Ə. A.ƏLBƏndov


Cədvəl 5.1. Bəzi bəsit və mürəkkəb maddələrin standart



Yüklə 6,87 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə18/62
tarix31.01.2017
ölçüsü6,87 Mb.
#6788
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   62

Cədvəl 5.1. Bəzi bəsit və mürəkkəb maddələrin standart  

əmələgəlmə entalpiyaları 

 

 Maddə 

    Halı 



f

 H 

298



C/mol.K 

Maddə 

     Halı 



f

 

298



C/mol.K 

  Ag 

  AgCl 

  Al 

  Al

2

O



  Br



  Br



  C 

  C 

  CO 

  CO



  CH



  C

2

H



  C

2

H



  CH

3

OH 

  C

6

H

6

        

  C

6

H



  Cl



  H



      k 

      k 

      k 

      korund 

      m 

      q 

      almaz 

      qrafit 

      q 

      q 

      q 

      q 

      q 

      m 

      m 

      q 

      q 

      q 

 0 

-126,80 

 0 

1675,0 

 0 

30,92 

1,90 

 0 

-110,50 

-393,5 

-74,85 

 226,75 

 52.28 

-238,70 

 49,04 

 82,93 

 0 

 0 

    H

2

O  

    H

2

O

 

    H

2

O



    HCl 

    H

2

SO



    HNO



    NO



    N

2

O



    Na

2



    NaOH 

    NaCl 

    O



    Cu

2



    CuO 

    MnO



    FeSO



    PtCl



    PtCl



      q 

      m 

      m 

      q 

      m 

      m 

      q 

      q 

      k 

      k 

      k 

      q 

      k 

      k 

      k 

      k 

      k 

      k 

-241,84 

-285,84 

-187,00 

-92,30 

-811,30 

-133,00 

33,90 

940 

-430,60 

-426,60 

-410,90 

 0 

-167,40 

-165,30 

-519,65 

-922,57 

-118,00 

-226,00 

 

 

175


2. Adi cəbri tənliklər üzrə aparılan əməliyyatları eyni ilə ter-

mokimyəvi  tənliklər  üzrə  də  aparmaq  olar.Yəni  termokimyəvi 

tənlikləri  toplamaq,  çıxmaq,  onların  bütün  hədlərini  eyni  bir 

ədədə  vurmaq  və  bölmək  kimi  riyazi  əməliyyatlar  aparmaq 

mümkündür.      

3.Birləşmənin  müəyyən  məhsullara  parçalanma  istiliyi  əks 

işarə  ilə  götürülmüş  bu  birləşmənin  verilmiş  məhsullardan 

əmələgəlmə istiliyinə bərabərdir. 

 

                                    ∆H



1→2 

= -∆H

2→1 

Məsələn: 

 

        S (rombik) + O



(q) =SO


(q);         ∆H = - 297 kC/mol  

        

        SO

(q) = S (rombik) + O



(q);        ∆H = 297 kC/mol 

 

4.Đki müxtəlif sistemin (1;2) eyni reaksiya məhsuluna çevril-



məsinin istilik effektləri (∆H

1

; ∆H

2

) arasındakı fərq sistemin bir 

haldan digərinə keçməsinin istilik effektinə bərabərdir. 

Məsələn: 

 

        1.  C (qrafit) + O



(q) = CO


(q);        ∆H



1  

= -393,5 kC.  

        

         2. C (almaz) + O

(q) = CO


(q);      ∆H





 

= -395,4 kC   

 

 

Bu tənlikləri tərəf-tərəfə çıxsaq alarıq:                



     

      C (qrafit) = C (almaz);              ∆H





- ∆H



1,9 kC/mol 



 

5.  Eyni  başlanğıc  maddələrdən  müxtəlif  reaksiya  məhsul-

larının  alınması  ilə  gedən  reaksiyların  istilik  effektləri  (∆H

1



∆H

2

)  arasındakı  fərq  bir  reaksiya  məhsullarının  digərinə  çev-

rilmə reaksiyasının istilik effektinə bərabərdir.  

 

 

176


Məsələn: 

 

C (qrafit) + O



(q) = CO


(q);        ∆H



= -393,5 kC/mol 

 

C (qrafit) + 1/2O



(q) = CO (q);      ∆H



= - 110,5 kC/mol 



 

Bu tənlikləri tərəf-tərəfə çıxsaq  alarıq:   

 

CO (q) + 1/2O



(q) = CO


(q);    ∆H





-

 ∆H



2

 = - 

283,0 kC/mol 

 

Rabitə  enerjisi.

  Əgər  reaksiyaya  girən  maddələrin  əmələ-

gəlmə istilikləri məlum olarsa rabitə enerjisinin qiymətindən is-

tifadə edərək reaksiyanın istilik effektini təyin etmək olar. Digər 

tərəfdən isə əmələgəlmə, süblümə, dissosiasiya istiliklərindən və 

s. istifadə edərək atomlar və molekullararası rabitə enerjisini he-

sablamaq  mümkündür.  Məsələn,  HCl-un  əmələgəlmə  istiliyin-

dən  (



f

H

HCl 

-92  kC/mol),  H

2

  və  Cl


2

-nin  dissosiasiya  ener-

jisindən (435 kC/mol; 243 kC/mol) istifadə edərək H–Cl rabitə 

enerjisini (∆H



HCl 

) hesablamaq olar: 

 

           1/2H



(q) = H (q)               ∆H





217,5 kC/mol 



                          

           1/2Cl

(q) = Cl (q)               ∆H





121,5 kC,mol 

                      

           H (q) + Cl (q) = HCl (q)                  



rab.

H

HCl 

=? 

 

Bu tənlikləri toplasaq alarıq: 



 

1/2H


(q) + 1/2Cl

(q) = HCl (q); 



f

H

HC 

=∆H

1

 + ∆H





+ ∆

rab.

H

HCl 

 

Buradan da alınar: 



 

        


rab.


H

HCl  

= ∆



H

HCl 

 – (∆H



1

 +  ∆H



2

) = - 431 kC/mol 



 

177


Kristal qəfəs enerjisi

. Đon tipli kristal maddələrin kristal qə-

fəs enerjisini təcrübi təyin etmək mümkün deyildir. Lakin Hess 

qanununa  əsaslanaraq  termokimyəvi  hesablamalar  aparmaqla 

kristal  qəfəs  enerjisini  təyin  etmək  olar.  Bunu  NaCl-in  kristal 

qəfəs enerjisinin hesablanması misalında göstərək. 1 mol NaCl-

in əmələ gəlməsini iki yolla təsvir etmək mümkündür: 

 

                



Na (q)+1/2Cl

2

 (q) = NaCl (q);       



f

H

NaCl

 

 

 



1 mol NaCl-in yuxardakı tənlik üzrə əmələ gəlməsini aşağı-

dakı mərhələlərə ayırmaq olar: 

              

  1. Na-un atomlaşması: 

 

                



                    Na (k) = Na (q);                      ∆H

atom.Na

 

 



  2. Cl

2

-nin atomlaşması:



 

 

                     



1/2Cl

(q) = Cl (q);                   ∆H



atom.Cl

  

     



  3. Qazvari Na atomlarının ionlaşması: 

 

                    Na (q) = Na



(q);                       ∆H



ion.Na(q) 

     


  4. Qazvari xlor atomlarının ionlaşması: 

         

                     Cl (q) = Cl

-

 (q);                      ∆H



ion.Cl

 

 



5.  Qazvari  Na

+

  və  Cl



-

  ionlarının  eyni  zamanda  kondens-

ləşməsi ilə baş verən qarşılıqlı təsir: 

           

             Na

(q) + Cl



(q) = NaCl (q);        ∆H



k.NaCl

 

 



 

178


Hess qanunu əsasında yaza bilərik:  

 

  ∆

f

H

NaCl

 =

 

∆H

atom.Na

 +∆H

atom.

Cl

 + ∆H

ion.Na(q)

+ ∆H

ion.Cl

+ ∆H

k.NaCl 

 

Buradan da  yaza bilərik: 



 

∆H

k.NaCl 

= ∆

f

H

NaCl 

- (∆H



atom.Na

 + ∆H

atom.Cl

 + ∆H

ion.Na(q)

+ ∆H

ion.Cl

 



Burada  ∆H

k.NaCl 

 

NaCl-in  kristal qəfəs enerjisini göstərir.      

Born-Qaber (Almaniya) tsikli adlanan göstərilən sxem üzrə 

aparılan hesablamaların qeyr-üzvi kimya üçün böyük əhəmiyyəti 

vardır.  Belə  ki,  bu  yolla  bərk  maddələrin  rabıtə  enerjilərini  və 

onların  digər  energetik  xarakteristikalarını  müəyyən  etmək 

mümkündür. 

         

 

5.4. TERMODĐNAMĐKANIN  ĐKĐNCĐ QANUNU. 

ENTROPĐYA 

       

Öz-özünə  gedən  proseslər.

  Termodinanikanın    birinci 

qanunu və ondan çıxan nəticələr reaksiyaların istilik effektlərini 

müəyyən  etməyə  imkan  verdiyi  halda  prosesin  öz-özünə,  yəni 

xarici  qüvvələrin  təsiri  olmadan  hansı  istiqamətə  gedəcəyi  ba-

rədə heç bir təsəvvür  yaratmır. ∆U və ∆H funksiyaları göstərir 

ki, izoləedilmiş sistemlərdə enerji sabitdir. 

Tarazlıqda olmayan ixtiyari sistem halını özü üşün xarakter 

olan  müəyyən  istiqamətdə  dəyişməyə  meyl  göstərir.  Məsələn, 

müəyyən  hündürlükdən  buraxılan  daşın  yerə  düşməsi,  istiliyin 

isti cisimdən soyuq cismə keçməsi, qazın təzyiq böyük olan ob-

lastdan  kiçik  olan  oblasta  diffuziyası,  kristal  maddələrin  suda 

həll  olması,  havada  qalmış  dəmirin  paslanması  və  s.  öz-özünə 

gedən proseslərdir. Bu proseslərin hər birinin baş verməşi üçün 

kənardan heç bir enerji sərf olunmur. Bir istiqamətdə gedən pro-

seslər əks istiqamətdə öz-özünə gedə bilməz. Göstərilən misal-

larda  daş  parçasının  yerin  səthindən  öz-özünə  əvvəlki  hündür-


 

179


lüyə  qalxmasına,  istiliyin  soyuq  cisimdən  isti  cismə  keçməsinə, 

qazın az təzyiq olan oblastdan çöx təzyiq olan obıasta diffuziya-

sına, həllolan maddənin məhluldan öz-özünə kristallaşmasına və 

pasın parlaq dəmirə öz-özünə çevrilməsinə heç kim inana bilməz. 

Müəyyən proseslərin öz-özünə baş verməsi sistemin öz po-

tensial enerjisinin minimumlaşdırmağa meyl göstərməsi ilə bağ-

lıdır.  Məsələn,  daşın  yerə  düşməsi,  ekzotermik  proses  olan  də-

mirin  paslanması  sistemin  öz  potensial  enerjisini  minimumlaş-

dırmağa  göstərdiyi  meyllə  əlaqədardır.  Bu  tipli  prosesləri  əsas 

tutaraq Bertlo (Fransa) proseslərin istiqamətini müəyyən etməyə 

cəhd  göstərmişdir  (Bertlo  prinsipi).  Bu  prinsipə  görə  kimyəvi 

reaksiyalar  öz-özünə  istiliyin  ayrılması  istiqamətində  baş  verir 

(H∆< 0). Bir sıra hallar üçün bu qayda prosesin istıqamətini müəy-

yən  etməyə  imkan  verir.  Lakin  müəyyən  edilmişdir  ki,  bir  çox 

endotermik reaksiyalar öz-özünə getmə qabiliyyətinə malikdir. 

Termodinamikanın ikinci qanunu. 

Təbiətdə real proseslə-

rin  öz-özünə  müəyyən  istiqamətdə  baş  verməsinin  qanunauy-

ğunluqları  termodinamikanın  ikinci  qanunu  əsacında  müəyyən 

olunur.  Bu  qanun  bir  neçə  cür  ifadə  olunur.  Bunlar  içərisində 

aşağıdakı ifadə ilə tanış olaq. 



Đstilik az qızdırılmış cisimdən çox qızdırılmış cismə keçə bil-

məz. 

 

Termodinamikanın  ikinci  qanunundan  çıxan  nəticəyə  görə 

istiliyi  tamamilə  işə  çevirmək  mümkün  deyildir.  Bu  hal  istilik 

enerjisinin  digər  enerji  növləri  ilə  müqayisədə  meydana  çıxan 

səciyəviliyi ilə əlaqədardır. Əgər mexaniki, elektrik, işıq enerji-

ləri hiccəciklərin müəyyən istiqamətdə nizamlı hərəkəti ilə əla-

qədardırsa, istilik enerjisi isə sistemi təskil edən hissəciklərin ni-

zamsız hərəkətlərinin ölçüsü kimi meydana çıxır. Enerjinin bü-

tün növləri tamamilə istiliyə çevrilə bilər. Belə çevrilməni hissə-

ciklərin  nizamlı  hərəkətinin  ölçüsü  kimi  meydana  çıxan  enerji 

növlərinin, hissəciklərin nizamsız hərəkətinin ölçüsü kimi mey-

dana çıxan istiliyə çevrilməsi kimi yadda saxlamaq daha faydalı 

olar. 


 

180


Hissəciklərin nizamlı hərəkətindən onların nizamsız hərəkə-

tinə keçmək sistemin daha az ehtimal olunan termodinamik hal-

dan daha çox ehtimal olunan termodinamik hala keçməsi demək 

olardı.  Đstilik  isə  tamamilə  enerjinin  digər  formalarına  çevrilə 

bilməz,  çünki  bu  proses  sistemdə  hissəciklərin  nizamsız  hərə-

kətlərinin öz-özünə nizamlı hərəkətə çevrilməsi demək olardı ki, 

bu isə mümkün deyildir. 

Göründüyü  kimi  termodinamikanın  ikinci  qanunu  sistemin 

bu və ya digər halının ehtimallığı ilə bağlıdır. Sistemin nizamsız 

(xaotik)  halı  onun  ən  çox  ehtimal  olunan  halı  olduğundan  ter-

modinamikanın ikinci qanununu həmçinin enerjinin bütün növ-

lərinin  tədricən  istilik  enerjisinə  çevrilməsi  hesabına  enerjinin 

səpələnməsı qanunu da adlandırırlar. 

Entropiya.

 Proseslərin öz-özünə baş verməsini və ya qeyri-

dönərliyini xarakterizə etmək üçün sistemin nizamsızlıq ölçüsü 

kimi elmə entropiya anlayışı daxil edilmişdir. Entropiya S siste-

min makroskopik halını reallaşdıran eyni ehtimallı mikrohalların 

sayı (W) ilə aşağıdakı asılılığa malikdir: 

 

                            S

 = R ln                                          5.18 

 

Burada R - universal qaz sabitidir. Mikrohalların sayı ayrı-



ayrı hissəciklərin parametrləri ilə ölçülürsə, sistemin makrohalı 

isə onu təşkil edən bütün hissəciklərin ortaqlaşdırılmış parametr-

ləri  ilə  ölçülür.  Sistemin  makrohalını  təmin  edən  hissəciklərin 

mikrokombinasiyaları sayı 10

23

 tərtibində olur. 



Buxarlanma, süblümasiya, kristal maddələrin həllolması, qa-

zın və məhlulların həcm genişlənməsi, reaksiya zamanı sistemdə 

qaz molekullarının sayının artması və s. entropiyanın, yəni sis-

temin  nizamsızlıq  dərəcəsinin  artmasına  səbəb  olan  öz-özünə 

baş verən proseslərdir. 

Ən  kiçik  entropiyaya  mütləq  sıfır  temperaturunda  ideal 

quruluşlu kristal malikdir. Odur ki, mütləq sıfırda ideal kristalın 

makrohalını ancaq bir yolla reallaşdırmaq mümkün olduğundan 



 

181


(W  =  1)  mütləq  sıfır  üçün  kristal  maddələrin  entropiyası  sıfır 

qəbul edilir.  

Deməli, W= 1 olarsa 

       


                                  S = R 

ln1 = 0  -  olar. 

 

1911-ci ildə M.Plankın irəli  sürdüyi «mütləq temperaturda 



ideal  kristalın  entropiyası  sıfıra  bərabərdir»

  postulatı  termodi-

namikanın üçüncü qanunu adını almışdır.  Kristalın quruluşunda 

bu və ya digər qüsurların (defektlərin) olması onun entropiyasını 

artırmış olur. Entropiya  C/mol.K-lə olçülür. Maddənin standart 

şəraitdə  standart  halının  entropiyası  standart  entropiya  adlanır 

(S

0

298

 

). Cəd.5.2-də bəzi bəsit və mürəkkəb maddələrin standart 



entropiyası verilmişdir. 

 

 

Cədvəl 5.2. Bəzi bəsit və mürəkkəb maddələrin standart 

entropiyaları 

 

 Maddə 

    Halı 

S

298

0



C/mol.K 

   Maddə 

    Halı 

S

298

0



C/mol.K 

 

  Ag 

  AgCl 

  Al 

  Al

2

O



  Br



  Br



  C 

  C 

  CO 

  CO



  CH



  C

2

H



  C

2

H

4

 

  CH

3

OH 

  C

6

H



  C

6

H



  Cl



  H



      k 

      k 

      k 

      korund 

      m 

      q 

      almaz 

      qrafit 

      q 

      q 

      q 

      q 

      q 

      m 

      m 

      q 

      q 

      q 

   49,69 

   96,07 

   28,31 

   50,94 

   152,30 

   245,35 

   2,38 

   5,74 

   197,40 

   213,60 

   186,19 

   200,80 

   219,40 

   126,70 

   173,20 

   269,20 

   223,00 

   130,60 

      H

2

O  

      H

2

O

 

      H

2

O



      HCl 

      H

2

SO



      HNO



      NO



      N

2

O



      Na

2



      NaOH 

      NaCl 

Yüklə 6,87 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin