Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

 
QƏRƏNFĠLÇĠÇƏKLĠLƏR – Caryophyllaceae Juss. fəsiləsi  
Hamar herniyar – Herniaria glabra L. 
 
Yer kürəsi ərazisində fəsilənin 80-dən çox cinsi və 20000-ə qədər növü yayılmıĢdır.  
Dünya florasının tərkibində Herniyar cinsinin 45-ə qədər növu yayılmıĢdır. Azərbaycanda 4 
növünə təsadüf edilir. Əsasən 2 növündən təbabətdə və kosmetikada istifadə edilir. Hamar herniyar 
– Herniaria glabra L. və tüklü herniyar – H. hirsuta L. 
Hamar herniyar - H.glabra L. 5-15 (20) sm uzunluğunda, gövdəsi çoxlu sayda yerə sərilmiĢ 
budaqlardan ibarət və saçaqlı oduncaqlı kökə malik olan sarımtıl-yaĢıl rəngli çoxillik ot bitkisidir. 
Yarpaqları  qarĢı-qarĢıya  düzülmüĢ  ellipsvari,  ovalvari,  iti  və  yaxud  küt 
aĢağı  hissədən  daralan  olub,  çox  qısa  saplaqdan  ibarətdir.  Yarpaqaltlığı  enli, 
yumurtavari,  pərdəvaridir.  Çiçək  tacı  bizəoxĢar,  çox  qısa  beĢ  ləçəkdən  ibarətdir. 
Çiçəkləri xırda, görkəmsiz, beĢüzvlü, qoltuqda sıx, yumaq Ģəklində yerləĢmiĢdir. 5 
ədəd  qısa  erkəkcikdən  ibarətdir.  Meyvəsi  birtoxumlu  və  açılmayandır.  Toxumu 
parlaq və hamar olub tünd qəhvəyi rəngdədir. Ġyun ayından payıza kimi çiçəkləyib 
meyvə verir. 
Hamar  herniyar  Azərbaycanın  daĢlı-çınqıllı  yerlərində,  çay  kənarlarında, 
Kür  ovalığında,  Lənkəranın  və  Naxçıvan  MR-in  dağlıq  sahələrində  yayılmıĢdır.  Buna 
düzənliklərdən  yuxarı  dağlıq  zonalarına qədər  bütün  ərazilərdə  rast  gəlmək  olar. Bitkiyə  alaq  otu 
kimi bağ və bağçalarda da rast gəlinir. 
Bitkinin latınca adı «Herniar glabra», «Hernia» «hamar», «glabra» isə «çılpaq» sözlərindən 
götürülmüĢdür ki, bu da zoğların hamar olmasını bildirir. Xalq arasında bu bitkiyə «it sabunu» da 
deyirlər. Qərbi Avropada yaĢayan xalqlar paltar yumaq məqsədilə bitkinin köklərindən ətirli sabun 
köpüyü hazırlayırlar. 
Rusiyanın  bir  çox  Ģəhərlərində  bu  bitkinin  kökündən  hazırlanan  maye  sabunla  bir  çox  ev 

---

64 
 
heyvanlarının yununu yuyurlar. 
Bitkinin  tərkibində  kumarin  və  onun  törəmələri  olan  0,2%-ni  təĢkil  edən  herniarinin  metil 
efiri - C
l0
H
8
O
2
, kversetin, rutin, triqlükozid, arabinozid, kversetin flavonoidləri, triterpen saponinləri 
hidroliz  olunaraq  kvilay  C
30
H
46
O
5
,  turĢusuna  çevrilən  ramnoza,  qalaktoza  və  qlükozid  maddələri, 
0,6% qatı efır yağı, alkoloid izləri, aĢı və qətran maddələri tapılmıĢdır. 
Hamar  herniyardan  alınan  preparatlardan  suçiçəyi  xəstəliyində,  böyrəyin  müalicəsi  və 
sidikqovucu vasitə kimi istifadə edilir. Otunu suya salıb çalxaladıqdan sonra sabun köpüyü əmələ 
gətirir. Bu su ilə əli yuduqda dəri çox yumĢalır. 
Hamar  herniyarı  Avropa  ölkələrinə  ixrac  edir,  burada  sidikqovucu  vasitə  kimi  istifadə 
edirlər.  Belarus  xalq  təbabətində  sulu  məhlulu  ilə  sarılıq  zamanı,  mədə  ağrılarında,  qrıja  (yırtıq), 
uĢaqlıq  sallanmalarında,  sidiklik  qanaxmalarında,  quduzluqda  iĢlədilir.  Diarezi  və  ekzeması  olan 
uĢaqları qaynadılmıĢ məhlulu ilə çimdirirlər. 
Xalq təbabətində suçiçəyi xəstəliyi zamanı sidikqovucu vasitə kimi, 
kəskin  sidik  kisəsi  soyuqdəymələrində,  həmçinin  sarılıqda  istifadə  edilir. 
Ağır  fıziki  iĢ  zama
 
nı  əmələ  gələn  əzələ  ağrılarında,  10%-li  cövhərindən 
içməyi  məsləhət  görürlər.  Ot  və  kök  hissəsindən  hazırlanan  cövhərindən 
antiseptik  vasitə,  soyuqdəymədə,  revmatizmdə,  artritdə  sakitləĢdirici  kimi, 
həmçinin  mədə  pozuntularında,  podaqra,  kolit,  yogun  bağırsaq  iltihabında, 
qıcolmada, ürəkkeçmə, əsəb, bağırsaq və s. xəstəliklərin müalicəsində geniĢ 
istifadə edilir. Otundan və toxumundan hazırlanan cövhərindən isteria,  ürəkkeçmə xəstəliklərində, 
müxtəlif  ĢiĢlərin  müalicəsində,  kökündən  hazırlanan  məhlulundan  qaĢınmaya  qarĢı  istifadə  edilir. 
PörtlədilmiĢ  yarpaqlarından  təpitmə  formasında  əzilmiĢ  yerlərə  qoyur,  damar  soyuqdəymələrində 
yaĢ sarğı kimi istifadə edilir. Toxumundan hazırlanan spirtdən isə trixnoz əleyhinə iĢlədilir. 
Bitkinin sulu çıxarıĢı yaxĢı köpük verdiyinə və ətirli iyə malik olduğuna görə, onu yuyucu 
maddələrin  əvəzedicisi  kimi  də  iĢlətmək  olar.  Ətirli  iyə  malik  olduğundan  bundan  ətriyyat  və 
kosmetika  sahələrində  geniĢ  istifadə  edilir.  Dermatologiyada  yarasağaldıcı  və  büzüĢdürücü  vasitə 
kimi  iĢlədilir.  Ətirli  suyu  əlin  dərisini  yumĢaldır,  elastiklikyini  artırır.  Bu  xüsusiyyətlərinə  görə 
hamar  herniyar  kosmetikada  geniĢ  istifadə  edilir.  Bitkidən  quru  və  adi  halda  cövhər  hazırlanır. 
Tüklərin inkiĢaf etdirilməsi üçün əla vasitə hesab edilir. 
Bitkini vegetasiya dövrü ərzində toplayırlar. Toxumu vasitəsilə çoxaldırlar. 
Dünyanın  bir  sıra  ölkələrinin  xalq  təbabəti  ilə  məĢgul  olan  tibb  mütəxəssisləri  herniyar 
bitkisinin  soyuqdəymə  nəticəsində  baĢ  verən  xəstəlikləri  məharətlə  aradan  qaldırmasını  yüksək 
qiymətləndirirlər. 
Herniyardan  hazırlanan  preparatlar  kəskin  xroniki  prostatı,  eləcə  də  böyrək  və  sidik 
kisəsində baĢ verən pozuntuları gözəl müalicə edir. Bitkinin adının «qrıjnik» adlandırılması təsadüfı 
olmayıb.  Ağır  yük  qaldıran  fəhlələr  yırtıq  əmələ  gəlməsin  deyə,  herniyardan  hazırlanmıĢ 
dəmləmələr və cövhərlər içərmiĢlər. 
Herniyardan  hazırlanan  preparatlardan  bakterisid  kimi,  soyuqdəymə  zamanı,  yarasağaldıcı, 
büzüĢdürücü, sidikqovucu, ödqovucu və spazma əleyhinə geniĢ istifadə edilir.