«Doqquz Bitik» sırası

 
 
Coğrafi durum 
 
 

---

 
38 
ehtiyacı
 
vardır,
 
çünki zaman keçdikcə
 
belə
 
yanlıĢ terminlər dərin kök
 
salır, 
sonra onu dəyiĢmək çətinləĢir. Necə ki, son iki əsrdə iki ayrı-ayrı dövlə-
tin tərkibində olub
, 
ikiyə bölünmüĢ həm Güney
, 
həm də Quzey Azərbay-
canın
 
daxilində
 
yaranmıĢ siyasi-inzibati bölgələrə
 
aid bir-birini təkrar
 
edən 
və  indi  dəyiĢdirilməsi  çətinləĢən  terminologiya  yaranmıĢdır.
79
 
Azərbay-
canın  qədim  etnik
 
coğrafiyası
 
bugünkü  siyasi  və  inzibati  bölgülərdən
 
fərqli olaraq 9 coğrafi cəhət üzrə belə bölünür:  
YanlıĢ
 
advermə cəhət bildirən digər terminlərdə də görünür.
 
Lakin 
coğrafi  terminologiyada  dolaĢıqlıq  yaranmasın  deyə,
 
Ġslamaqədərki  azər 
türklərinin
 
etnik
 
demoqrafiyasını əks etdirən bu bölgüdən
 
yalnız müəyyən 
məqamlarda istifadə edəcəyik.
 
Belə terminoloji dolaĢıqlığı
 
aradan
 
qaldır-
maq tarixi-coğrafiya ilə məĢğul olan alimlərin iĢidir, ancaq mövzumuzla 
bağlı yeri gəldikcə, müəyyən ekskurslar etmək lazım gəlir.
80
 
Adətən,
 
yeni dövlətlər
 
yarananda iki
 
dövlət arasındakı sınır
 
daha çox 
təbii coğrafi obyektlərlə sınırlanır, çaylar və ya böyük dağ silsilələri belə 
sərhəd bölgələrə düĢür. Siyasi-inzibati
 
qurumlar  dəyiĢdikcə ölkə
 
və bölgə 
adlarının coğrafi tutumu da dəyiĢir,
 
lakin toponimin məna tutumuna bəzən 
landĢaft  dəyiĢmələri  də  təsir
 
edir.
 
Geoloji  dəyiĢmələrin  coğrafi  durumda 
buraxdığı
 
izi əks
 
etdirən dildəki deyim, tarixi bəlgələr qiymətli qaynaqdır. 
                                                 
79
  Məsələn,  təkcə  Qərbi  Azərbaycan  adı  üç  müxtəlif  ərazinin  adını  bildirir:  rəsmi 
olaraq,  güneydə  Urmu  gölünün  batı  yaxaları,  quzeydə  Gədəbəy-Qazax  bölgələri,  hətta 
tarixən Ġrəvan mahalı deyilən indiki Ermənistan da son
 
illər
 
Qərbi
 
Azərbaycan
 
adlanır.
 
80
  Tarixi-coğrafi  baxımdan  yuxarıda  verdiyimiz  cəhət  bölgülərinin  əhatə  etdiyi  bölgələri 
sıralayıb, əhatə etdiyi əraziləri belə göstərmək olar:  M - Mərkəzi Azərbaycan (b-2) Urmu 
gölü hövzəsini təĢkil edir, Van-Urmu arası ilə üzü aĢağı uzanan keçmiĢ Qut dağları ilə 
ortadan bölünür. Burada Qaradağ, Mərənd, Xoy, Maku, Hakkari, Ərbil, Təbriz, Urmu, 
Marağa bölgələri vardır;   Q - Quzey Azərbaycan (a-2) Qax, Zaqatala, Balakən, Borçalı, 
Axıska, Ġrəvan, Ġqdır, Naxçıvan, Zəngəzur, Dağlıq Qarabağ, Yevlax, Tovuz-Qazax böl-
gələrini əhatə edir, Böyük və Kiçik Qafqaz sıradağları ölkənin içərilərinə doğru uzanır;