Elektronika va sxemalar

2-mavzu: Elektr zanjirining kompleks uzatish funksiyasini hisoblash.
Reja:
1. Elektr zanjir va uning elementlari
2. Zanjir kismi va to‘la zanjiruchun om qonuni
3. Ish, energiya va quvvat
ELEKTR ZANJIR VA UNING ELEMENTLARI
Elektr toki o’tadigan y o’ldagi turli elektr tuzilmalar yig’indisi elektr zanjiri deyiladi. Har qanday elektr zanjir uchta asosiy elementdan, tok manbaidan, iste’molchilardan va tutashtiruvchi simlardan tashkil topgan b o’ladi
Tok manbai elektr zaryadlarni berk zanjirda yurgizib ma’lum ishni bajaradi. Ayrim musbat zaryadni berk zan­jirda yurgizish ishi elektr yurituvchi kuchi (EYUK) deyi­ladi: EYUK ning birligi — Volt (V):
1.Elektr yurituvchi kuch manbalarining bir necha turi bor:
2.Galvanik elementlar:
3.Akkumulyatorlar;
4.Elektr generatorlar;
Kremniyli yarim o’tkazgichli fotoelementlar (kuyosh batareyalari).
Elektr energiya iste’molchilari qatoriga elektr energiyani mexanik energiyaga aylantiruvchi elektr dvigatellar, yoritish lampalari, elektr energiyani issiqlik energiyasiga aylantiruvchi isitish asboblari va hokazolar kiradi.
Elektr zanjirlarda asosiy elementlardan tashqari uzgichlar, knopkalar, rele, kontaktorlar, himoya asboblari, masalan, saqlagichlar va avtomatlar, nihoyat kontrol o’lchov asboblari: ampermetrlar, voltmetrlar, schyotchiklar va hokazolar ishlatiladi.. Bu sxema tok manbai Е, uzgich В, reostat R va yoritish lampasidan tashkil topgan.
 
OM QONUNI
To’la zanjir uchun Om qonuni quyidagicha ifodalanadi: berk zanjirda tok qiymati elektr yurituvchi kuch qiymatiga tug’ri proportsional, ichki va tashqi qarshiliklarning yig’indisiga teskari proportsional bo’ladi:
r₀ — tok manbaining ichki qarshiligi, R — zanjirning tashqi qarshiligi,   — tok manbaining ichki qarshiligida kuchlanishning tushishi,tok manbai­ning qisqichlar orasidagi kuchlanishi, I — tok kuchi.
Agar rasmdagi sxema uzilgan bo’lsa, I=0 bo’ladi va:
Demak, uzilgan zanjirda tok man­baining qisqichlar orasidagi kuch­lanishi, uning EYUK ga teng bo’la­di.
Agar tashqi qarshilikning uchlarini kalta sim bilan tutashtirsak, uning qarshiligi R=0  bo’ladi. Shuning uchun  bo’ladi.
Manbaning ichki qarshiligi kichik bo’lgani uchun zan­jirda katta tok paydo bo’ladi. Bu tok qisqa tutashuv toki deyiladi. ,