Ə. A.ƏLBƏndov


Cədvəl 8.2. Bəzi zəif elektrolitlərin dissosiasiya sabitlərı (298 K)



Yüklə 6,87 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə28/62
tarix31.01.2017
ölçüsü6,87 Mb.
#6788
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   62

 

Cədvəl 8.2. Bəzi zəif elektrolitlərin dissosiasiya sabitlərı (298 K) 

 

        Maddə 

Dissosiasiya sabiti 

   Maddə 

Dissosiasiya sabiti 

HCOOH 

CH

3

COOH 

HCN 

H

2

CO



 

HF 

HNO

3

 

H

2

SO



 

H

2



 

H

2

SıO



 

H

3

PO



      K=1,77 .10

-4 

      K=1,75.10

-5 

      K=7,9.10

-10 

      K

1

=4,45.10

-7 

      K

2

=4,8.10

-11 

      K=6,61.10

-4 

      K=4,6.10

-4 

      K

1

=1,7.10

-2 

      K

2

=6,3.10

-8 

      K

1

=1,1.10

-7 

      K

2

=1.10

-14 

      K

1

=1,3.10

-10 

      K

2

=1,6.10

-12

 

      K

1

=7,5.10

-3 

   H

3

BO

3

 

 

 

   H

2



   NH

4

OH 

   Al(OH)

3

 

   Zn(OH)



 

   Cd(OH)

2



   Fe(OH)

2

 

   Fe(OH)



 

   Cu(OH)



   Ni(OH)



      K

1

=5,8.10

-10 

      K

2

=1,8.10

-13 

      K

3

=1,6.10

-14 

      K=1,8.10

-16 

      K=1,79.10

-5 

      K

3

=1,38.10

-9 

      K

1

=4,4.10

-5 

      K

2

=1,5.10

-9 

      K

2

=5.10

-3 

      K

2

=1,3.10

-4 

      K

2

=1,82.10

-11 

      K

3

=1,35.10

-12 

      K

2

=3,4.10

-7 

      K

2

=2,5.10

-5 

← 



← 



← 

← 



 

278


 

 

HAlO



      K

2

=6,31.10

-8

 

      K

3

=1,3.10

-12 

      K=6.10

-13 

 

   Cr(OH)



   AgOH 

   Pb(OH)



 

      K

3

=1.10

-10 

      K=1,1.10

-4 

      K

1

=9,6.10

-4 

      K

2

=3.10

-8 

  * K


D

 30


0

S-də təyin edilmişdir 



Qüvvətli  elektrolitlər

. Qüvvətli elektrolit məhlullarının bir 

çox xassələri, məsələn, doymuş buxar təzyiqi, qaynama və don-

ma  temperaturları, osmos təzyiqi  və s. məhlulda həllolan mad-

də hissəciklərin sayı (qatılığı) ilə yanaşı, bu hissəciklərin qarşı-

lıqlı təsirindən də əsaslı dərəcədə asılıdır. Hissəcikərin qarşılıqlı 

təsiri isə ionların yükündən, onların solvatlaşma dərəcəsindən və 

ionlararası məsafədən asılıdır.  

Zəif elektrolit məhlullarında ionların qatılığı az olduğundan 

onlar  arasında  qarşılıqlı  təsir  də  zəif  olur.  Qüvvətli  elektrolit 

məhlullarında isə onların tam dissosiasiyası ilə əlaqədar ionların 

qatılığı zəif elektrolit məhlulları ilə müqayisədə əsaslı dərəcədə 

çox  olduğundan  ionlararası  təsir  qüvvələri  də  buna  mütənasib 

yüksək olur.  

Qüvvətli  elektrolitlər  praktiki  tam  dissosiasiya  etdiyindən 

onların dissosiasiyasını dönməyən proses kimi qəbul etmək olar. 

 Məsələn: 

 

                          KCl → K



+

 + Cl


-

       


                             

                          Ba(NO

3

)

2



 → Ba

2+

+ 2NO



3

 və s. 



 

Beləliklə, quvvətli elektrolitlərin praktiki tam dissosiasiyası 

ilə əlaqədar məhlulda ionlarin qatılığı çox olur. Bu isə ionlarara-

sı məsafələrin kiçilməsi ilə əlaqədar ionların qarşılıqlı təsir qüv-

vələrinin zəif elektrolitlərlə müqayisədə əsaslı dərəcədə artması-

na səbəb olur. Odur ki, qüvvətli elektrolit məhlullarının xassələri 

onların tərkibinə daxil olan ionların qatılığından əsaslı dərəcədə 

asılı  olur.  Müxtəlif  işarəli  ionların  bir-birini  cəlb  etməsi,  eyni 

işarəli ionların isə bir-birini dəf etməsi nəticəsi olaraq hər bir ion 


 

279


əks işarəli digər ionları öz ətrafinda cəmləşdirmiş olur. Bu ion-

ların  mərkəzi  ion  ətrafında  əmələ  gətirdiyi  elektrik  sahəsi  ion 



buludu

  və ya ion atmosferi  adlanır.  

Məhlulun qatılığının artması ilə ion buludunun sıxlığı  artır 

kı, bu da mərkəzi ionların öz ion atmosferi ilə qarşılıqlı əlaqəsini 

daha da  artırmış olur.  

Məhlulların  xassələrinə  güclü  təsir  edən  amillədən  biri  də 

ionların hidratlaşması ilə bağlıdır. 

Beləliklə,  quvvətli  elektrolit  məhlullarında  ayrı-ayrı  ionlar 

ion  buludu  ilə  əhatə  olunduğundan  ionların  kinetik  enerjisi 

azalmış olur ki, bu da onların  reaksiyaya daxil olmaq qabiliy-

yətlərini,  başqa  sözlə,  ionların  aktivliyini  azaltmış  olur.  Digər 

tərəfdən elektron buludu hesabına ionların hərəkiliyinin azalma-

sı  və  elektirik  sahəsinin  təsirindən  ionların  və  onların  elektron 

buludlarının cərəyan mənbəyinin müxtəlif qütblərinə cəzb olun-

ması məhlulda elektrolitin real dissosiasiyasına cavab verməyən 

cərəyan keçiriciliyinin meydana çıxmasına səbəb olur. Məhlulun 

durulaşması  ion  buludlarının  durulaşmaya  mütənasib  dağıl-

masına və ionlararası məsafənin artmasına və bununla əlaqədar 

ionların aktivliyinin artmasına səbəb olur. 

Elektrolit məhlullarında ionlararası və ionlarla həlledici mo-

lekulları  arasındakı  qarşılıqlı  təsir  qüvvələrinı  nəzərə  almaq 

uçün elmə aktivlik (aktiv qatılıq) anlayışı daxil edilmışdir. . 



Aktivlik. 

Идеал  мящлуллардан  фяргли  олараг  реал 

мящлулларда  щиссяъиклярин  хаотик  тоггушмалары  иля  йанашы 

щяллолан  маддя  щиссяъикляринин  солватлашмасы  вя  онлар 

арасында  електростатик  cязб  вя  дяфетмя  гцввяляринин  тясир 

эюстярмяси  бу  мящлулларын  хассяляринин  идеал  мящлулларын 

хассяляриндян кянара чыхмасына сябяб олур. 

 Гейри-електролит  маддя  мящлулунда  щиссяъикляр  анъаг 

молекулlar 

шяклиндя 

олдуьундан 

солватлашма, 

щиссяъиклярарасы дяф вя cязбетмя гцввяляри зяиф олур. Одур 

ки,  гейри-електролитлярин  дуру  мящлулларына  идеал  мящлул  кими 

бахмаг олар. 


 

280


Лакин  електролит  маддя  мящлулларында  ионлар  арасында 

електростатик  тясир  гцввяляри  тясир  эюстярир.  Диэяр  тяряфдян 

ионлар  нейтрал  молекуллара  нисбятян  эцълц  солватлашмыш 

олурлар.  Солватлашма  просесиндя  щямчинин  ион-дипол  тясир 

гцввяси  щесабына  щялледиъи  молекулунда  индуксийаланмыш 

диполлуг да мейдана чыхмыш олур вя с. 

Реал  мящлулларда  мейдана  чыхан  эюстярилян  тип 

гцввялярин тясири нятиcяси кимйяви таразлыг сабитинин изотермик 

шяраитдя маддялярин таразлыг гатылыгларындан асылы олмайараг 

сабитлийи  шярти  юз  ящямиййятини  итирмиш  олур.  Ba

şqa  sozlə 

tarazl


ıq sabiti temperaturla yanaşı qatılıqdan da asılı olur. 

Лакин  таразлыгда  иштирак  едян  маддялярин  гатылыqlar

ından 

дейил,  активлиkl



ərindən  истифадя  етмякля  эюстярилян  кянара 

чыхмалары арадан галдырмаг олар. 



Активлик дедикдя щялл олан маддянин еля еффектив гатылыьы 

нязярдя  тутулур  ки,  щямин  гатылыгдан  истифадя  етдикдя  реал 

мящлулларын  хассяляри  идеал  мящлулларын  хассяляриня  уйьун 

эялмиш олсун. 

Aktivlik  n

əinki  məhlulda  həllolmus  maddə  hissəcikləri 

aras


ındakı  qarşılıqlı  təsiri,  eləcə  də  real  qazlarda  molekul-

lararas


ı qarşılıqlı təsir qüvvələrini nəzərə alan anlayışdır. 

Бярк  вя  майе  маддялярин  нисби  активлийиндян  истифадя 

олунур.  Маддянин  верилмиш  шяраитдяки  активлийинин  онун 

стандарт  щал  адланан  шярти  сечилмиш  щалынын  активлийиня  (

0

a

нисбяти  нисби  активлик  адланыр.  Демяли,  маддянин  стандарт 



щалдакы активлийи vahid

ə bərabərdir: 

 

0

0



1

a

a

=  


 

Бярк  вя  йа  майе  маддяляр  цчцн  стандарт  щал  олараг 

онун  тямиз  щалы  гябул  едилир.  Дурулашмыш  мящлулларда 

щялледиъинин щалы онун стандарт щалындан аз фяргляндийиндян 

бу щал цчцн дя щялледиъинин активлийи ващид гябул олунур. 


 

281


Щялlолmu

ş маддянин və ya qazın aктивлийи  ( )



i

a

 il


ə онların 

таразлыг гатылыьы 

[ ]

i

 aras


ında ашаьыдакы рийази асылылыг vardır:  

 

   



    

[ ]


=

i

i

a

f i

   


                            8.31

 

  



 

Бурада 


i

f

  активлик  ямсалы  олуб  мящлулун  гейри-

идеаллыьыны,  башга  сюзля,  реал  мящлулун  хассяляринин  идеал 

мящлулун хассяляриндян ня дяряcядя кянара чыхдыьыны ифадя 

едир.  Щялл  олан  маддянин  гатылыьы  азалдыгъа  онун  активлик 

ямсалы  ващидя  йахынлашыр  вя  сонсуз  дурулашма  щяддиндя 

vahid

ə bərabər olur:



 

                          



i

f

=1;       

[ ]

=

i



a

  

   


 

 

Odur  ki,  ихтийари    реал  мящлула  сонсуз    дурулашма 



(qazlarda 

 

qaz



ın  seyrəkləşmiş  halında)  щяддиндя  идеал 

мящлул  (ideal  qaz)  кими  бахмаг  олар.  Чцнки  сонсуз 

дурулашма  щяддиндя  щялл  олан  маддя  щиссяъикляри  бир-

бириндян  kifay

ət  дяряcядя  аралы  йерляшдийиндян  бу 

щиссяъиклярин  гаршылыглы  тясир  гцввяси  praktiki  сыфра  b

ərabər 

olur. 


 

Cədvəl.8.3. 25

0

S-də bəzi elektrolitlərin sulu məhlullarda 

aktivlik əmsalları 

 

    



Qatılıq,   

    mol/l 

                   Elektrolitlərin  aktivlik əmsalları

 

NaCl 

KCl 

  NaOH      KOH     HCl  H

2

S0



CaCl



        

0,001 

0,965  0,966  0,966 

0,966  0,966  0,830  0,840 

        0,01  0,874  0,901  0,900 

0,900  0,904  0,544  0,580 

        0,1 

0,778  0,769  0,776 

0,766  0,796  0,265  0,518 

        0,5 

0,681  0,651  0,693 

0,712  0,758  0,156  0,448 

        1,0 

0,657  0,607  0,679 

0,735  0,809  0,132  0,500 

        2,0 

0,668  0,576  0,700 

0,683  1,010  0,128  0,792 

 

282


 

Elektrolitl

ərin  aktivlik  əmsallarını  təcrübi  olaraq  onların 

m

əhlullarının  hər  hansı  xassəsinin  (məsələn,  qaynama  və 



ya  donma  temperaturu,  osmos  t

əzyiqi)  təcrübi  qiymətinin 

ideal  m

əhlullarının  qanunları  üzrə  hesablanmış  nəzəri 

qiym

ətə nisbəti əsasında müəyyən edirlər: 



           

 

        f 

T



əcrübi 

qiym


ət 

N



əzəri 

qiym


ət                 

8.32 


 

C

əd.8.3-də  bəzi  elektrolitlərin  aktivlik  əmsalları 



verilmi

şdir. 


Мящлулда  маддянин  (ионун)  активлик  ямсалынын  щесаб-

ланмасы  Дебай-Щйцккел  нязяриййясиня  ясасланыр.  Бу 

нязяриййяйя эюря мящлулда щяр бир иона якс ишаряли ионларын 

ион атмосфери (вя йа булуду) ящатясиндя олан щиссяъик кими 

бахылыр.  Бу заман ион юз ион атмосферинин Кулон гцввясиня 

табе  олан  електростатик  cазибя  сащясиндя  олур.  Активлик 

ямсалы  ионун  йцкцндян,  ион  атмосферинин  юлчцсцндян  вя 

сыхлыьындан  асылыдыр.  Сонунъу  ики  параметр  мящлулун  ион 

гцввяси  иля  мцяййян  олунур.  Мящлулун  ион  гцввяси  (

µ



ионларын  йцкцндян  ( )  вя  гатылыьындан  ( )  ашаьыдакы 

асылылыьа маликдир: 

 

 

             



2

2

2



1 1

2 2


1

(

...



)

2

n n



c z

c z

c z

µ =


+

+ +


 

                     8.33 

 

Мящлулда  айры-айры  ионларын  активлик  ямсалыны  нязяри 



олараг  Дебай-Щйцккел

 

t



ənliyi  цзря  щесабламаг  олар 

(c

əd.8.4). 25°S цчцн bu tənlik ашаьыдакы кими yazыlыr: 



                         

2

0,5



lg

1

z



f

µ



=

µ +


 

                                 

8.34a     

0,01


µ ≤

  olarsa  



        5,0 

0,874      - 

1,060 

1,670  2,380  0,208  0,890 

 

283


2

lg

0,5



f

z

= −


µ  

                                 

8.34b

 

 

yazmaq olar. 



 

Cədvəl 8.4. 25

0

S-də sulu məhlullarda ionların aktivlik əmsalları 

 

F



ərди 

ионун 


мящлулуну 

щазырламаг 

мцмкцн 

олмадыьындан тяърцби олараг електролитин анъаг орта активлик 



ямсалыны (

±

f

) тяйин етмяк мцмкцндцр. Орта активлик ямсалы 

B A


m

n

  типли  електролит  цчцн  фярди  ионларын  активлик 

ямсалларындан ашаьыдакы асылылыьа маликдир: 

 

 



+

±

=



n

m

m n

B

A

f

f f

 

 



   

     8.35 

 

Беляликля,  мящлулун  верилмиш  ион  гцввясиндя  ихтийари 



ионун  активлик  ямсалыны  щесаблайыб  бу  ионун  гатылыьы 

ясасында  онун  активлийини  (8.31)  ифадяси  цзря  щесабламаг 

олар.  

 

 



 

Мисал  1.    0,1 

М  K


2

  SO


4

    мящлулунда   

K

+

    вя 



SO

4

2-



  ионларынын 

активлийини щесаблайын. 



 

Щялли:  Мящлулун ион  гцввясини щесаблайаг: 

 

 



 

                  

K

2

 SO



4

 

→ 2K



+

 + SO


4

2- 


 

 

0,1         0,2     0,1 



 

Đonlar 

         Verilmış  ion qüvvəsi üçün aktivlik əmsalı                    

   0,001 

    0,01 

   0,02 

   0,05 

   0,07 

   0,1 

Biryükl

ü 

   0,98 

   0,92 

   0,89 

   0,85 

   0,83 

  

0,80 

Ikiyüklü 

   0,77 

   0,58 

   0,50 

  0,40 

   0,36 

  

0,30 

Üçyüklü 

   0,73 

   0,47 

   0,37 

  0,28 

   0,25 

  

0,21 

 

284


2

2

4



4

2

2



2

2

K



K

SO

SO



1

1

(



)

(0, 2 1


0,1 2 ) 0,3

2

2



+

+



µ =


+

=

⋅ +



=

c z



c

z

Мялумат китабындан 0,3 ион гцввяси цчцн 



 

 

2



4

K

SO



0,81;

0, 42


f

f

+



=

=

 



олдуьуну тапыб

 K

+



  вя 

SO

4



2-

  ионларынын активлийини щесаблайаг: 

 

2

2



2

4

4



4

K

K



K

SO

SO



SO

0, 2 0,81 0,16

/

0,1 0, 42 0,042



/

+

+



+



=



=

=



=



=

=





a

f

c

mol ion l

a

f

c

mol ion l

 

 



 

Мисал 2

0,1 М NaOH

 мящлулунда 

NaOH


-ын орта активлик ямсалыны ще-

саблайын вя бу гиймяти тяърцби гиймятля 0,764-ля мцгайися един. 



 

Щялли:   

 

 



 

         NaOH → Na

+

 + OH


 

 



           0,1         0,1       0,1 

2

2



Na

Na

OH



OH

1

(



)

2

c



z

c

z

+

+



µ =



+

 

2



2

1

(0,1 1



0,1 1 ) 0,1

2

µ =



⋅ +

=



 

                           

Na

OH

0,5



0,5 0,1

lg

0,12



1

0,1 1


+

±



µ



=

=

=



µ +

+

z



z

f

 

0,757



±

=

f

 


 

285


8.7. REAL MƏHLULLARDA KĐMYƏVĐ TARAZLIQ. 

HƏQĐQĐ (TERMODĐNAMĐK) VƏ REAL 

TARAZLIQ SABĐTĐ 

 

aA+bB  =  dD  +  eE

  ümumi  reaksiya  tənliyi  üzrə  tarazlıq 

sabitinin  (5.38)  və  (5.39)  termodinamik  ifadələrinin  çıxarılma-

sında məhlulun və qazın ideal olması,  yəni bu sistemləri təşkil 

edən hissəciklər arasında mexaniki təsirlərdən başqa digər qarşı-

lıqlı  təsirin  olmaması  qəbul  edilmişdir.  Bu  tənlikləri  real  məh-

lullarda kimyəvi tarazlıqlara tətbiq etdikdə xüsusi halları çıxmaq 

şərti ilə tarazlıq sabiti temperaturla yanaşı tarazlıqda iştirak edən 

komponentlərin  qatılıqlarından  da  asılı  olur.  Sonuncu  asılılığı 

aradan  qaldırmaq  üçün  tarazlıq  ifadəsində  maddələrin  tarazlıq 

qatılıqları əvəzinə onların aktivliklərindən istifadə olunur. (5.38) 

ифадясиндя компонентлярин активлийиндян истифадя етсяк йаза 

билярик:  

                                  

                         

a

K



b



B

a

A

e

E

d

D

a

a

a

a

                                          8.36 

 

Burada  K



a

 

–həqiqi  (termodinamik)  tarazlıq  sabiti  adlanıb, 

sabit temperaturda sabit kəmiyyətdir. 

(8.31)  formuluna  əsasən  maddələrin  aktivliyini  onların  ta-

razlıq  qatılıqlarının  aktivlik  əmsallarına  vurma  hasili  şəklində 

ifadə etsək (8.36) tənliyi aşağıdakı şəkli alar: 



                       

a

K

=              



b

B

a

A

e

E

d

D

f

f

f

f

                                8.37 

 

    Бурада                   ifadəsi реал таразлыг сабити K



r

 

adlanır.  

 

 

                              K



 



 

[D]


d

[E]


[A]


a

[B]


[D]


d

[E]


[A]


a

[B]


[D]


d

[E]


[A]


a

[B]




 

286


Odur ki, (8.37) tənliyini aşağıdakı kimi yaza bilərik: 

               

                   K

a



r

K

b

B

a

A

e

E

d

D

f

f

f

f

                                           8.38 

 

Buradan da alınar:



 

  

 



 

 

                          K



r



a

K

 

/   



b

B

a

A

e

E

d

D

f

f

f

f

                                8.39 

 

(8.39)  тянлийиндян  эюрцндцйц  кими  həqiqi  таразлыг 



сабитиндян  фяргли  олараг  real  таразлыг  сабитi  температурла 

йанашы  мящлулун  ион  гцввясинин  функсийасы  олан  таразлыгда 

иштирак  едян  маддялярин  активлик  ямсалларындан  да  асылыдыр. 

Odur ki, real m

əhlullarda bərpa olunan tarazlıqların tarazlıq 

sabiti  ifad

ələrində  maddələrin  qatılıqları  əvəzinə  onların 

aktivlikl

ərindən istifadə olunmalıdır.  

Таразлыг  тянликляри  цзря  щесабламалары  садяляшдирмяк 

цчцн ашаьыдакы ещтималлары нязяря алмаг файдалыдыр: 

1.  Ейни  йцклц  ионларын  активлик  ямсалы  онларын 

радиусундан асылы олмайараг тяхминян бярабярдир. 

2. Дурулашмыш мящлулларда нейтрал щиссяъиклярин активлик 

ямсалы ващид гябул едилир. 

3.  Зяиф  електролитлярин  дурулашмыш,  аз  щялл  олан 

електролитлярин 

дoймuш, 


гцввятли 

електролитлярин 

чох 

дурулашмыш мящлуллары цчцн 



0,

1

f

µ ≈



 гябул етмяк олар. 



Одур ки, эюстярилян (2) вя (3) щаллары цчцн 

 

   



 

  

a



K



c



K

 

 



гябул  едилир  вя  щесабламалар  таразлыг  гатылыглары  ясасында 

апарылыр: 

 

 


Yüklə 6,87 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin