Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Maddələr mübadiləsinin pozulmasında, böyrək və sidik kisəsi soyuqdəymələrində. 3 xörək 
qaĢığı  təzə  çiçəkdən  götürüb  0,5  litr  qaynar  suda  20  dəqiqə  dəmlədikdən  sonra  süzün.  Gündə  4-5 
dəfə yeməkdən qabaq stəkanın 1/4 hissəsi qədər qəbul edin. 
Soyuqdəymə zamanı. 2 çay qaĢığı doğranmıĢ kök hissəsini 1 stəkan qaynar suya töküb 15-
20  dəqiqə  qaynadın.  2  saat  dəmlədikdən  sonra  süzüb  stəkanın  1/4  hissəsi  qədər  gündə  2-3  dəfə, 
qurtum-qurtum qəbul edin. 
 
Badam – Amygdalus L. 
 
Dünya florasınm tərkibində badam cinsinin 40-a  yaxm növü  yayılmıĢdır (R.V.Zamıslov  və 
A.S.Lozina-Lozinskaya,  1954).  Qafqazda  8,  o  cümlədən  Azərbaycanda  yabanı  halda  3  növünə 
təsadüf edilir. 1 növü A.communis L. mədəni halda becərilir.  
Badam  növləri  çox  da  böyük  olmayan  ağac  və  kol 
bitkiləri  olub,  6-10  m  hündürlüyünə  qədər  boy  atırlar.  Lanset 
formalı  yarpaqlara  və  tək-tək  yerləĢən  açıq-çəhrayı  çiçəkləri 
olur.  Meyvəsi  iri,  yumurtavarı  çəyirdək  meyvəsinin  üzəri 
məxmərəbənzər  tüklərlə  örtülmüĢdür.  Çəyirdək  meyvəsinin 
qabığı  deĢikli-fincanvarıdır.  Toxumları  Ģirin,  xoĢ  badam  iyinə 
malikdir.  Mədəni  badam  ola  bilsin  ki,  yabanı  badamdan  calaq 
üsulu ilə yaradılmıĢdır.  
Xalq  təsərrüfatının  müxtəlif  sahələrində  adi  badamdan 
daha çox istifadə olunur. 
Adi  badam  -  A.commıınis  L.  hündürlüyü  6-7  m  olan  kiçik  ağac  və  kol  bitkisidir.  Cavan 
budaqlarının  qabığı  qırmızımtıl-qəhvəyi,  yaxud  qəhvəyidir.  EllipsĢəkilli  dilimli  yaĢıl  yarpaqlara 
malikdir.  Tək-tək  yerləĢən  solğun  çəhrayı  və  ya  ağ  rəngli  gözəl  çiçəkləri  var.  Meyvəsi  tumlu  və 
qabıqlı,  bir  toxumludur,  toxumların  üzəri  sarı-qonur  rəngli  nazik  pərdə  ilə  örtülmüĢdür.  Badam 
yazın ilk aylarında çiçəkləyir, meyvəsi avqust-sentyabr ayında yetiĢir.  
Badam ağacı çox qədim zamanlardan becərilən qiymətli bitkidir. Onun üç növündən:  Ģirin 
badam – A. communis L., dağ badamı – A. fenzliana (Fritsch.) Lipsky, nair badamı – A. nairica Fed. 
et  Takht.-dan  istifadə  edilir.  Hər  üç  növ  bir-birinə  çox  oxĢayır.  Yalnız  toxumlarının  dadı  ilə 
fərqləndirmək mümkündür. Azərbaycanda,  əsasən, AbĢeronda becərilir. Bitkinin toxumlarında 50-
60%  piyli  yağ,  20-30%  zülal,  həmçinin  selik  maddəsi,  2,97%  saxaroza,  3,1-3,8%  panitozlar,  B
2
 
vitamini,  kalium,  kalsium  və  maqnezium  duzları,  fosfor  turĢusu  vardır.  Dağ  badamının 
toxumlarında  yuxarıda  göstərilənlərdən  baĢqa  3-4%  amiqdalin  qlükozidi  vardır  ki,  bu  da 
parçalandıqda qlükoza Ģəkəri, benzoy aldehidi və sianid turĢusu əmələ gətirir. Dağ badamında olan 
amiqdalin qlükozidinin bu xassəsindən istifadə edərək ondan ―acı badam suyu‖ adlı preparat alınır. 
Bu preparat mikstur (damcı) növlərinin tərkibində ağrıkəsici və sinir sistemini sakitləĢdirici dərman 
kimi damcı halında qəbul edilir.  
Qabıq  hissəsində  4,9-5,0%-ə  qədər  aĢı  maddəsi,  oduncaq  və  yarpaqlarında  kempferol, 
kversetin,  meyvəsində  qlükoza,  qalaktoza,  maltoza,  saxaroza,  quzuqulağı  turĢusu  və  s.  aĢkar 
edilmiĢdir.  
Elmi  təbabətdə  badam  toxumlarından  alınan  piyli  yağlardan  da  istifadə  edilir.  Xalq 

---

119 
 
təbabətində Ģirin badam toxumlarını Ģəkərlə birlikdə xörək qaĢığı ilə gündə 3-4 dəfə öskürəyə qarĢı 
qəbul edirlər. Sulu biĢirməsini çiçək xəstəliyinə tutulanlara içirdirlər. Naxçıvanda yerli əhali yabanı 
dağ  badamının  quru  yarpaqlarını  çay  kimi  dəmləyib  ishala  qarĢı  və  qurd  əleyhinə  dərman  kimi 
içirlər.  
Ġbn Sina qeyd edir ki, badamın toxumu beynin və gözün inkiĢafına müsbət təsir edir. Badam 
yağı  və  meyvəsi  sakitləĢdirici,  ağrıkəsici,  bəlğəmgətirici,  mədə-bağırsaq  sistemini  nizama  salan 
dərman  kimi  istifadə  edilir.  Kəskin  ürək  döyüntüləri  zamanı  badam  yağından  gündə  3  dəfə  6-7 
damcı  (bəzən  isə  1  çay  qaĢığı)  qəbul  etməyi  məsləhət  görürlər.  Qulaq  soyuqdəymələri  və  ağrıları 
zamanı badam yağından istifadə edilir.