Ədədi dəyişənləri təsvir etmək üçün cədvəl və qrafiklər
Yüklə 55,65 Kb.
|
1 2
New Microsoft Word Document|
Ədədi dəyişənləri təsvir etmək üçün cədvəl və qrafiklər (ədədi dəyişənlərin təsvir formaları) Verilən hər hansısa məlumatın ən geniş yayılmış təsvir olunma forması cədvəllə təsvir olunma formasıdır. Ayrılıqda heç bir məna kəsb etməyən, heç bir fikir ifadə etməyən ədədlər, yəni verilənlər toplusu müəyyən bir səbəb üçün cədvəl jalına salındıqda statistik informasiya daşıyan yararlı bir məlumata çevrilə bilər. Məsələn ğlkəmizin müəyyən bölgələrində yaşayan insanların sayını ifadə edən ədədlər ayrı-ayrılıqda bir fikir ifadə etməsə də onların vahid cədvəl halına salınmış formada təsviri artıq yararlı statistik informasiya hesab oluna bilər ki, bu da ədədi verilənlərin cədvəl halında təsvirinə bir nümunədir. Əgər biz cədvəlin tərifinə nəzər salsaq görərik ki, cədvəl dedikdə aşağıdakılar nəzərdə tutulur: Statistik və ya faktoqrafik informasiyaları müəyyən qaydada və asılılıqla əks etdirən qrafiki forma; Operativ axtarış aparmaq üçün mümkün olan verilənlərin yığımı; Qrafalar (xanalar) üzrə müəyyən qaydada yazılmış hər hansı məlumat və ya rəqəmlər siyahısı. Sətirlərə və sütunlara bölünmüş nizamlanmış toplu halında ifadə edilmiş məlumatlar. Bütün bu təriflərdən görünür ki, cədvəl toplu halında verilmiş müxtəlif məlumatların təsvir formasıdır. Bütün cədvəllər üçün xarakteriktik olan ortaq xüsusiyyətlər vardır. İlk öncə istənilən cədvəlin başlıq informasiyasını əks etdirən “cədvəl başlığı” bölməsi vardır. Bu bölmənin əsas funksiyası cədvəllə tanış olan oxucuya cədvəl daxilində təsvir edilmiş və ya təsvir ediləcək verilənlər haqqında ilkin məlumatı, yəni cədvəlin nə məqsədlə, hansı informasiyalardan təşkil olunaraq qurulduğunu və ya qurulacağını çatdırmaqdır. Buna görə də cədvəlin başlığında qeyd olunmuş məlumat dəqiq, aydın və tam şəkildə verilməlidir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu məlumatın tam şəkildə verilməsi dedikdə cədvəl üçün lazım olan bütün məlumatlar başlıqda yer almamalıdır. Yəni, cədvəlin başlığı həm tam, həm də lokanik şəkildə verilməlidir. Əgər bu prinsipə əməl olunmazsa bu zaman cədvəl başlığı lazımsız formada uzadılmış hesab olunacaqdır. Cədvəl 1
Yuxarıda dünya üzrə ən çox sayda satılmış mobil telefonlardan ibarət statistik məlumatı özündə əks etdirən cədvəl təsvir olunmuşdur. Burada qırmızı rənglə qeyd olunan ilk sətir cədvəlin başlığıdır. Cədvəlin daxilində qara rəngdə təsvir olunmuş digər bütün məlumatlar isə cədvəlin gövdəsidir. Əgər cədvəl daxilində qeyd olunan informasiyalar yalnız ədədlərdən və ədədi dəyişənlərdən təşkil olunubsa bu ədədi verilənlərin cədvəl formasında təsviri hesab olunur. Ədədi məlumatı, ədədi dəyişənləri daim istifadə olunan normal, standart cədvəllərdən başqa xüsusi cədvəl növləri ilə təsvir olunması da mümkündür. Belə cədvəl növləri Tezlik paylanması cədvəli və kumulyativ paylanma cədvəlləridir. Statistik cədvəllərin əsas məqsədi cədvəl daxilində verilənlərin qısa və ya cəm şəklində qarşılıqlı əlaqəsini təmin etməkdir. Cədvəl 1-i modifikasiya edib cədvəl 2də göstərilən formaya gətirək: Cədvəl 2
Bu cədvəldə istehsalçı şirkətlər, yuxarıdan aşağıya doğru sıralandıqda hər istehsalçı qrupuna aid olan rəqəmlər onun qarşısında müvafiq formada göstərilmişdir ki, buna da tezlik paylanması deyilir. Tezlik anlayışını cədvəldə təsvir olunmasının 4 növü vardır. Bunu cədvəl 2-ni nümunə götürərək belə izah etmək mümkündür. I. Mütləq tezlik – hər bir istehsalçı şirkətə aid rəqəmləri göstərir; II. Nisbi tezlik və ya faiz – cəm tezlik içərisində hər bir istehsalçıya aid satış dəyərinin payını yəni nisbi dəyərini göstərir; III. Kumulyativ mütləq tezlik –bütün mütləq tezliklərinin cəmini göstərir; IV. Kumulyativ nisbi tezlik və ya kumulyativ faiz– bütün nisbi tezliklərin cəmini göstərir. Tezlik paylanmasının başlıca məqsədi məlumatın süzgəclənməsini, yəni qaydaya salınmasını təmin etməkdir. Ədədi dəyişənlərin bir digər təsvir forması qrafiki təsvir formasıdır ki, bunlara əsasən histoqramlar və diaqramlar. Əgər biz cədvəl 2-ni cədvəl formasında deyil qrafiki formada təsvir etsək bu histoqram adlanar. Bunun üçün öncəliklər tezlik paylanmasını tətbiq edərək satış dəyərinin intervallarını müəyyən etməliyik. İlk öncə satış dəyərini artan sıra ilə yazaq: 32; 130; 150; 224; 247,5; 250 Ümumilikdə 6 isteshalçı şirkət üzrə satış dəyəri təsvir olunmuşdur. Göstərilən bu 6 dəyərə uyğun olaraq aşağıdakı intervalları təyin edə bilərik. İnterval arası qiyməti 50 nəzərdə tutsaq o zaman: 0 – 50 arası bir şirkət vardır (Huawei) və 32 milyon satış dəyərinə malikdir; 50 – 100 arası yoxdur; 100 – 150 arası bir şirkət vardır (Motorola) və 130 milyon satış dəyərinə malikdir; 150 – 200 arası bir şirkət vardır (Samsung) və 151 milyon satış dəyərinə malikdir; 200 – 250 arası iki şirkət vardır (Apple) 224 milyon, və (Nokia) 247,5 milyon satış dəyərinə malikdir; 250 – 300 arası bir şirkət vardır (Nokia) 250 milyon satış dəyərinə malikdir. Bunu öncə cədvəl, daha sonra isə histoqram formasında təsvir edək Cədvəl 3
Şəkil 1 Burada şəkil 1 histoqramdır. Diaqram formasında təsvir Diaqramın ən geniş yayılmış növləri bunlardır: gövdə və yarpaq diaqramı, sütunlu diaqram, dairəvi diaqram, pareto diaqramı, səpilmə diaqramı, xətti diaqram Cədvəl 4
Cədvəl 4-ü sütunlu diaqram formasında təsvir edək (Şəkil 2) Şəkil 2 Dairəvi diaqram formasında təsvir edək (Şəkil 3): Şəkil 3
Pareto diaqramı formasında təsvir edək:
Bunu pareto diaqramları kimi təsvir edək: Şəkil 4 Şəkil 5
Yüklə 55,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2