Elektronika 1

2. Oddiy yarim o‘tkazgichli elementlar.
Yarim o‘tkazgichli diodlar


Yarim o‘tkazgichli diodlar to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar

Yarim o‘tkazgichli diod (YO’D) ikki elektrodli qurilma bo‘lib, uning ishlashi n-p o‘tishni elektrik xususiyatlarga, yoki metal yarim o‘tkazuvchi kontaktini ishlatilishiga asoslangan. Bu xususiyatlarga quyidagilar kiradi: bir tomonlama o‘tkauvchanlik, volt-amper tavsifini nochiziqligi, volt-amperli tavsifini manfiy qarshilikka ega bo‘lagi mavjudligi, elektrli buzilishda teskar tokni keskin oshib ketishi, n-p o‘tishni sig‘imi mavjudligi N-p o‘tishni qaysi xususiyatlari ishlatilishiga bog‘liq xolda yarim o‘tkazuvchi diodlar to‘g‘irlash, detektrlash, o‘zgartirish, elektr tebranishlarni generatsiyalash shuningdek o‘zgarmas tok zanjirlarida kuchlanishni stabillash va o‘zgsharuvchan reaktiv elementlari sifatida qo‘llash mumkin.

Ko‘p holatlarda YO’D simmetrik n-p o‘tishdan farq qilishi shundaki, diodning p-xududiga (nosimmetrik n-p-o‘tish) qaraganda, n-xududi ancha ko‘p miqdorda aralashmalarga ega, ya’ni N_n>>N_p. Bunday holatda p-xududi diod bazasi deb nomlanadi. Bunday o‘tishga teskari kuchlanish berilganda to‘yinish toki bazan n-xududiga faqat teshiklar oqimidan iborat bo‘ladi va simmetrik o‘tish uchun qaraganda kam miqdorga ega bo‘ladi. To‘g‘ri kuchlanish berilganda to‘g‘ri tok xam n-xududidan bazaga to‘liq teshiklar oqimidan iborat bo‘ladi va endi uncha katta bo‘lmagan to‘g‘ri kuchlanishlarda eksponensial shaklida oshib boradi (n-p o‘tishni volt-amper tavsifini tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

Diod tayyorlanadigan kerakli materialni tanlash, n-p o‘tishni tayyorlash texnologiyasi va diodni konstruksiyasi yordamida bu talablar qondirilishi mumkin.

Shularga qarab YO’Dlar qator asosiy tipik guruhlarga bo‘linadi:
a) vazifalarni bajarish bo‘yicha (to‘g‘rilovchilar, detektorlaydiganlar, varikaplar va boshqa);
b) chastotali xususiyatlari bo‘yicha (past va yuqori chastotali, SVCH-o‘ta yuqori chastotali);
v) tuzilishi bo‘yicha (yassi, nuqtaviy);
g) birlamchi material bo‘yicha (germaniyli, kremniyli, arsenid-galliyi va x.k).
Bundan tashqari, elektrik parametrlarga qarab bir guruh ichida YODlar bo‘linishlari mumkin.
Har bir tipik guruhni ta’riflaydigan o‘ziga xos parametrlaridan tashqari ularning maxsus belgilanishiga bog‘liq bo‘lmagan barcha YO’Dlar uchun umumiy parametrlari mavjud. Ularga quyidagilar kiradi: ishlash harorat oralig‘i, ruxsat beriladigan teskari kuchlanish, ruxsat beriladigan to‘g‘rilangan tok, ruxsat beriladigan sochish quvvati.