«Doqquz Bitik» sırası

5.  Tarixi  demoqrafiya.  Yuxarıda  tarixi  köçlərdən  danıĢarkən  Ön 
Asiyadan m.ö.  IV-II minillərdə  iki  böyük miqrasiya  olduğunu söyləmiĢ, 
bu köçlərin səbəbini və yönünü göstərmiĢdik. Prototürk çağının sonunda 
prototürk  boylarının  Ön  Asiyadan  getməsi  burada  türk  etnosunun  etnik 
sıxlığını azaltmıĢ, bura gələn baĢqadilli etnoslar regionun etnik demoqra-
fiyasını xeyli dəyiĢdirmiĢdir. Türklərin tarixboyu  ayrı-ayrı coğrafi məkan 
daxilində müxtəlif  xalqlarla olan kontaktı (sumer, hat, elam, akad, hurri 
urartu,  dravid,  german,  hindiran,  finuqor,  tunqusmancur,  monqol)  və  bu 
əlaqənin  gerçəkləĢdiyi  tarix  və  çoğrafi  məkan  aydın  göstərir  ki,  qədim 
                                                 
98
  Etnoqrafik  bəlgələrdən  çoxunun  konservativ  olması  bəllidir.  Özəlliklə,  ölü  bastırma 
adəti minillərlə dəyiĢmədən davam edə bilir. Belə ki, m.ö.IV-III minildə Ġkiçayarasında 
yaĢayan subar boylarından bəhs edən rus tarixçiləri yazır: «Subarlar təbiət hadisələrini 
ilahiləĢdirir və o biri dünyanın varlığına inanırdı.
 
Qab-qacaq,
 
daĢ və sümük alətlərlə bir-
likdə bükülü bastırma adəti tapılan məzarlarla aydınlaĢır» (Авдиев, 1948, 358). Texniki 
inkiĢafla bağlı yalnız sümük və daĢ sözlərini metal adlarına dəyiĢməklə, həmin deyimi 
eynilə sonrakı subar və digər türk boylarının ölü bastırma adəti haqqında da demək olar.   

---

 
217 
türk miqrasiyası Ön Asiyadan Ural və Altay bölgələrinə olmuĢdur. Yazılı 
qaynaqlar m.ö. III-I minillər boyu Ön Asiyada Subar, Aratta, Qut, Padar, 
Turuq (Türk), Saqa, Qamər, Kuman, Zəngi, Bars, QaĢqay, Ərmən, Urmu, 
Qarqar,  Aran, Alban,  Azər, Kaspi, Polad  və  sair onlarla bölgə  adını  və 
eyni adlı imperiya, dövlət, bəylik və dərəbəylik olduğunu qeyd etmiĢdir.