq sitatı gətirməmək də olardı, lakin türklərin ilkin Atayurdu probleminə türk tarixçiləri üçün tipik olan bu yanaĢma tərzini son on ildə Türkiyədə ke- çirilən qurultay və simpoziumlarda çox görmüĢəm. Həmin beynəlxalq elmi toplantılarda belə yanaĢma metodunun yanlıĢ olduğunu dəfələrlə söyləmiĢəm. Osmanlı imperiyası kimi qüdrətli bir dövlətin varisləri olan bu arkadaĢlar hələ də romantik «Altaydan gəlmə» ov- qatından ayrıla bilmir. Yalnız qondarma «erməni soyqırımı» Avropa parlamentləri gündə- minə gələndən sonra bir az ayıldılar. Türklərin Anadoluya Malazgird (1071) savaĢından sonra yox, 4 minil öncə girdiyini vurğulayan prof. Ekrem MemiĢ yazır ki, gerçək tarixi buraxıb da, elmdə köhnəlmiĢ sonradan gəlmə fikrindən yapıĢsaq, rumlar və ermənilər baĢda olmaqla, bir çox türk düĢməni «madam ki, siz Anadoluya Türküstan//Orta Asiya- dan gəldiniz, o halda gəldiyiniz yerə dəfolub gedin» deyə bilərlər (MemiĢ, 2002, 73). 214 bura güney və güney-batıdan bir-birinin ardınca sami boyları (akad, asur, aramey, ərəb) gəlmiĢlər. Hatlar yaĢayan Orta Anadoluya quzey-batı yön- dən het (II minilin baĢı), friq və haylar (VIII-VII əsrlər), Güney-Doğu Anadoluya quzeydən qafqazdilli hurri (III minilin sonu), urartu (II minilin sonu) boyları gəlib yerləĢmiĢdir. Elam ərazisinə isə Qaradəniz quzeyin- dən qalxaraq, II minilin ortalarında Orta Asiyanı keçib Areya bölgəsində oturan və VIII-VII əsrdən Bars (Fars) bölgəsinə keçib yerləĢəndən sonra pers adlanan arilər gəl- miĢdir. Təbii ki, hər tə- rəfdən, özəlliklə güney- batı bölgələrdə samidilli boylar tərəfindən sıxıĢ- dırılan prototürk boyları zaman-zaman Atayurdu tərk edib müxtəlif yön- lərə miqrasiya etmiĢlər. Belə köçlərin bir səbəbi baĢqadilli etnosların re- giona gəliĢilə bağlı idi- sə, digər səbəbi iki bö- yük köçlə nəticələnən m.ö. IV və II minillərin ortalarında iqlim dəyiĢ- məsilə baĢlanan quraq- lıq idi. Həmin çağlarda təkcə türklər deyil, dra- viddilli boyların da ço- xu Ön Asiyadan köçüb Hindistana keçmiĢdi. Ön Asiyaya gələn və Ön Asiyadan gedən etnosları hər iki xəritədə müqayisə etdikdə, saqa boylarının Azərbaycana qayıdıĢına qədər (m.ö.VIII-VII) Ön Asiyaya dı- Ģarıdan, özəlliklə doğudan hər hansı bir türk boyunun gəlməsini göstərən arxeoloji bəlgə yoxdur. Ön Asiyadan gedən boyların da dravid və türklər- dən baĢqa etnosa aid olduğunu sərgiləyən bəlgə yoxdur. Buradan batı və quzey-batı yöndə gedən az boyları Skandinaviya qaynaqlarında, etrusk boyları arxeoloji və antik çağ yazılı qaynaqlarında əks olunmuĢdur. Onlar yerli xalqların içində əriyib dilini itirsə də, yerli xalqların dilində həmin 215 türk boylarından alınma sözlər qalmıĢdır. 96 Quzey və doğuya böyük axın- larla gedən türklər isə nəinki dilini itirməmiĢ, özləri ilə yeni yurdlara daĢı- dığı dil-kultur gələnəklərini üstün mövqeyə çıxara bilmiĢlər. Bu olayları sərgiləyən bəlgələrin bir qismini I Bitikdə (Tarixi qaynaqlar) və yuxarı- dakı hər üç bölmədə vermiĢdik. Burada prinsipcə bir-birini tamamlayan bəzi bəlgələri yalnız ümumi Ģəkildə qısaca sadalamaq kifayətdir: Yüklə 6,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|