Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Kimyəvi  tərkibi.  Bitkinin  ot  hissəsinin  tərkibində  d-1-peqanin  (C
n
H
12
O
2
),  flavonid 
qilikozidilərdən  linarin  vardır  ki,  parçalanaraq  akasetin  –  C
16
H
12
O
2
,  bu  da  parçalanaraq  nektolin 
orgenin və rutinoz əmələ gətirir. Nektolinarin (C
29
H
34
O
15
) parçalanaraq pektolinargenin (C
17
H
14
O
6
), 
neolinarin  (C
29
H
34
O
15
)  və  rutinoz  əmələ  gətirir.  Bunlardan  baĢqa  bitkinin  tərkibində  fıtosterin 
(C
24
H
44
O),  n-tirkantan  (C
30
H
62
),  askorbin  turĢusu,  boyaq  maddələri,  üzvi  turĢular  və  s.  aĢkar 
edilmiĢdir.  Çiçəklərinin  tərkibində  boyaq  piqmenti-antoxlor  maddəsi  tapılmıĢdır.  Azərbaycanda 
yayılan  17  növ  kətəncə  bitkisinin  heç  birindən  nə  xalq  təbabətində,  nə  də  elmi  təbabətdə  istifadə 
olunmur.  Tibb  mütəxəssisləri,  əczaçılarımız  bu  bitkilərin  müalicəvi  xüsusiyyətlərini  araĢdırıb, 
xalqımızın  ixtiyarına  verməlidirlər.  Bir  sıra  ölkələrin  xalq  təbabətində  adi  quıdotundan  bəzi 
xəstəliklərin müalicəsində geniĢ istifadə olunur. Rus xalq təbabətində bitkidən alınan preparatlardan 
geniĢ istifadə edilir. 40 q bitkinin ot hissəsindən götürüb 1 litr suya əlavə edilir. HazırlanmıĢ çaydan 
bağırsaqlarda  əmələ  gələn  köpmələrdə,  qara  ciyər  xəstəliklərində,  sarılıqda,  qarğıdalı  saçaqları  ilə 
qarıĢığından  hazırlanan  dəmləməsindən  isə  böyrək  xəstəliklərində  istifadə  edilir  (M.A.Nosal, 
Ġ.M.Nosal,  1959).  Belarus  xalq  təbabətində  otundan  hazırlanmıĢ  dəmləməsindən  isə  iĢlədici, 
ödqovucu,  sidikqovucu,  gözün  soyuqlamasında,  angina  zamanı  boğazın  qarqara  edilməsində, 
cövhərindən  isti  halda  göbələk  xəstəliklərində,  çiban,  qızdırma  və  s.  bu  kimi  xəstəliklərin 
müalicəsində kompres kimi istifadə edilir (D.K.Qes və b., 1966). Baykalın Ģərq hissəsində yaĢayan 
xalqlar  bitkinin  çiçəyindən  alınan  ekstraktından  sidikqovucu  vasitə  kimi  istifadə  edirlər.  Qəribə 
burasındadır ki, bitkinin sidikqovucu təsiri bitkini qəbul edib qurtardıqdan 2-3 gün sonra baĢ verir. 
Belə ki, bitki orqanizmə tədricən, yavaĢ-yavaĢ təsir edir. Tibb praktikasında bitkidən alınan maye 
ekistraktdan babasilin soyuqlamasında iĢlədici vasitə kimi istifadə edilir. Spirtdən alınan çıxarıĢını 
su hamamının üzərinə qoyub, spirti uçub qovulana qədər buxarlandırılır. Qatı kütlə alınandan sonra 
proses  dayandırılır.  Sonra  alınmıĢ  qatı  məhlulun  üzərinə  ərinmiĢ  donuz  piyi  əlavə  edilərək, 
qarıĢdırılıb maz halına salınır. Həmin mazdan dəridə əmələ gələn qaĢınmaların çiban və civzələrin, 

---

197 
 
qıcıqlanmaların  müalicəsində  sürtkü  kimi  istifadə  edilir.  Bitkidən  alınan  preparatları  klinikalarda 
sınaqdan  keçirib  onların  bağırsaq  pozğunluqlarında,  köpmədə,  ödqovucu,  eləcə  də  bağırsağın  və 
uĢaqlıq yollarının eninə zolaqlı əzələ toxumalarına qıcıqlandırıcı təsiri müəyyən edilmiĢdir. Bitkinin 
tərkibindəki  peqanın  alkoloidindən  isə  miastetin,  miopatenin  müalicəsində  təsiredici  vasitə  kimi 
istifadə  edilir  (V.Ġ.Zafracnov  və  b.,  1977).  Bundan  baĢqa  xalq  təbabətində  bitkinin  çiçək  açan 
dövründə gövdənin yuxarı hissəsini çiçəklə birlikdə kəsib götürərək istifadə edirlər. Bitkidən alınan 
preparatların  köməyi  ilə  soyuqdəymə,  sidikqovucu,  iĢlədici,  ağrıkəsici,  qurd  əleyhinə,  eləcə  də 
mədə-bağırsaq sisteminin nizama salınmasında iĢlədilir.