Elşən Misir oğlu Nəsibov

İ
rrasionallıq
  isə  təbii  ki,  rasionallığın  müəyyən  səviyyəsinin  mövcud 
məkandakı  həmin səviyyədən  aşağılıq nisbətidir. Düşüncə və enerji azlığıdır.    
İ
rassionallıq çox zaman qeyri-sistemliliklə xarakterizə edilə bilər.  Xaosun 
özü  bir  tərəfdən  başqa  sistemlilikdir,  digər  tərəfdən  isə  irrasionallıqdır. 
Qeyri-sistemlilik başqa sistemə  keçid vəziyyəti də ola bilər. Bu zaman da 
məkan  dəyişməsi  özünü  irrasionallıqda  və  rasionallıqda  göstərə  bilər. 
Burada ağıllı keçid və mövcud sistemin faydalı nəticələri  olmayan şəkildə 
dağıdılması ilə xarakterizə olunan irrasional keçid formaları ola bilər.  
 
 
Dövlət və onun mahiyyəti 
(dövlət –fəlsəfi məzmun kimi)  
 
 
Dövlət
 və onun fəaliyyəti olan siyasət bir-birini  tamamlayıcıdır. Dövlət 
tərkib  etibarilə  canlı  vəziyyətdə  olan  strukturlar  (subyektlər  və  obyektlər)  
məcmusudur.  Siyasət  (dövlət  hərəkətlərinin  məcmu    adıdır.  Dövlət 
fəaliyyətinin  ayrı-ayrı  istiqamətləri  də  siyasət  adlanır.  Məsələn,  elm  siyasəti, 
səhiyyə  siyasəti,  təhsil  siyasəti  və  s.)    strukturları  canlı  vəziyyətdə  saxlayan 
fəaliyyətdir,  aktdır.  Dövlətin  canlı  obrazı  onun  siyasəti  ilə  formalaşır.  Siyasət 
strukturları  tələb  və  təklif  əsasında  hərəkət  vəziyyətində  saxlayır.  Hərəkətlər 
dövlətin  daxilini  təşkil  edən  strukturları  bir-birindən  asılı  edir  və  iyerarxik 

---

12 
 
formanı  meydana  gətirir.  Bu  baxımdan  da  tərkib  hissələr  də  təsnif  olunur. 
Yəni, dövlət bütövü içərisində, dövlət bütövü  anlayışı içərisində çoxlu  sayda 
tərkiblər  mövcud  olur.      Bu  tərkiblərin  qarşılıqlı    canlı  vəziyyəti  dövləti 
ümumilikdə bütöv halda canlı vəziyyətdə saxlayır.  
Dövlət 
məfhumu 
siyasət 
məfhumunu 
şə
rtləndirəndir. 
Siyasət 
düşüncələrdə  həm  bütöv,  həm  də  tərkiblərlə  qavranılır.  Siyasətin  subyekti  və 
obyekti çoxluq təşkil etdiyindən düşüncələrin də “rəngi”, “çaları” çoxluq təşkil 
edir.  Siyasət  düşüncəsi  ümumən  dövlət  və  onun  fəaliyyətini  özündə 
məcmuələşdirir.   Hər iki ifadənin (dövlətin və siyasətin)  fəlsəfi məzmunu çox 
dərindir. Dövlət öz tərkibindəki elementlərin qarşılıqlı əlaqələr istiqamətlərinin 
çoxluğu    nöqteyi-nəzərdən  zəngindir.  Dövlət  iyerarxik  sistem  quruluşu 
baxımından  zəngindir.  Bu  iyerarxiya  sahələr  çoxluğunu  və  elementlər 
zənginliyini  meydana  gətirir.  Dövlət  tərkibindəki  proseslərin  zənginliyi 
baxımından dərin fəlsəfi məzmunludur. Dövlət nəzəri idarəetmə müddəalarının 
çoxsahəliliyi  aspektindən,  yəni  hüquq  normalarının  çoxluq  təşkil  etməsi 
baxımından da zəngindir. Dövlət öz tərkibindəki sahələrin qarşılıqlı harmonik 
vəhdətinə  görə  dərin  fəlsəfi  bütövdür.  Dövlətin  daxilində  sistemli  proseslər 
sayəsində  çoxlu  sayda  nəticələr  əldə  olunur.  Dövlət  hasilat  baxımından  da 
zəngin  bütövdür.    Dövlətin  daxili  harmonik  məzmunu  dövlətin  dərin  fəlsəfi 
mahiyyətini 
yaradır. 
Dövlətdaxili 
proseslərin 
qeyri-müəyyənlikdən 
müəyyənliyə keçməsi zamanı fəlsəfi mahiyyət daha da dərinləşir.  
Dövlət  siyasəti  ilə  hüquq  normaları  qəbul  edir,  hüquq  normaları  ilə 
insanların  maraqlarını  təmin  edir,  insanların  sosial-fiziki  və  sosial-mənəvi 
statuslarını  müəyyən  edir.  Hüquq  normaları  və  idarəetmə  aparatları  ilə  dövlət 
öz  vətəndaşlarını  və  əcnəbiləri,  vətəndaşlığı  olmayan  şəxsləri    öz  tərkibi  və 
bütövü  ilə  tamamlayır.  Dövlətin  subyekti  və  normaları  (vasitələri,  fəaliyyət 
qaydaları, fəaliyyət yolları) vəhdət halında dövlət məfhumunu meydana gətirir.  
Burada normalar (qanunlar,  referendum aktları, qaydalar, beynəlxalq normalar 
və digər   qərarlar)    və aparatlar, icra aparatları (inzibati və siyasi aparatlar) 
bağlayıcı  vasitələr  qismində  iştirak  edir.    Siyasət  aktları  və  onların  məzmunu 
(xidmət  səviyyəsi  və  tələbata  cavab  vermək  səviyyəsi)    dövlətin  fəlsəfi 
mahiyyətini  aşkarlayır.  Dövlət  ərazidə,  sərhədlərdə,  atributlarda,  dövlət 
rəmzlərində, xalqın milli və etnik mədəniyyətində, siyasi sistemində öz fəlsəfi 
mahiyyətini  aşkar  edir.  Dövlət  fəlsəfi  mənası  onun  fəaliyyətinin  nəticəsinin