«Doqquz Bitik» sırası
Yüklə 6,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tamirtan kimi qul adı ayrıca
tədqiq olunası bölgəsəl sözlərdir. Bir ailədaxili mülkə aid Uqarit sənədində Aqay, Burakan, Tutu kimi türk adları çəkilir. Bəzən , müqayisə olunan bölgəsəl sözün (adın) baĢqa dildə verilən tərcüməsi çox gərəkli olur. 9 Məsələn, mifik qəhrəmana çevrilmiĢ sumer çarı BilqameĢ adının epiteti «hər Ģeyi görən, bilən» anlamında verilir ki, bu da həmin adda bilgə və meĢ sözlərini ayırmağa imkan yaradır. Həmin sözlər isə AlpamıĢ, ElalmıĢ, Bilgə-xaqan kimi türk alpları və xaqanı adında geniĢ iĢlənir. Adın ilk bilgə sözü türk toplumunda ən Ģərəfli titul sayılmıĢ , bəzi xaqanlar hakimiyətə gələndən sonra bu titulu daĢımıĢlar . Eyni durumu BilqameĢ də yaĢamıĢdır, ona bu adı taxta çıxandan sonra vermiĢlər. Adın ikinci hissəsini qutların elbəyi ElulumeĢ adında da görmək olur. Sumer və hurri dilində D Bil.ga.meĢ, het dilində D GIġ.GIM.MEġ , akad dilində D GiĢ 8 (Шифман, 1982, 114, 125); 9 Tutaq ki, Musasir bölgəsinin adı «ilan çıxan» Ģəklində izah olunur, bu halda həmin bölgədə Ġlanlı, Ġlandağ kimi toponimlərin əskidən iĢləndiyini düĢünmək olar. Yaxud, Kərkük Ģəhərinin əski adı mixi yazıda Arrapxe və Arapha Ģəklində oxunur. Asurlar bu Ģəhəri asurca «tanrılar Ģəhəri» anlamında Al-Ġlani Ģəklində də verirlər . Bu halda, *Ar- Apha adında «ər apa» modeli görünür ki, bu da asur variantına yaxın anlam daĢıyır. 68 GilgameĢ Ģəklində yazılan bu adın ilkin Ģəklini Bilqamıs kimi bərpa et- mək olur. 10 Elamda m.ö. XXIV əsrdə Baraxsi çarı da AbalqamaĢ (Balqa- maĢ) titulu daĢıyırdı. Bölgəsəl sözlərin hansı dildə yaranması sözün qramatik quruluĢu və morfemlərin sıralanmasında aydın görünür. Barınaq yeri, yaĢayıĢ məs- kəni azər dilində «-ər, -gə» Ģəkilçilərinin «tüĢ-» feilinə, sumer dilində isə «aĢağı tərəf, oturmaq» anlamlı tuĢ sözünün «yer» anlamlı ki sözünə qoĢu- lması ilə yaranır: «düĢərgə» - tüĢ-ər-gə (türk dilində), ki-tuĢ (sumer dilində) Mixi yazının düzgün oxunuĢu da əsas Ģərtdir. Belə ki, m.ö. III mi- nilə aid Ebla qaynağında Ġdakul kultu ilə bağlı yazıda Bi-ir-2 ki ifadəsini heç bir məna verməyən «bir ikinci kəz» Ģəklində oxuyurlar , halbuki mixi yazı qanununa görə fonetik oxunuĢu tamamlayan ki-dən qabaq 2 sayı yazılıb və bu ifadə yalnız türk dillərində geniĢ yayılmıĢ qeyri-müəyyən say bildirən «bir-iki» deyimi Ģəklində oxuna bilir. 11 Buradakı Ġdakul kult adı da diqqəti çəkir, çünki sumer yazısında UDUG iĢarəsi «yaxĢı» anlamını bildirirsə, qədim türk dili ıduq sözündə «müqəddəs, qütsal» anlamını saxlamıĢdır, türk dilində «yaxĢı» anlamı edgü sözü ilə, «sahib», «yiyə» anlamı idə Yüklə 6,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|