Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Dərman bitkilərinin qurudulması. 
ToplanmıĢ  dərman  bitkiləri  çeĢidlərə  ayrıldıqdan  sonra  dərhal  qurudulmalıdır.  Təzə 
toplanmıĢ  bitki  xammalını  uzun  müddət  qurutmayıb  kisələrdə,  səbətlərdə  və  ya  topa  halda 
saxladıqda  bitkilərin  rəngi  tündləĢir,  kif  atır,  qıcqırma,  parçalanma  prosesi  baĢlayır.  Bitkilərin 
tərkibindəki  təsiredici  maddələrin  miqdarı  azalır  və  ya  tamamilə  itir.  Bu  dəyiĢikliklər  bitkidən 
Ģirənin miqdarından (təzə toplanan bitki xammalında Ģirənin miqdarı 80% və daha artıq ola bilər) və 
münasib  temperatur  Ģəraitindən  asılı  olaraq,  fermentlərin  (enzimlərin)  fəallaĢması  və  onların  
müxtəlif  kimyəvi  prosesləri  sürətləndirməsi  nəticəsində əmələ  gəlir.  GünəĢin  ultrabənövĢəyi  Ģüası 
və  hüceyrə  Ģirəsində  olan  turĢuların  təsiri  nəticəsində  bitki  xammalının  əvvəlki  təbii  yaĢıl  rəngi 

---

284 
 
dəyiĢib tünd-qonur rəng alır. Buna görə də bioloji aktiv maddələrdən ibarət olan bitki xammalları 
asan  parçalandığı  üçün  onları  tez  və  yaxĢı  qurutmaq  lazımdır.  Ümumiyyətlə  qurutma  prosesi  nə 
qədər tez gedərsə, alınan materialın keyfiyyəti də bir o qədər yaxĢı  olar. Lakin tərkibində efir yağı 
olan elə bitkilər vardır ki, onların tədricən qurudulması bitkinin tərkibindən efir yağının itməsinin 
qarĢısını alır. BənövĢə, səhləb, sarıkök, darçın və s. növlərini misal gətirmək olar.  
Dərman  bitkisi  xammallarını  yaxĢı  qurutmaq  üçün  onların  uzun  müddət  yararlı  qalmasını, 
saxlanmasını təmin etmək lazımdır. ġirəli meyvələri əvvəlcə ya günəĢin altında ya da sobada azca 
qurutduqdan  sonra  götürüb  açıq  havada  meh  vuran  sahədə  sərib  qurutmaq  lazımdır.  Tərkibində 
alkoloid  və  qlükozid  olan  dərman  bitkilərini  50-60
o
C  də  tərkibində  vitamin  olan  bitkiləri  isə 
(itburnu  meyvəsini,  novruzgülünü  isə)  tərkibindəki  C  vitamini  oksidləĢməsin  deyə  80-100ºC 
temperaturda qurutmaq lazımdır. Bu üsülla bir çox meyvələrə, o cümlədən qarağat bitkisinə də aid 
etmək  olmaz.  Belə  ki  qarağatın  meyvəsinin  tərkibində  C  vitaminindən  baĢqa  efir  yağı  da  vardır. 
Bunun  üçün  qarağatın  meyvəsini  50-60ºC  temeraturda  qurutmaq  məsləhətlidir.  Dərman  bitkisi 
hissələrini  (ot,  çiçək,  qabıq  və  s.)  35-45ºC  istilik  olan  sobalarda,  çardaqlarda,  dəmir  örtüklü 
anbarlarda, nadir hallarda isə açıq havada brezent və həsir üzərində qurudurlar. Bitki materialların 
qurudarkən onları nazik halda qat-qat sərib, gündə 1-3 dəfə çevirmək lazımdır. Yer üstə qurutmaq 
lazım gəldikdə bitkini nəm çəkməsin deyə bitkini brezentdən, binada qurutduqda isə üzərinə həsir 
döĢənmiĢ  taxta  döĢəmələrdən,  qəfəslərdən,  məftil  Ģəbəkədən  və  ya  üzərinə  çit  çəkilmiĢ  taxta 
çərçivədən  istifadə  olunur.  Belə  taxta  çərçivələri  qat-qat  bir-birinin  üzərinə  qoymağı  məsləhət 
görürlər. Dərman otların daha yaxĢı və keyfiyyətli qurutmaq üçün, onları dəstə-dəstə bağlayıb, asıb 
qurutmaq daha səmərəli üsuldur. Bitki materialları qurudulan otağın havası daim dəyiĢdirilməlidir. 
Havası  daima  dəyiĢilən  dəmir  örtüklü  çardaqlarda  aparılan  qurudulma  daha  yaxĢı  nəticə 
verir. Çünki belə Ģəraitdə temperatur kifayət qədər olub, 40-50 dərəcəyə çatır.  
Bitki  günəĢ  altında  qurudularkən  onun  təkibində  olan  xlorofill,  karotin  və  xüsusən 
çiçəklərdə  olan  antosianlar  parçalanır,  nəticədə  bitki  materialı  öz  rəngini,  qismən  təsiredici 
maddəsini itirir. Tərkibində efir yağı olan bitkiləri günəĢin altında qurutmaq olmaz. Bitki xammalı 
süni  yollarla  da  qurudulur.  Bu  zaman  temperaturu  40-60  dərəcəyə  çatdıraraq  qurutma  prosesini 
daha  da  sürətləndirmək  olar.  Təzə  dərilmiĢ  giləmeyvələrin  qurudulması  üçün  yüksək  temperatur 
(70-80º) tələb olunur. 
Efir  yağlı  bitkilər  qurudularkən  temperatur  25-30ºC–dən  aĢağı  olmalıdır.  Dərman 
xammalının tədarükünün həcmindən və imkanından asılı olaraq, qurutma prosesi uyğunlaĢdırılmıĢ 
sobalarda və ya xüsusi quruluĢlu quruducularda aparılır.  
Ümumiyyətlə,  dərman  bitkisi  xammalından  qurudulması  üçün  aĢağıdakı  quruduculardan 
istifadə olunur:  
Belə qurutma prosesi iki cür quruducuda aparılır: 
a) dövrü sürətdə iĢləyən quruducu – burada, qurutmaq üçün hazırlanmıĢ material kameraya 
eyni zamanda doldurulur və boĢaldılır. 
b)  arası  kəsilmədən  iĢləyən  quruducu  –  burada  material  kameraya  mütəmadi  olaraq 
doldurulur və boĢaldılır.