Əlyazması hüququnda
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
28 1.3. Sığorta fəaliyyətində nəzarət sisteminin yeri və rolu Sığortaçının göstərdiyi fəaliyyət o biri təsərrüfat subyektlərindən əsaslı formada fərqlənir, çünki bu fəaliyyət istehsal prosesinin müntəzəmliliyinə və müxtəlif təsadüflər nəticəsində dəymiĢ zərərlərin konpensasiya edilmsəsinə istiqamətləndirilmiĢdir. Fəaliyyətinin sosial yönümlü olması sığorta ilə məĢğul olan Ģəxslərin təĢkilatların dövlət tərəfindən nəzarətə götürülməsini vacib edir. Daha ümumi Ģəkildə desək bu nəzarət, sığortaçının maliyyə statusunun tədqiq və təhlil olunmasında və onun sığorta olunan Ģəxs qarĢısındakı müqavilə öhdəliklərinin qəbul olunması üçün ödəniĢ qabilliyyətinə sahib olmasında öz əksini tapmıĢdır. Qəbul edilmiĢ məsuliyyətlər üzrə he-sablaĢmaların aparılması aparılması üçün sığortaçıda maliyyə sığorta maliyyə vəsaitlərinin ,nəinki müəyyə sığortaçıya, həmçinin sığorta anlıyıĢının özünə olan inamıda kökündən sarsıtmıĢ olur.Ġctimai Ģüurda sığorta ideyasına qarĢı yaranan etimadsızlığ, əhalinin dövlət təsisatlarına arĢı yaranan tələblərinə də təsirsiz ötüĢmür. Məhz buna görədə dövlət sığortaçının ,əhalinin əmalak və iqtisadi mənafelərini bir biri ilə əlaqələndirməklə sığorta fəaliyyəti proseslərindən kənarda qalır.Dövlət sığorta nəzarətinin təĢkilinin özəyi sığortaçının qabiliyyətinin qarantı kimi çıxıĢ edən ehtiyyatların ölçü problemindən ibarətdir. Ġnzibati hüquq sığorta brokerləri, sığortaçılar və dövlət arasındakı əlaqələri tənzimləndirən sığorta təĢkilatlarının fəaliyyət göstərməsinə nəzarət olunmasının vacib alətidir və hüququn aĢağıda göstərilən xüsusi mənbələrinə söykənir. Maliyyə hüququ bazası sığorta fondehtiyatları olan sığorta təĢkilatlarında, həmçinin sıgorta münasibətləri subyektlərinin xərcləri tərkibinin müəyyənləĢdirilməsi üzrə münasibətləri sığortaçıların vergiyə cəlbolunma bazasını, gəlirdən verginin tutulması və ödənilməsini, ƏDV-nin , və digər vergi növlərinin və məcburi ödəmələrin müəyyən edilməsini, mаliyyə fоndlarının yaradılması və оnlardan istifаdə edilmə- sində sığorta təĢkilatları, sığortalılar və dövlət arasında müna- sibətləri 29 nizamlayır və aĢağıda göstərilən əsas normativ aktları birləĢdirir. –Azərbaycan Rеspublikasının Vеrgi Məcəlləsi; «Sığorta təĢkilаtlarının maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin mühasibat uçоtunun hesablar рlanı və onun tətbiqinə dair» Təlimat; - «Qеyri-həyаt sığоrtası növləri üzrə sığorta ehtiyatları- nın yаradılması və аyırmaların hesablanması» Qaydası Sığorta fəaliyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsinin hüquqi bazası və nəzarət tərəfindən həyata keçirilən nəzarət funksiyalarının əsas siyahısı «Sığorta hаqqında» Azərbаycan Rеspublikası Qanununun müvafiq maddələrində müəyyən edilsə də, bu funksiyalar yada salınır, lakin onların məzmunu açıqlanmır. Sığortaya dövlət nəzarəti aĢağıda göstərilən nəzarət funksiyalarının həyata keçirilməsi ilə əlaqədardır: -maliyyə vəziyyətinə, sığortanın Ģərtlərinə və sığorta tariflərinin əsaslandırılmasına nəzarət etməni daxil etməklə sığorta fəaliyyətinin lisenziyalaĢdırılması (Avropa Birliyinə daxil olan ölkələrinin əksəriyyətində sığortanın Ģərtlərinə və sığorta tariflərinə ilkin nəzarət etmə ləğv edilsə də, sığortaçının maliyyə sabitliyinə və tədiyyə ödəmə qabiliyyətinə nəzarət etmə nəzarət sisteminin əsas elementlərindəndir); -sığorta ehtiyatlarının yaradılması qaydasının müəyyən edilməsi; -sığorta ehtiyatlarının yerləĢdirilməsi qaydalarının müəy- yən edilməsi (daha dəqiq olaraq sığorta ehtiyatlarını örtən aktivlərin); -sığortaçının aktivləri və öhdəlikləri arasında normativ nisbətlərin müəyyən edilməsi (tədiyyə ödəmə qabiliyyətinin marjı); -mühasibat və statistika hesabatlarının formalarının və onların təqdim edilmə müddətlərinin müəyyən edilməsi; -sığortaçıların və sığorta brokerlərinin qeydiyyatının (reyestrinin) aparılması; - sığorta fəaliyyətinin həyata keçirilməsi hüququnu verən lisenziyaların (icazələrin) dayandırılması və geri götürülməsi. Sığorta təĢkilatlarının fəaliyyətinə dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsinin üç mərhə-ləsini müəyyən etmək olar: ilkin, cari və sonrakı. Ġlkin mərhələdə sığorta fəaliyyətinin həyata keçirilməsi hüququ verən lisenziyanın verilməsi barədə qərar qəbul edildikdə nəzarət səmərəli ola bilər. Avropa Birliyinə daxil olan ölkələrinin direktivlərinə müvafiq olaraq sığorta fəaliyyəti lisenziyalaĢdırıldıqda ilkin nəzarət mərhələsi həyat sığortasın- dan baĢqa, həyat və qeyri-həyat sığortasının həyata keçirilməsi üçün tələb edilən sənədlərin tərkibi 30 müxtəlif olur. Bundan baĢqa, sığortanın bu sahələrinin eyni vaxtda bir hüquqi Ģəxs tərəfindən həyata keçirilməsi qadağan edilmiĢdir. Bu cür qadağan etmə sığorta ehtiyatlarının yaradılmasının və onları ör- tən aktivlərinin yerləĢdirilməsinin müxtəlif qaydada tənzimlənməsi zəruriliyi ilə əlaqədardır. Mövcud qanunvericilik imkan verir ki, dünyаnın bir çox inkiĢafetmiĢ dövlətlərindən fərqli olаrаq Аzərbаycаn Respublikаsındа fəа liyyət göstərən eyni sığortа təĢkilаtı həm həyаt, həm də qeyri- həyаt sığortаsı növü üzrə fəаliyyət göstərsin. Əsasən də sığortа təĢkilаtının əsasının qoyulması və sığortа iĢinin reallaĢdırılması hüququnu verən lisenziyаnı tənzimləyən normаlаr üz-ərində dаyаnmаq vacibdir. Аzərbаycаn qаnunvericiliyi sığortа müqаviləsi üzrə mülki hüquqi münаsibətlərin potensiаl subyekti kimi sığortа təĢkilаtının «əsasının qoyulmasını»nı 2 pilləli prosedur kimi nəzərdə tutur. Sığortа təĢkilаtının «əsasının qoyulması» proseduru mülki qаnunvericilik normаlаrı ilə, sığortа fəаliyyətinin reallaĢdırılması hüququ verən lisenziyаnın verilməsi isə inzibаti hüquq normаlаrı ilə tənzimlə nir ki, bu dа bir-biri ilə qarĢılıqılıqlı anlaĢılmazlıq yаrаdır ki və təĢkilаtın əsasının qoyulması аnındа, onun reаl tədiyyə ödəniĢ perspektivində ol mаsı və s. Bu kimi hаllаrdа təsisçilərin üzəbilmir. rində nəzаrət orqаnlаrı tərəfindən vacib nəzаrətin həyаtа keçirilməsini təmin edə bilmir. Bir çox dövlətlərdə sığortа təĢkilаtının qey- diyyаtdаn keçiilməsi və onа lisenziyаnın verilməsi sığortа nəzаrətinin bir orqаnındа toplanmıĢdır ki, bu dа sığortа təĢkilаtı kаpitаlının mənbələrinə və onun rəhbərlərinin qabilliyyət vəbacarığına dövlət tərəfindən təkmil formаdа nəzаrət etmənin zəruri səviyyəni təmin edir. Dövlət sığorta orqanlarının tənzimləyici funksiyası , sığorta etdirən Ģəxslərin edtibarlı və inamlı formada müdafiə olunmasını təmin edən 3 əsas funksiyasının həyata keçirlməsini nəzərdə tutur. Sığorta müqavilələrin və razılaĢmalarının əldə olunması ilə əlaqədər olan fəaliyyətin yerinə yetirilmısinə icazə verən qeydiyyatın aparılması ilkin və ən baĢlıca funksiyadır. Bütün sığortaçılar mütləq Ģəkildə qeydiyyatdan keçmək məcburiyyətindədir. Qeydiyyat sığortaçıın profesionnalıq səviyyəsini və onun maliyyə stabilliyini müəyyənləĢdirir. Avropa və ABġ təcrübəsində adətən maliyyə kredit 31 sahəsində uğurları ilə nüfuz qazanmıĢ Ģəxslər tərəfindən sığortaçı barəsində zəmanət məktublarının qeydiyyat məntəqələrinə təqdim edilməsi tələb olunur. Rəsmi nüfuzu və prestici olmayan sığorta cəmiyyəti fəaliyyət göstərə bilməz. Qeydiyyat aktı dövlətin sığorta nəzaərti orqanları tərəfindən müvafiq razılıq və lisenziyanın sığortaya verilməsi ilə rəsmiləĢdirilir. Nəzarət sisteminin bir digər funksiyası aĢkarlığın təmin olunmasıdır. Sığorta fəaliyyəti ilə professional Ģəkildə məĢğul olan Ģəxs hər bir Ģəxs sığortaçının maliyyə vəziyyəti haqqında, tam doğru aydın formada informasiyyadan ibarət olan prospekti nəĢr etdirməlidir. AĢkarlıq prinsipi sığorta fəaliyyəti haqqında qanunvericilik aktları vasitəsi ilə həyata keçirlir. Rəqabət mübarizəsində müəyyən məhdudiyəətlərə yol verməmək üçün dövlət sığorta nəzarəti orqanları informasiyanın nə dərəcədə düzgün olduğunu yoxlamalıdır.Sığortaçıların maliyyə vəziyyəti haqqında informasiyaların aĢkar Ģəkildə olması rəqabət mühitinin qorunub saxlanılmasına əlveriĢli Ģərait yaradır. Üçüncü funksiya sığorta sahəsində hüquq normalarına riayət etməkdən ibarətdir. Dövlətin sığort nəzarəti orqanı onun qanun pozuntularına görə istintaq baĢlamaq,sığortaçıların mənafelərinə zidd əməllərlə məĢğul olan Ģəxslərə qarĢı inzibati ölçülər tətbiq etmək və ya isitintaq iĢini məhkəməyə təqdim etmək hüququna malikdir.Dövlətin sığorta nəzarəti orqanı sığortaçıların operativ –maliyyə fəaliyyətinin yoxlannılması üzrə bir sıra səlahiyyətlərə malikdir. Sığorta nəzarətini hüququnu tam və hər tərəfli Ģəkildə təĢkil olumması bazar iqtisadiyyatının formalaĢdırılması prosesi zamanı dövlətin baĢlıca vəzifələrindən biridir.Sığorta nəzarəti hüququnun məqsədi, vəzifələri və fomaları “Sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda müəyyən edilmiĢdir. Bu sığortaçılar tərəfindən qüvvədə olan qanunvericiliyin Ģərtlərinə riayət edilməsindən,sığorta fəaliyyətinin səmərəli Ģəkildə inkiĢaf etdirilməsindən,sığortalıların,sığortalıların sığortaçıların digər maraqlı Ģəxslərin,habelə dövlətin hüquq və maraqlarının qorunmasından ibarətdir.Sığorta Nəzarəti hüququnun əsasını Azərbaycan Respublikasının “Sığorta 32 haqqında” Qanununda, Prezdentin Fərmanlarında,Nazirlər Kabinetinin qərarlarında və digər hüquqi aktlarda məyyənləĢdirilmiĢ inzibati normalar təĢkil edir. Ġnzibati hüquq sığortaçılar, sığorta brokerləri və dövlət arasındakı münasibətləri tənzimləyən sığorta təĢkilatlarının fəaliyyət göstərməsinə nəzarət edilməsinin zəruri alətidir və hüququn aĢağıda göstərilən əsas mənbələrinə söykənir. Maliyyə hüququ əsası sığorta ehtiyataları olan sığorta təĢkilatlarında, o cümlədən, sığorta münasibətləri subyektlərinin məsrəfləri tərkibinin müəəyən edilməsi üzrə münasibətləri sığortaçıların vergiyə cəlbolunma bazasını, mənfəətdən verginin hesablanması və ödənilməsini, əlavə dəyər vergisini, digər vergi növlərinin və məcburi ödəmələrin müəyyən edilməsinini maliyyə fondlarının yardılmasını və onlardan istifadə edilməsində sığorta təĢkilatlarını, sığortalılar və dövlət arasındakı münasibətləri nizamlayır və aĢağıda göstərilən əsas normativ aktları birləĢdirir. -Azərbaycan Respublikası Vergi məcəlləsi; -“Sığorta təĢkilatlarınının maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin mühasibat uçotunun hesablar planı və onun tətbiqinə dair Təlimat” -“Qeyri-həyat sığortası növləri üzrə sığorta ehtiyatlarının yaradılması və ayrılmaların hesablanması” Qaydaları - Sığorta fəaliyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsinin hüquqi əsası və nəzarət tərəfindən həyata keçirilən nəzarət funksiyalarının əsas siyahısı “Sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun müvafiq maddələrində göstərilsədə onların mahiyyəti açıqlanmır.Sığortaya dövlət nəzarəti aĢağıda göstərilən nəzarət funksiyalarınln realla.dırılması ilə əlaqədardır. -sığorta ehtiyatlarının təĢkilolunması qaydalarının müəəyən edilməsi - sığorta ehtiyatlarının yerləĢdirilməsi qaydalarının müəəyənləĢdirilməsi -sığortaçının aktivləri və öhdəlikləri arasında normativ nisbətlərin müəyyən ediilməsi(tədiyyə ödəmə qabiliyyətinin marcı) -sığorta təcrübəsini ümumiləĢdirmək, sığorta fəaliyyətinim inkiĢafına və təkmilləĢdirilməsinə dair təkliflər hazırlamaq 33 -mühasibat və statistika hesabatlarının formalarının və onların təqdim edilmə müddətlərinin müəəyən edilməsi -sığortaçıların və sığorta brokerlərinin qeydiyyatının (reyestrinin) aparılması -sığorta fəaliyyətinin həyata keçirilməsi hüququnu verən lisenziyaların (icazələrin) dayandırılması və ya geri götürülməsi. -sığorta təcrübəsini ümumiləĢdirmək, sığorts fəaliyyətinin inkiĢafına və təkmilləĢdirilməsinə dair təkliflər hazırlamaq. Qeyd olunmalıdır ki, sığorta sahəsində inhisarçılıq fəaliyyətinin və ədalətsiz rəqabətə qarĢı tədbirlərin görülməsi, sərhədləndirilməsi və aradan qaldırılması hazır ki qanunvericiliyə müvafiq formada Maliyyə və Ġqtisadi ĠnkiĢaf Nazirlikləri tərəfindən həyata keçirilir. Lisenziyanın əldə edilməsi ilə bağlı məsələlər də Maliyyə Nazirliyi tərəfindən həll olunur. Lisenziyanın alınması üçün vacib Ģərtlərdən 1i, sığorta təĢkilatında tam olaraq ödənmiĢ nizam-namə kapitalının movcud olmasıdır. Maliyyə dayanıqlığının və sığorta əməliyyatlarının təmin olunması prosesi zamanı sığorta nəzarəti sığorta təĢkilatlarından bu fondların məbləğlinin manat və digər xarici valyutalr üzrə artırılmasını tələb edə bilər. Fəaliyyətə son qoyulması lisenziyalrın ləğv edilməsi barədə qərarların qəbul olunması zamanı sığorta Nəzarəti ekspert komissiyasının sonuncu qərarına əsaslanır. Lisenziyanın əldə olunmasına görə sığortaçı xüsusi rüsum ödəyir. Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|