Elmи мяъмуяси

РЕЗЮМЕ 

Арабоязычные источники в изучении истории 

Азербайджана и один из них Белязури 

 

Тариель РАСУЛОВ 

Институт Рукописей Национальной 

Академии Наук Азербайджана. 

 

В середине VII века новообразованные войска арабского халифата, 

завоевав  множество  стран,  начали  контролировать  территорию  Азер-

байджана.  Победив  такое  могущественное  государство,  как  Сасанид-

ская империя, нанеся последовательные разрушительные удары по Ви-

зантийской  империи,  армия  халифата  овладела  обширными  террито-

риями от Атлантического океана до Индии и Китая. Вместе с бойцами 

на завоеванные территории отправлялись также и деятели науки, чтобы 

проследить  за  пропагандой  Ислама,  изучить  новые  территории,  изло-

жить сведения о местных источниках, в том числе о том как соблюда-

ются законы Ислама на завоеванных территориях. 

Kur’ân-i Kerim’de insan ve insan-tefekkür ilişkisi 

293 

 

 

KUR’ÂN-I KERİM’DE İNSAN VE 

İNSAN-TEFEKKÜR İLİŞKİSİ 

 

İbrahim MEMİŞ

1

 

 

Biz bu çalışmamızda, Kur’an-ı Kerim ayetlerini esas alarak Allah’ın yer-

yüzünde en mükemmel bir şekilde yarattığını söylediği insan ve ona verilen 

aklın görevi olan tefekkür kavramları üzerinde düşünmeye gayret ettik. Çün-

kü her iki kavram da birbiriyle ilişkili olan kavramlardır. İnsan Allah’ın yer-

yüzünde yaratmış olduğu en şerefli varlıktır. Kur’an’ın insanın değeri konu-

sunda kullandığı kavram ‘’En güzel şekilde yaratılış’’tır.‘  يف  ناسنلإا  انقلخ  دقل

ِ َ َ ِ ْ َ ََْ

ََْ

ميوقت نسحأ

ِ ْ َ ِ َ ْ َ ’’Biz, gerçekten insanı çok güzel bir biçimde yarattık.’’

2

 Bu şekilde 

yaratılan insana, Allah’ın vermiş olduğu en büyük nimetlerden biri de akıldır 

ki, insanın vahye muhatap olması ve sorumluluk taşıması ancak bu şekilde 

olur. Allah, ancak akıl sahiplerinin gerektiği gibi imana sahip olabileceğini 

vurgulamaktadır.  بابللأا  اولوأ  لاإ  ركذي  امو

ِ َ

َ

ْ

ْ ُ ْ ُ ﱠ ِ ُ ﱠ ﱠ َ َ  ‘’Ancak akıl sahipleri düşünüp an-

lar.’’

3

ayeti bu gerçeği ifade eder. Akıllı olan insan, kâinatın ve nefsinin yara-

tılış hikmetlerini kavrayarak,

4

 hayır kazanmış olacaktır. Bir başka deyişle in-

san, aklını kullandığı ölçüde ilahi gerçekleri kavrar ve hayatı anlamlı hale 

gelmiş olur. 

 

A. KUR’ÂN-I KERİM’DE İNSAN 

A.1- Kur’ân-ı Kerim’de İnsan Problemi 

İnsan kavramı, kadın ve erkek ayrımı yapmaksızın, tür’ün adıdır ve 

Arapça ‘’ins’’ kökünden türemiştir.

5

 Kur’ân’ın insana verdiği en büyük de-

ğer, ona hitap etmesi onu kendisini anlayacak seviyeye yükseltmesidir. İn-

sanoğlu, diğer canlı varlıklar gibi su ve topraktan yaratılmıştır. Allah, insana 

                                                 

1

 T.C.Bakü Büyükelçiliği, Din Hizmetleri Müşavirliği, Şehitlik Mescidi Din Görev-

lisi , [e-mail]/ [e-mail] 

2

 Tin,95/4 

3

 Al-i İmran, 3/7; Bakara, 2/269 

4

 Bakara,2/269 

5

 Lisan’ül-Arab,‘’İns’’md. 

 İbrahim MEMİŞ 

294 

kendi ruhundan üfleyerek, onu diğer bütün varlıklardan ayırmıştır ve âlemi 

insanın emrine musahhar kılmıştır. Ona, ‘’Ey İnsan! Ey Ademoğlu! ve Ey 

İnsanlar!’’diye seslenmiştir. Bu, insana en büyük değeri vermektir. Allah’ın 

insanı kendisine muhatap olmasında, onu kendisine halife yapıp yeryüzünün 

imarını ona havale etmesi yatmaktadır. Allah’ın yerine dünya da iş yapacak 

insana Allah nasıl iş yapılacağını bildirir ki, onun istediğine göre hareket 

etsin ve halifeliği iyi gerçekleştirsin. Kur’an-ı Kerim’de insan kavramı bütün 

yönleriyle ele alınmış ve insanın yaratılışı, yaratılış gayesi, hususiyetleri, 

zafiyetleri vb. hususlar açık bir şekilde anlatılmıştır. 

 Kur’an-ı Kerim’in 76. suresi, 31 ayetten oluşan ‘’İnsan Suresi’’dir. Bu 

surede, insanın Rabbini anlayıp kavraması gerektiği, insanın yaratılış 

serüveni ve yaratılışın hikmetleri, Allah’ın verdiği nimetlere şükredip, Onun 

emir ve yasaklarına tam bir titizlikle riayet eden insanoğlunun, ahiret 

âleminde sonsuz nimetlere kavuşacağı, haşrin gerçekliği ve insanın ahiretteki 

hallerinden bahsedilmektedir. Yeryüzünde her hürlü nimetlerden istifade 

eden insanı Allah’ü Teala yeryüzüne halife olarak göndermiş, ona varlığın 

isimlerini öğretmiş ve onu değerli kılmıştır.  

 İnsanın, Allah’ın halifesi olmasının tek şartının ilim olduğunu, Kur’ân 

açıklamaktadır.

6

 Çünkü Hz. Adem meleklere ilmiyle üstün gelmiştir.A 

llah’ın halifesi olmakta iman şart kılınmamış ve Hz. Adem imanında 

imtihana çekilerek Allah’ın halifesi olmamıştır. Diğer tüm ibadetler imandan 

sonraki mertebe olduklarından onlar da Allah’ın halifesi olmakta şart 

değildir. O halde bir insan ne kadar ilim sahibiyse, o kadar Allah’ın halifesi 

olmakta hissesi vardır. Allah tek insanı halife yapmamış, tüm insanları buna 

şamil kılmıştır. Allah’ın hilafetinden hisseler ilmin derecesine göre dağıtılır. 

Bugün dünyada Allah’ın hilafetine en çok layık olan ve en çok hisse sahibi 

bulunan millet, ilimde en ileri olan millettir. 

İnsan diğer yaratılan varlıklar gibi Allah’ın yarattığı bir varlıktır.

  7

 Haddi 

zatında insan tabii bir yaratıktır. Çünkü Allah, Adem’i pişmiş çamurdan yarat-

                                                 

6

 Bakara,2/30-33 

7

  İnsanın Yaratılışı  İle  İlg. Ayetler İçin Bkz:3/6,59; 4/1 ; 6/2-98; 7/11,189;  10/4; 

15/26-27; 16/70; 18/37,51; 21/37; 22/5; 26/75-78; 30/20,40; 31/28; 36/20,22, 77-

79;37/11; 39/6; 40/57,64; 41/21,47; 42/11; 43/87; 45/3-4;  49/13; 50/16; 51/56; 

53/42-46; 55/4-4,14/15; 56/57-59; 64/2-3; 67/22-24;  70/19-22,36-39; 76/28; 

78/6-8; 86/5-8; 90/1-10; 91/7-9; 92/1-4; 95/1-5; 96/1-2 

Kur’ân-i Kerim’de insan ve insan-tefekkür ilişkisi 

295 

tı. Kur’an’da, “Andolsun biz insanı pişmiş çamurdan, değişmiş cıvık balçıktan 

yarattık.”

8

 buyurulur. Bu çamur insan şeklinde tanzim edilince bir hülasayı 

meydana getirir ve “sülale” (çoğalmayı sağlayan su, meni) çoğalmayı sağlayan 

bu su, ana rahminde yaratılış safhalarını geçirmeye başlar. Ayetler bu hadiseyi 

şöyle tasvir eder: “Biz insanı çamurdan gelen bir sudan (sülale) yarattık. Sonra 

onu bir sperm (nutfe) olarak sağlam bir dinleme yerine koyduk. Sonra spermi, 

embriyoya (alaka) çevirdik, embriyoyu bir tutam et parçasına çevirdik, bu et 

parçasını kemiklere çevirdik ve kemiklere et giydirdik, sonra onu bambaşka 

bir yaratık yaptık; yaratanların en güzeli Allah, ne yücedir.”

9

Kur’an-ı Kerim, 

insanın yaratılış safhalarını,

10

 ayrıntılı bir şekilde izah etmektedir. 

 İnsan için ezeli bir mücadele meydanı açan ve insan hayatını bitmeyen 

ahlâkî bir cihada çeviren, bu derinlere kök salmış ahlâkî gerçektir. Eğer in-

san gereken çabayı gösterirse, Allah bu yolda onunla beraberdir. İnsan, keli-

menin tam anlamıyla işte bu mücadele ile yükümlü kılınmıştır. Çünkü o, Al-

lah’ın halifesi sıfatıyla gereğini yerine getirebilmek için hür iradeyle donatıl-

mış olarak bütün yaratılmışlar içerisinde benzersiz bir yer işgal etmektedir. 

İşte insana yüklenen bu görevi Kur’ân, “emanet” olarak tasvir etmiştir.

11

 Bu 

görevi Allah, göklere ve dağlara teklife ettiği halde, bunun yükünden çekine-

rek kabul etmediler, ama insan bu sorumluluğu üstüne almıştır. Fakat Kur’ân 

gayet nazikçe insanın bu durumunu eleştirip ona kendisi için adaletsiz ve de-

lice cesur (zelum ve cehül) der.

12

 Allah tarafından verilen emaneti yüklenmiş 

olan insan, gerektiği gibi emanete sahip çıkmadığı ve bazı nankörlüklerde 

bulunduğu için Allah, insan hakkında bu kelimeleri kullanmaktadır. 

Şeytan, “insanı her yönden tuzağa düşürmek için çalışmasına” rağmen 

onun tüm tuzakları gerçekten samimi ve ihlaslı olanlara karşı başarısızdır. 

Gerçekte hiçbir insan, şeytanın desiselerinden emin değildir. Hatta Peygam-

berimiz (sav) de dâhil, diğer tüm peygamberler de

13

  şeytanın desiselerine 

                                                 

8

 Hicr, 15/26 

9

 Mü’minûn, 23/12-14 

10

  İnsanın Yaratılış Safhaları Hak.Ayetler İçin.Bkz: 2/28; 16/70,78; 18/37; 22/5; 

23/12-16; 30/20,54; 32/5-9; 35/11; 36/68; 39/6; 40/67; 46/15; 71/13-14; 75/36-39; 

76/1-2; 77/20-23; 80/17-20 

11

 Ahzab, 33/72 

12

 Ahzab, 33/72 

13

 Hac, 22/52 

 İbrahim MEMİŞ 

296 

maruz kalmışlardır.

14

 “Ne zaman şeytandan kötü bir düşünce sana arız olursa 

Allah’a sığın. Çünkü inananlara ve Rablerine dayananlara şeytanın gücü yet-

mez.”

 15

 Bunun sebebi şudur; bu insanlar her türlü kötülüge olan teşviklere 

rağmen “asli tabiatlarını”, Allah’ın yarattığı şekilde sağlam korumaktadırlar. 

“Bu fıtrat, (mantıken) değiştirilemez.” (ama geçici olarak da olsa düzeni bo-

zulabilir).

16

 Gerçekten bütün yaratılışın üst tabakası bu insanlardır melekleri 

bile geçen, onları bilgi ve fazilette aşan bu insanlardır.  İnsanın bir eğlence 

için yaratılmadığını, tam anlamıyla bilen ve onun çok ciddi bir görev oldu-

ğunu

17

 anlayan; işlediği her suçtan ve başarıdan dolayı sorumlu olduğunu 

gören yine bu insanlardır 

 İnsanların çoğunun, ahiret hayatının gerçeğini idrakte zayıf kalmaları ve 

geleceğe dönük ahlâkî amaçlara hiçbir katkılarının olmaması, bunları 

anlamamaları ve anlamak için bir gayret sarf etmemeleri bu güne kadar 

insanlığın felaketi olmuştur. Kur’an-ı Kerim, genel olarak, insanın 

psikolojisini de yansıtan bir ayette bu gerçeği “Hayır! Siz dünyayı 

seviyorsunuz ve ahireti bırakıyorsunuz.’’

18

şeklinde ifade eder. Böyle 

kimseler günlük hayatlarını yaşamakla hatta sadece içinde bulundukları saati 

düşünmekle yetinirler. Kur’an’ın ifadesiyle, “Onlar hayvanlar gibidir. Hatta 

daha da kötü. Kalpleri var, fakat anlamazlar; gözleri var, ama göremezler; 

kulakları var, fakat işitmezler.”

19

 Bunların fıtratları artık tanınmayacak kadar 

bozulmuştur. Allah’ın kendi rûhunu Adem’e üflemiş olmasına rağmen, 

bunlar  şeytanın kardeşleri olmuşlardır.

20

 “Biz insanı en güzel biçimde 

yarattık, sonra onu aşağılasın aşağısı bir duruma soktuk. Yalnız inanıp iyi 

amel işleyenler hariç.”

21

 Kur’ân-ı Kerim, “asli günah” diye bir görüşü 

benimsememiştir, ayrıca açıkça belirtilmiştir ki, Adem ile Havva işledikleri 

günahtan sonra” Rabbinden kelimeler alıp (tevbe ettikten sonra) Allah 

tarafından affedildiler”.

22

  

                                                 

14

 İsra, 17/65; Nahl, 16/99 

15

 Fussilet 41/36; Araf, 7/200) 

16

 Rum, 30/30 

17

 Mü’minûn, 23/45 

18

 Kıyame, 75/20-21 

19

 A’raf,7/179 

20

 Hicr, 29; Secde32/9; Sâd, 38/72, 

21

 Tin,95/4–6 

22

 Bakara 2/37 

Kur’ân-i Kerim’de insan ve insan-tefekkür ilişkisi 

297 

 Kur’ân,  Allah’ın insan için ne kadar zorunlu olduğunu geniş ufuklar 

içersinde sergiler. Nasıl ki Allah’ı hatırlama ve huzur, hayatın anlam ve ga-

yesi demekse, aynı  şekilde Allah’ın insan şuurundan kaldırılması da insan 

hayatındaki anlam ve gâyenin yok edilmesi demektir. “Allah’ı unuttukları 

için onlara kendileri de unutturulan kimselerden olmayın. Onlar doğru yol-

dan sapanlardır.”

23

 Bu, ferdi hayat için doğru olduğu kadar toplum hayati 

için de doğrudur. Kur’an-ı Kerim’de bunun ileri noktası, ‘’Allaha Düşman-

lık’’sözleriyle ifade edilir.’’O insanı nutfeden (bir damla sudan) yarattı. Böy-

le iken bakarsın ki o, Rabbine açık bir hasım kesilmiştir.’’

24

, bir başka ayette, 

‘’İnsan, bizim kendisini az bir sudan (meniden) yarattığımızı görmedi mi ki, 

kalkmış apaçık bir düşman kesilmiştir.’’

25

 “(Ey Muhammed) onlara şu ada-

mın haberini de oku; ona ayetlerimizi verdik de onlardan ayrılıp çıktı. Şeytan 

onu peşine taktı. Böylece azgınlardan oldu. Dileseydik elbette onu ayetlerle 

yükseltirdik, fakat o yere saplandı ve hevesinin peşine düştü”

26

  İnsanın 

iradesini inkar ederek, Kur’ân’ın mutlak olarak insan davranışının cebrini 

savunduğunu söylemek, yalnız Kur’ân’ın tümünü reddetmek değil, aynı 

zamanda bizzat temelini yok etmek demektir. Kur’ân, kendi tabiriyle, insanı 

doğru yola (Sırat-ı mustakime) çağıran bir davettir.  

 

A2.1-İnsanın Zayıf Yaratılmış Olması 

Kur’an’da, Allah’ü Teala, insanı en mükemmel bir şekilde yarattığını 

ama bu yaratmış olduğu insanın birtakım zaafiyetlerinin olduğuna da işaret 

etmiştir ki

27

 insan bu yönlerini iyi tanısın ve istikametini belirlemede hatala-

rını anlamasına yardımcı olsun. “İnsanın şahsiyetine (nefse) ve onu şekillen-

direne andolsun ki, Allah ona bozukluğunu ve iyiliğini işlemiştir ki insan 

böylece ahlâkî tehlikelerden sakınsın. Nefsini temizleyen kurtulur, ama onu 

kirletip örten ziyana uğramıştır.’’

28

 Aradaki fark şudur; diğer tüm mahlûkat 

                                                 

23

 Haşr, 59/19 

24

 Nahl,16/4 

25

 Yasin, 36/77 

26

 Araf, 7/175–176 

27

  İnsan ve Nitelikleri Hak.Ayetler İçin Bknz: 2/204-207; 4/27-28; 7/181; 10/19; 

11/118-119; 12/53; 14/34; 17/11,67,100; 18/54; 21/37; 30/8,36 ; 31/6,20; 42/48; 

43/15; 70/19-23, 76/2-3; 80/17-19; 82/6-7; 89/15-20; 90/4; 96/6-7; 100/1-8; 103/1-3 

28

 Şems, 91/7-10 

 İbrahim MEMİŞ 

298 

kendi mahiyetinin gereğini otomatik olarak yerine getirdiği halde insan, ma-

hiyetinin gereklerini bizzat kendi iradesiyle ifa etmelidir İşte buradaki” oto-

matikliği” bir “ahlâkî buyruk” a çevirmek, hem insan için çok yüksek ve na-

dir bir yetkidir, hem de onun yegâne riskidir. İşte bunun için şeytanın entri-

kalarına rağmen kendi mahiyetine kulak vermek, ama iyice kulak vermek in-

san için çok önemlidir.  

 Yine  insanın kendini yok edici benliği, devamlı yem olabileceği hırsı, 

aceleci ve telaşlı davranışı kendine olan güvensizliği ve kendini mahveden 

korkuları hep zihninin darlığından kaynaklanmaktadır: “Doğrusu insan 

mahiyeti itibariyle dengesizdir; kendisine kötülük dokundu mu hemen 

telaşlanır ve kendisine iyilik gelince başkalarına da gitmesini engeller.’’

29

 

İnsanın tüm kötü hasletlerinin çıktığı temel güçsüzlüğü, Kur’an tarafından 

“zafiyet” ve “zihindarlığı” olarak tanımlanmaktadır. Kur’ân, bunu devamlı 

değişik şekil ve durumlarda tekrarlamaktadır. İnsanın gururu, kendisini daha 

yüce bir kanunla özdeşleştirmesi ve insanın ümitsizliği ve şevkinin kırılması 

bu zafiyetten kaynaklanmaktadır.  

 

A2.2-İnsanın Hırslı Bir Varlık Oluşu 

"Gerçekten insan, pek hırslı (ve dar gönüllü) yaratılmıştır. Kendisine fe-

nalık dokunduğunda sızlanır, feryad eder, iyilik dokunduğunda ise, pinti ke-

silir. Ancak şunlar öyle değildir: Namaz kılanlar ki onlar namazlarında de-

vamlıdır,(ihmal göstermezler), mallarında, isteyene ve (istemeyen) mahrum 

kalmışa belli bir hak tanıyanlar; Ceza (ve hesap) gününün doğruluğuna ina-

nanlar; Rabblerinin azabından korkanlar ki rablerinin azabına karşı) emin 

olunamaz; Mahrem yerlerini koruyanlar-ancak eşlerine ve cariyelerine karşı 

müstesna- çünkü onlara bir şey denmez. Bundan öteye (geçmek) isteyenler 

ise, onlar taşkınların ta kendileridir."

30

 Hırs, daima nimetlerin kaybına sebe-

biyet verir; bu dünyanın değişmez yasasıdır. Çünkü hırs, kişinin basiretini 

yok etmekte ve onu sağırlaştırmaktadır Bu sebepten dolayı kişi mantıktan 

mahrum kalmak suretiyle hata yapmakta ve maksadına ulaşamamaktadır. Ni-

tekim, Adem ve Havva (a.s.)’nın ölümsüzlük hırsı, kendilerini cennetten 

mahrum etmiştir.  

                                                 

29

 Mearic 19-21 

30

 Meâric, 70/19-34 

Kur’ân-i Kerim’de insan ve insan-tefekkür ilişkisi 

299 

"Andolsun ki size sizden bir peygamber geldi; meşakkat ve sıkıntıya uğra-

manız ona ağır gelir; (doğru yolu bulup iman nimeti içinde hayra yönelmenizi) 

çok arzular; mü'minlere karşı çok şefkatli ve çok merhametlidir."

31

Ayrıca 

Kur'ân, peygamberin insanların iman etmeleri hususundaki hırsının bir tesiri-

nin olamayacağını, çoğunun iman etmeyeceklerini belirtmektedir

.

32

 Kur’an-ı 

Kerim’de mü'minleri gözetme bakımından, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) çok haris 

olduğuna işaret edilerek, ümmetine olan düşkünlüğü vurgulanmak istenmiştir. 

 

A2.3-İnsanın Boş Şeylere İltifat Etmesi 

"Onlar, boş söz işittikleri zaman, ondan yüz çevirirler ve 'Bizim işlerimiz 

bize, sizin işleriniz size. Size selâm olsun. Biz kendini bilmezleri (arkadaş 

edinmek) istemeyiz.' derler."

33

 İlahi mesajı duyup da buna bigane kalan in-

san için Kur’an-ı Kerim, her türlü güzelliğe karşı nefsini kapatan ifadesini 

kullanır ki, bu da kalplerinde basiret olmayan insanlar için geçerli olan bir 

haslettir. 

 

A2.4-İnsanın Vesveseli Bir Varlık Oluşu 

"De ki: cinden olsun insandan olsun, İnsanların kalplerine şüphe ve 

tereddüt sokan vesveseci ve sinsi (şeytanın ve insanın) şerrinden, insanların 

rabbine, insanların melikine, insanların ilâhına sığınırım!"

34

 Şeytandan gelen 

ve insanı değişik sıkıntılara maruz bırakan vesveseden her zaman Allah’a 

sığınmalı ve yardım istenmelidir. Allahı zikretmekle şeytanın vesveselerin-

den kurtulacak, şüpheden ve vesveseden arınmış bir hayat sürecektir. 

 

A2.5-İnsanın Hırslı ve Sefeh Bir Varlık Oluşu 

"(Sana karşı çıkanlar) hiç yeryüzünde dolaşmadılar mı? Zira dolaşsalardı 

elbette düşünecek kalpleri ve işitecek kulakları olurdu. Ama gerçek şu ki, 

gözler kör olmaz; lâkin sinelerdeki kalpler kör olur."

35

 Dünya tarihi boyunca 

nice milletler gelmiştir ki adeta kalpleri katılaşmış bir halde olmuşlardır ve 

                                                 

31

 Tevbe, 9/I28 

32

 Yusuf, 12/103; Nahl, 16/37) 

33

 Kasas, 29/55 

34

 Nas, 111/1-6 

35

 Hac, 22/46 

 İbrahim MEMİŞ 

300 

Allah, o milletlerin ıslahına vesile olması için peygamberler göndermiş ve 

onların hidayetine vesile olmasını takdir etmiştir.  

 "Ne var ki bunlardan sonra yine kalpleriniz katılaştı.  İşte onlar (yani 

kalpleriniz)  şimdi katılıkta taş gibi, yahut daha da ileri. Çünkü taşlardan 

öylesi var ki, içinden ırmaklar fışkırır. Öylesi de var ki, çatlar da ondan su 

kaynar. Taşlardan bir kısmı da Allah korkusuyla yukarıdan aşağı düşer..."

36

 

Yahudilerin kalplerinin, bir takım mu'cizelerden sonra dâhi, hakkı kabul 

etmeme ve nasihatten etkilenmeme hususunda gösterdiği katılığın ve 

sertliğin, taştan daha katı bir hal aldığı vurgulanmaktadır. 

 Yine  insanların inananlar hakkında kullandıkları terimlerden bir tanesi 

de ‘’sefeh’’tir."Allah'ın geçiminize dayanak kıldığı mallarınızı sefihlere (aklı 

ermezlere) vermeyin; o mallarla onları besleyin, giydirin ve onlara güzel söz 

söyleyin. Evlilik çağına gelinceye kadar yetimleri (gözetip) deneyin, eğer 

onlarda bir olgunlaşma görürseniz hemen mallarını kendilerine verin. 

Büyüyecekler (de geri alacaklar) diye o malları israf ile tez elden 

yemeyin.’’

37

 "Onlara, insanların iman ettikleri gibi siz de iman ediniz, 

denildiği vakit 'biz hiç, sefihlerin (akılsız ve ahmak kişilerin) iman ettikleri 

gibi iman eder miyiz? derler. Dikkat ediniz ki, akılsız, ahmaklar yalnızca 

onların kendileridir, fakat (bunu) bilmezler."

38

 Hakikati görme konusunda 

basireti körelmiş insanlar Allah’tan gelen hidayetle şereflenmiş olan 

müslümanları akılsıslık ve beyinsizlikle suçlamışlardır. Ama Kur’an-ı 

Kerim, asıl beyinsiz(sefih) olanların onlar olduğunu vurgular. 

 

A2.6-İnsanın İsraf Eden Bir Varlık Oluşu 

"Yiyin, için fakat israf etmeyin; çünkü Allah israf edenleri sevmez."

39

, 

"Onlar ki, harcadıklarında ne israf ne de cimrilik ederler; ikisi arasında orta 

bir yol tutarlar."

40

 Müslüman her işinde orta yolu tutan ifrat ve tefrit 

noktalarından uzak duran, sade bir şekilde islamı yaşama gayreti içinde olan 

bir vasfa sahip olmalıdır ki inanın bu zayıf özelliğini bertaraf edebilsin. 

 

                                                 

36

 Bakara, 2/74 

37

 Nisa, 4/5 

38

 Bakara, 2/13 

39

 A'râf, 7/31 

40

 Furkan, 25/67 

Kur’ân-i Kerim’de insan ve insan-tefekkür ilişkisi 

301 

A2.7-İnsanın Heva ve Hevesine Uyan Bir Varlık Oluşu 

İnsan, dış dünyanın çekiciliğine ve cazibesine aldanarak hata yapmaya 

müsait bir varlıktır." Bunlar (Putlar), sizin ve atalarınızın taktığı isimlerden 

başka bir şey değildir. Allah onlar hakkında hiçbir delil indirmemiştir. Onlar 

zanna ve nefislerinin hevasına (kötü heveslerine) uyuyorlar."

41

  Şehvette, 

nefsin zevk duyduğu şeylere karşı, kalpte mevcut bulunan meyil ile atılışıdır. 

"Allah sizin tevbenizi kabul etmek ister; şehvetlerine uyanlar (kötü arzuların, 

hevanın esiri olanlar) ise büsbütün yoldan çıkmanızı isterler."

42

 

"Ne varki zulmedenler, bilgisizce kendi hevalarına (heveslerine) uy-

muşlar..." 

43

 

"Sen onların dinine uyuncaya kadar ne yahudîler ne de hırıstiyanlar 

senden razı olurlar. De ki, "Doğru yol, ancak Allah'ın yoludur. "Sana gelen 

ilimden sonra eğer onların hevalarına (arzularına) bilfarz uyacak olursan, 

andolsun ki, Allah'tan sana ne bir dost, ne de bir yardımcı vardır."

44

 Dünya 

hayatında insana süslü gösterilen bazı nimetler yaratılmış bir varlık olan 

insanoğlunu gaflete düşürebilmekte ve o kendisine sonsuz nimetler bahşeden 

yaratanını unutabilmektedir. Bu da kendisine verilen aklın ve dolayısıyla 

tefekkür nimetinin yerinde kullanılmamasından kaynaklanmaktadır.