«Doqquz Bitik» sırası

Kisil-axa toponimi Qızıl-üzən çayı-
nın qədim adı ola bilər. 
Sarqon
 
qızıl
 
boylarının iç bölgələrinin  yox, Mana sınırlarına  yaxın 
iki yaĢayıĢ məskənindən hədiyə alıb, Bit-Kapsi və Mada bölgəsi arası ilə 
üzüyuxarı 30 béru (
= 
30
 
ağac 

 200 
km
) yol keçir,
 
Mana sınırında gözətçi 
qalası
 
kimi
 
Zikertu
 
və
 
Andi  ölkələrinin
 
qənĢərində
 
tikilmiĢ
 
PanziĢ
 
qalasına 
gəlir. Burada
 
qoĢun üçün
 
ərzaq tədarükü görüb
, 
Zikertu
 
ölkəsinə üz
 
tutur 
ki, urartulara
 
yardım
 
edən bu ölkənin çarı Mitattini cəzalandırsın. ĠĢtara-
ura çayını keçib
 
Zikertunun
 
Aukane
 
bölgəsinə
 
daxil
 
olur
, 
lakin
 
UaĢdirikku
 
dağına
 
qaçan Mitattini
 
tuta
 
bilmir,  onun baĢ  Ģəhəri  Pardanı  və  ĠĢtaippu, 
SaktatuĢ, Nanzu, Aukane, Kabani, Qurrusupa, Qimdakrikka, Barunakka, 
Ubabara,  Sitera,
 
TaĢtami,
 
Raksi,
 
Tesammia
 
adlı
 
qalaları,
 
hasarlı  kəndləri 
və ətrafdakı 84 yaĢayıĢ məskənini tutub dağıdır.
111
 
 
                                                 
 
 
108
 
АВИИУ, №49 (51). 
109
  Dvində  (Dəbildə)  şad  boyundan  çıxan  Əyyub  Misir  sultanı  olmuĢdur.Vedidə  bizim 
soy şadılı, boy isə qızılanlı kimi tanınırdı. Bu soydan Binnət Alı Sultanın nəvəsi və Fəti 
xanın oğlu məĢhur Bala Sultan və onun Nəzərəli xan, Xanlar xan, PaĢa xan adlı oğulları 
törəmiĢlər.  Ġrəvan  camaatının  milli  qəhrəmanı  məĢhur  Abbasqulu  bəy  ġadlinski  Ģadılı 
soyundan  olub,  Fəti  xanın  qardaĢı  Aslan  Sultanın  nəticəsi,  Kərbalı  Sultanın  nəvəsi  və 
Xanbaba bəyin oğludur (Ялякбярли 1996, 277-310).  
110
 Арутюнян, 1970, 295. 
111
 Göründüyü kimi, bu toponimlərin sırasında Parda (Bərdə) saqalardan ayrılmıĢ «pardı» 
boyunun, Sak-tatuş «oturaq saqa» boyunun, Aukan «avqan» boyunun və Kaban (Qafan) 
«qaban» boyunun adı ilə adlanmıĢ etnotoponimlərdir və bunların bəzisi (Bərdə, Qafan) 

---

 
48 
Buradan  geri  qayıdan  Sarqon  Mananın  UiĢdiĢ  bölgəsinə  qayıdır. 
UauĢ/UuĢi  (Səhənd)  dağının  ətəyində  yerləĢən  bu  Urmu  yaxası  bölgəni 
urartular
 
zəbt
 
etmiĢdi.Burada asur-urartu döyüĢü Sarqonun qələbəsilə
 
baĢa 
çatır, urartular quzeyə qaçır, asurlar onları
 
«yaĢmalı» Zimur
 
dağına
 
qədər
 
6
 
ağac (béru)
 
təqib
 
edirlər.
 
Marağa ilə
 
Azər Ģəhəri arası ərazini əhatə edən 
UiĢdiĢdən qalxıb, Zaranda bölgəsindəki aĢırımda
 
yerləĢən
 
UĢkaya (Uski) 
qalasına
 
gələn Sarqon kiparis (sərv) ağaclı Mallau dağından atçılığı və
  
ilxı-
ları ilə məĢhur olan və urartuların «Manalılır ölkəsi» dediyi Subi bölgə-
sinə
 
enib,  indiki  Ġlxıçı  kəndindən  quzeydə  yerləĢən
 
115
 
kəndi dağıdaraq
 
yandırır.
112
 Sanqibut
 
sınırında
 
UĢkaya
 
ilə
 
Tarmakis
 
(Təbriz)
 
arasında
 
Rusa-
nın
 
«ilxı  evi»  AniaĢtani
 
və
 
ətrafdakı
 
17
 
yaĢayıĢ
 
məskənini
 
dağıdıb,
 
taxıl
 
zəmilərini
 
yandırır və buradan Sanqibut ölkəsinin Bari bölgəsinə keçir. 
Asur  yazısı  dəli  (dalay)  boylarının  ölkəsində  möhkəm  tikili  Tarui 
və Tarmakis Ģəhərləri ilə bərabər 30 ətraf yaĢayıĢ
 
məskənlərinin
 
də
 
yerlə
 
yeksan
 
edildiyini
 
qeyd
 
edir.
 
Asur
 
ordusunun
 
yaxınlaĢdığını
 
görən
 
əhali
 
Ulxu
 
Ģəhərini
 
və Kişpal dağında Urartu çarı Sardurun ordugahı anlamında yerli 
zəngilərin  «Sardur-Orda» adlandırdığı Sardurixurda  gözətçi qalasını tərk
 
edib dağlara qaçır.
113
 
Urartu çarları buralarda
 
çoxlu kanallar çəkib suvar-
ma  Ģəbəkələri  qurmuĢdu,  burada  meyvə  və  gül-çiçək  bağları,
 
sürülər
 
və
 
ilxılar üçün gözəl örüĢlər vardı, bostançılıq və taxılçılıq inkiĢaf etmiĢdi. 
Asurlar bütün arx
 
və
 
kanalları dağıdıb,
 
təsərrüfatı viran edir,