III Fəsil. Azərbaycanın neft strategiyası və onun xarici ticarət
əlaqələrinə təsirinin təkmilləşdirilməsi.
3.1. Neft və neft məhsulları ixracının perspektivləri və neft gəlirlərinin
perspektiv sahələrə yönəldilməsi.
Neft və neft məhsullarının ixrac perspektivlərində XXI-ci əsrin ikinci onilliyinin
ortalarından
başlayaraq
aşağıdakı
tendensiyaların
müşahidə
olunacağı
proqnozlaşdırılır:
1)
Tətdricən neft hasilanının azalacaq və nəticədə xam neftdən gələn gəlirlər
azalacaq;
2)
SOCAR-ın dowstream və upstream (xüsusilə, Türkiyədə) istiqamətində olan
biznes layihələri üzrə gəlirlər artacaq;
3)
SOCAR-ın ixracyönümlü emal sənayesi daha da inkişaf edəcək;
4)
Təbii qaz ixracından əldə edəcəyimiz gəlirlər artacaq.
Beləliklə, Azərbaycan azalması proqnozlaşdırılan neft gəlirlərini artan təbii qaz
və neft-kimya, neft məhsularının satışı ilə kompensasiya etməyi strateji bir hədəf
olaraq seçmişdir. Neft-qaz hasilatının sabit saxlanılması və yüksəldilməsi məqsədi
ilə hasilat işlərində yeni nanotexnologiyaya malik avadanlıqlardan istifadə olunur.
Köhnə yataqların potensialı müasir texnika və texnologiya sayəsində yenidən
qiymətləndirilir. Qeyd edək ki, 2014-cü ilin məlumatına görə, Azərbaycanın təsdiq
edilmiş qaz ehtiyatları 2,55 trilyon kubmetr, ölkənin təsdiq edilmiş neft ehtiyatları isə
2 milyard ton dəyərləndirilmişdir.
Azərbaycanın hazırda dünya miqyasında neft məhsulları, neft-kimya məhsulları
ixracatçısı kimi də tanınır. Xam neft və təbii qaz emalını genişləndirmək,
şaxələndirmək məqsədi ilə emal kompleksində texnoloji proseslərin yeniləşdirilməsi
və optimallaşdırılması ölkəmizin diqqət mərkəzindədir. Neft-qaz sektoru və neft-
kimya
sənayesinin
modernləşdirilməsi məsələsi Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 2011-ci il 29 noyabr tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası
Prezident Administrasiyası tərəfindən tərtib edilmiş və ictimai müzakirələrə
çıxarılmış ―AZƏRBAYCAN-2020: Gələcəyə Baxış İnkişaf Konsepsiyası‖
layihəsində öz əksini tapmışdır. ―Azərbaycan-2020 Gələcəyə Baxış İnkişaf
Konsepsiyası‖-ın da qeyd olunmuşdur ki, iqtisadiyyatın klasterlər əsasında inkişafı
çərçivəsində neft, qaz emalı və neft-kimya zavodlarından ibarət kompleksin inşası
planlaşdırılır. Kompleksin təşkili zəruri investisiyaların cəlb edilməsinə, ekoloji
normativlərə riayət olunmasına, son məhsulun istehsalına qədər olan texnoloji
zəncirin qurulmasına, hazır məhsulun rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə, bu
sahədə ixracın həcminin və çeşidinin genişlənməsinə imkan yaradacaqdır. ―ARDNŞ-
61
nin 2025-ci ilə kimi strateji inkişafına dair Kompleks Planı‖-ında da ixarcyönümlü
neft-qaz emalının genişləndirilməsi əsas hədəflərdəndir. İxracyönümlü neft-qaz
emallının genişləndirilməsi məqsədi ilə ölkə rəhbərliyimizin dəstəyi ilə aşağıdakı
layihələrin reallaşdırılması məqsədi ilə müvafiq tədbirlər həyata keçirilməkdədir.
Cədvəl 13. Azərbaycanın xam neft və təbii qaz istehsalı dinamikası.
İllər
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Azərbayc
anın
xam neft
hasilatı
(min ton)
50795.500
45625.400 43389.800 43483.900 42022.700
41586.000
SOCAR -
in
xam neft
hasilatı
(min ton)
8459.700
8400.900
8289.800
8314.900
8320.400
8160.500
Təbii qaz
hasilatı
(milyon
kub metr)
26349.600 25752.900 26908.800 29456.000 29617.000
28977.000
SOCAR-
ın təbbi
qaz
hasilatı
(milyon
kub metr)
7178.900
7084.200
6924.6000 7140.100
7222.800
6871.400
Mənbə:
http://www.socar.az
saytının hesabatlarına əsasən müəllif tərəfindən
tərtib edilmişdir.
62
Cədvəl 13-də gördüyümüz kimi 2009-2011 ci illərdə neft hasilatı göstəricisi yüksək
olmuşdur, daha sonra 2011-2013-cü illər stabillik müşahidə olunur, ancaq 2014-cü
və 2015-ci illər isə hasilatın həcmi azalmışdır. Təbii qaz hasilatı 2015-ci ildə 2013-cü
və 2014-cü ilə nisbətdə azlma müşahidə olunsada, ümümilikdə qaz hasilantında
2006-cı ildən(9044.8 mln m
3
) bəri 2-3 dəfə artım izlənilir. Şahdəniz1;2 yatağındakı
yüksək potensial bu sahənin gələcəyinə şübhə yaratmır. Cədvəl 13-də müşahidə
etmək olar ki, xam neft istehsalında azalmağa doğru dinamika izlənilir, ancaq təbii
qaz istehsalı ildən isə artma dinamikası müşahidə edilməkdədir. Təbii qaz
strategiyası hazırda neftən daha perspektivli hesab olunur və son dövrlər bu sahə
xüsusi diqqət ayrılmışdır.
Qeyd edək ki, 2009-cu ilin 23 sentyabrında Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti Neft-Qaz emalı və Neft-Kimya Kompleksinin inşası ilə bağlı sərəncam
imzalamışdır. Kompleksin mərhələli şəkildə 2018-2020-ci ildə istifadəyə verilməsi
proqnozlaşdırılır. Neft-Qaz emalı və Neft-Kimya Kompleksi ildə 10 mlrd. kubmetr
istehsal gücü olan Qaz emalı zavodundan, ildə 10 mln. ton istehsal gücü olan Neft
emalı zavodundan və ildə 1,8 mln. ton hazır məhsul istehsal edəcək Neft-Kimya
zavodundan ibarət olacaqdır.
Layihə üzrə müxtəlif işlərə dünyanın ―Technip‖, ―Foster
Wheeler‖, ―UOP‖, ―FLUOR‖, ―KBR‖, ―Societe Generale‖, ―Clifford Chance‖,
―PricewaterhouseCoopers‖, ―OMNI‖, ―AECOM‖ və digər tanınmış şirkətləri
cəlb
olunmuşdur
. Yüksək əlavə dəyər yaradan neft-kimya məhsullarının daxili tələbatı
ödəməsi və ixrac olunması planlaşdırılır.
Kompleksin istismara verilməsi ilə Bakı və
Sumqayıt şəhərlərində yerləşən qaz emalı, neft emalı və neft-kimya sahələri üzrə
köhnə istehsal güclərinin istismardan çıxarılmasına və yenidən qurulmasına səbəb
olacaqdır. Qarşıdakı illər üçün Azərbaycan iqtisadiyyatının ən vacib, böyük və
uzunmüddətli layihəsi olan Neft-Qaz emalı və Neft-Kimya Kompleksi(NQNK)
ölkənin yanacaq-enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsini, ixrac potensialının
gücləndirilməsini və ekoloji vəziyyətin əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılmasını
təmin edəcəkdir.
Heydər Əliyev adına Bakı Neft Emalı Zavodunda yenidənqurma və
modernizasiya işlərinə başlanmışdır. Məqsəd istehsal olunan yanacaq məhsullarını
―Avro-5‖ standartlarına uyğunlaşdırmaq, daxili bazarı avtomobil yanacağı ilə təmin
etmək, yeni bitum istehsalını həyata keçirməkdir, ―Azərikimya‖ İB-ni davamlı olaraq
qaz xammalı ilə təmin olunmasını təşkil etməkdən ibarətdir. Beləliklə, müəssisənin
əsas 250 qurğusu və ümumzavod təsərrüfatı müassirləşəcək istehsal gücü ildə 7,5
milyon tonadək yüksələcəkdir. Bundan başqa Neft-kimya sənayesinin inkişafında
müsbət dinamikaya nail olunmuşdur və son illər sahənin ümumi iqtisadi göstəriciləri
yüksələn xətt üzrə inkişaf edir. Prezidentin müvafiq sərəncamına əsasən, Sumqayıtda
Kimya Sənaye Parkının yaradılması istiqamətində güclü işlərə başlanılmışdır və
63
hədəf bu parkını Qafqaz regionunun kimya-sənaye mərkəzinə çevrilməkdir.
Sumqayıtda Kimya Sənaye Parkında xammal kimi ―Azərikimya‖nın məhsullarından
istifadə olunacaq, əlavə dəyər yaradan müxtəlif çeşidli yekun istehlak malları istehsal
ediləcək. SOCAR-Polimer istehsalı layihəsinə əsasən, burada illik istehsal gücü 180
min tonluq polipropilen və 120 min tonluq yüksək sıxlıqlı polietilen qurğuları və
digər müvafiq infrastruktur inşası həyata keçiriləcəkdir. Ölkəmizin azot gübrəsinə
olan tələbatını ödəmək gücünə malik olacaq Sumqayıt Karbamid Zavodunun inşaat
işlərinə də 2012-ci ildə başlanmışdır və 2017-ci ildə tamamlanması nəzərdə tutulur.
Müasir beynəlxalq standartlara uyğun inşa olunan bu müəssisədə gündəlik 1200 ton
ammonyak, 2000 ton dənəvər karbamid istehsal ediləcəyi proqnozlaşdırılır.
Neft məhsullarının istehlakçılara satışını birbaşa və əlverişli şərtlərlə təmin
etmək, bu sahədən gəlirləri optimallaşdırmaqla məşğul olan ―SOCAR Trading SA‖
sayəsində hazırda neft və neft məhsulları ixracında alternativ istiqamətlər meydana
gəlmişdir. Neft məhsullarının son istehlakçılara birbaşa satışını təşkil etmək və bu
sahədə fəaliyyəti mərkəzləşdirmək məqsədi ilə İsveçrədə yaradılmış olan ―SOCAR
Trading‖ şirkəti qısa müddət ərzində Avropada özünü tanıtmışdır, SOCAR Trading‖
şirkətinin Sinqapur, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Nigeriya və Vyetnamda da
nümayəndəliklər açmış və onların vasitəsilə Şərqi və Cənub-Qərbi Avropa, Şimali və
Qərbi Afrika, Cənub-Şərqi Asiya və Aralıq dənizi hövzəsindəki bazarlarda
mövqeyimizi xeyli möhkəmləndirmişdir və bu istiqamətdə gələcəkdə də genişlənmə
nəzərdə tutulur. Hazırda Azərbaycan nefti Şimali Amerika, Asiya və Avstraliya
regionları daxil olmaqla bir sıra qeyri-ənənəvi istehlak bazarlarına satılmışdır. Əgər
10 il bundan əvvəl Aralıq dənizi bazarı hüdudlarından kənarda satılan Azərbaycan
neftinin payı cəmi 10-15 faiz təşkil edirdisə, indi bu göstərici 45 faizə çatıbdır.
Azərbaycanın neft və neft məhsulları hazırda müxtəlif marşrutlarla ABŞ, Çin,
İngiltərə, Almaniya, Fransa, İtaliya, İspaniya, Hindistan, İndoneziya, Cənubi Koreya,
Tayland, Braziliya, Gürcüstan, Çili daxil olmaqla dünyanın 30-dan çox ölkəsinə ixrac
edilir.
Xüsusi ilə onu da qeyd edək ki, hazırda Gürcüstanın regional qaz təchizatının
95, neft məhsullarının pərakəndə satış bazarının isə 25 faizini SOCAR həyata keçirir.
―SOCAR‖ brendi ilə qonşu ölkədə 115 yanacaqdoldurma stansiyası fəaliyyət göstərir.
Gələcəkdə şəbəkənin daha da genişləndirilməsi nəzərdə tutulur.
Hazırda Azərbaycanın Neft Strategiyasında ən perspektivli istiqamət təbii qaz
ixracı ilə bağlı rellaşdırılması nəzərdə tutulan Cənub Qaz Dəhlizinin
Genişləndirilməsi layihəsi hesab edilir. Hətta Prezident İlham Əliyev Cənub Qaz
Dəhlizinin
Genişləndirilməsi
layihəsini
―XXI
əsrin
layihəsi‖
olaraq
dəyərləndirmişdir. Cənub Qaz Dəhlizinin Genişləndirilməsi Azərbaycanın zəngin
təbii qaz potensialı hesabına Avropanın enerji təhlükəsizliyini təmin edəcək nəhəng
infrastruktur tələb edən layihədir. Cənub Qaz Dəhlizinin Genişləndirilməsi üçün bir-
64
neçə ixarc marşurutu içərisindən TANAP və TAP ixarc istiqamətləri seçilmişdir.
2012-ci ildə Trans-Anadolu(TANAP) və 2013-cü ildə isə Trans-Adriatik ixrac
istiqaməti təsdiqləndi və ―Cənub Qaz Dəhlizinin tikintisinin təməli isə ―Əsrin
müqaviləsi‖nin 20 illiyi ilə əlaqədar 2014-cü ilin sentyabrın 20-sində Bakıda həyata
keçirilmişdir. TANAP ―Şahdəniz‖ qazını Türkiyənin 20 vilayətindən keçməklə 1850
kilometrlik bir məsafədə nəql edəcək. TANAP-ın ilkin ötürücülük gücü ildə 16
milyard kubmetr həcmində planlaşdırılır. Bu kəmər vasitəsi ilə ötrülən qazın 6
milyard kubmetri Türkiyə tərəfindən istehlak ediləcək. Hesab edilir ki, sonradan bu
kəmərin ötürücülük imkanlarının hətta 31 milyard kubmetrədək artırılması da
mümkündür. ―Şahdəniz-2‖ qazının Gürcüstan və Türkiyəyə təchiz edilməsi 2018-ci
ilin ikinci yarısına planlaşdırılır. TANAP Türkiyə Yunanıstan sərhəddində TAP
kəməri ilə birləşəcək və beləcə Azərbaycan qazının Yunanıstan və Albaniya
vasitəsilə Adriatik dənizi ilə İtaliyanın cənubuna, oradan da Qərbi Avropaya nəqlini
həyata keçirəcək. Qeyd edək ki, Trans-Adriatik qaz kəmərinin uzunluğu 871
kilometr, boru kəmərinin ilkin ötürücülük gücü ildə 10 milyard kubmetr olacaq.
Azərbaycan qazının bu kəmər vasitəsilə Avropaya çatdırılması 2020-ci ilə nəzərdə
tutulub. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hazırda Avropada, xüsusilə də Balkan
ölkələrində ―Cənub‖ qaz dəhlizini istiqamət götürən müxtəlif əlaqələndirici
kəmərlərin, interkonnektorların tikintisi nəzərdə tutulur. Mövcud layihələr üzrə
görülən tədbirlər, eləcə də perspektiv strukturların potensialı nikbin proqnozlar ehtiva
edir. 2025-ci ilə qədər qaz hasilatının 40 milyard kubmetrə çatdırmaq üçün
imkanlarının olduğu proqnozlaşdırılır. Bu, regionda və Avropa ölkələrinin enerji
təhlükəsizliyində Azərbaycanın rolunu əhəmiyyətli dərəcədə önəmli edəcək,
ölkəmizin xarici ticarət əlaqələrinin şaxələndirilməsinə, möhkəmləşməsinə şərait
yaradacaq.
Azərbaycanın neft və neft məhsulları ixracında perspektiv istiqamətlər kimi
TRASEKA, Şimal-Cənub Beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir
yolu xətti də xüsusi olaraq önəmsənilir. Bu layihələr Azərbaycanın qlobal nəqliyyat
logistika mərkəzinə çevrilməsinə, xarici ticarət əlqalərin həm neft və həm də qeyri
neft sektoru üzrə şaxələndirilməsinə səbəb olcaqdır.
Azərbaycanın okeana birbaşa çıxışının olmaması ölkəni bir sıra xidmət növləri
üzrə ixracı genişləndirməyə vadar edir. Bu mənada Azərbaycanın nəqliyyat və
logistika mərkəzinə çevrilməsi üçün geniş layihələr həyata keçirilir. Bakı-Tbilisi-Qars
dəmiryolu xətti və Ələt beynəlxalq dəniz limanı başda olmaqla nəqliyyat
infrastrukturunun modernləşdirilməsi Azərbaycanı Avropa və Asiya qitələri arasında
əlverişli bir nəqliyyat habına çevirir. Azərbaycan TRACECA xəttinin (4,577 km)
üzərində yerləşir ki, bu da Avropa ilə Asiyanı birləşdirən Şimal-Cənub (6,978km),
Transsib (9,200km) və Cənub dəhlizi (11,700km) ilə müqayisədə daha qısadır.
65
Üstəlik Türkiyədə Bosfor boğazından keçən Mərmərə layihəsi imkan verəcək ki,
Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə üzərindən yüklər və sərnişin Avropa və Asiya
arasında vaxt və məsafə baxımından sərfəli şərtlərlə daşınsın.[22.s 92]
TASİS proqramı çərcivəsində həyata keçirilən və təməli 1993-cü ildə 8
ölkə(Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Qazaxstan, Qırğızıstan, Tacikistan,
Türkmənistan və Özbəkistan) tərəfindən qoyulan TRASEKA(TRACECA–
TRANSPORT CORRİDOR EUROPE CAUCASUS ASİA) layihəsi Avropadan
Çinə və əksinə yüklərin daha qısa zaman kəsiyində və təhlükəsiz daşınmasını təmin
edəcəkdir.
Dəhlizin
digər
alternativ
dəhlizlərə
nisbətən
cəlbediciliyinin
artırılmasında, Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan və Türkiyə Respublikalarının
birgə layihəsi olan və hal-hazırda inşası davam etdirilən Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu
xəttinin istifadəyə verilməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Mərkəzi Asiya
ölkələrinin də bu marşrutu xüsusi ilə önəmsəyirlər. Belə ki, Bakı-Tiflis-Qars dəmir
yolu və 2013-cü ildə istifadəyə verilmiş Bosfor boğazının altından keçən
―Marmaray‖ sürətli dəmir yolu tuneli vasitəsilə Avroya birbaşa çıxış təmin ediləcək.
Bu da Mərkəzi Asiya ölkələrinin məhsullarının Avropaya və əks istiqamətdə böyük
həcmdə sənaye məhsullarının, istehlak mallarının daşınması baxımından son dərəcə
əhəmiyyətli və perspektivlidir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu yolu ilə qatarların 2017-
ci ildə işə düşəcəyi proqnozlaşdırılır. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu istismara
verildikdən sonra Çindən Avropaya yüklərin çatdırılması 12-15 gün təşkil edəcək və
nəticədə dəniz daşımaçılığına nisbətən yüklərin mənzil başına çatdırılması müddəti 2
dəfədən çox qısalacaqdır. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun istifadəsi ilə əlqadar
proqnozlaşdırılır ki, yük daşımalarının həcmi 5-ci istismar ilindən sonra 3 milyon ton,
8-ci istismar ilində 6-8 mln. ton, sonrakı dövrlərdə isə 10 mln. ton və daha çox
olacaqdır.
Azərbaycanın neft və neft məhsullarının ixracında önəmli şaxələndirilmə
istiqaməti kimi Şimal-Cənub dəhlizidə cəzbedici hesab edilir. ―Şimal-Cənub‖
beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi haqqında razılaşma Rusiya, İran və Hindistan arasında
2000-ci il sentyabrın 12-də Sankt-Peterburq şəhərində bağlanmışdır və hazırda
Belarus Respublikası, Bolqarıstan Respublikası, Ermənistan Respublikası, Qazaxıstan
Respublikası, Qırğızıstan Respublikası, Oman Sultanlığı, Tacikistan Respublikası,
Suriya, Türkiyə Respublikası, Ukrayna, Azərbaycan layihənin iştirakçılarıdırlar.
Dəhlizin yaradılmasında əsas məqsəd iştirakçı ölkələr arasında yük və sərnişin
daşımalarının təşkilində nəqliyyat əlaqələrinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi, üzv-
ölkələrin dəmir yolu, avtomobil, dəniz, çay və hava nəqliyyatı xidmətlərinin
beynəlxalq bazara çıxışının təmin edilməsi, beynəlxalq daşımaların həcminin
artırılmasına yardım göstərilməsi, üzv-dövlətlərin ərazisi ilə tranzit yük və sərnişin
daşımalarında vaxtın qısaldılması və tranzit daşımaların dəyərinin minimuma
66
endirilməsini təmin etmək üçün razılaşdırılmış nəqliyyat siyasətinin həyata
keçirilməsi və dəhliz boyunca hərəkət edən nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizliyinin
həyata keçirilməsi, xarici ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsidir. ―Şimal-Cənub‖
dəhlizindən istifadə etməklə Hind okeanı hövzəsindən Avropaya yükləri daha tez və
daha ucuz, təhlükəsiz şəkildə daşımaq mümkün olacaqdır. Dəhliz üzrə əsas daşımalar
Rusiya
ərazisində
Buslovskaya-Sankt-Peterburq-Moskva-Ryazan-Koçetovka-
Rtişevo-Saratov-Volqoqrad-Həştərxan istiqamətində dəmir yolu ilə buradan isə İrana
qədər 3 əsas marşrut üzrə həyata keçirilir və daha sonra isə hər üç marşrut İran ərazisi
ilə davam edərək Fars körfəzinə və Hindistana çatacaqdır.
1. Transxəzər marşrutu: Rusiya tərəfində marşrut Həştərxan, Olya və Mahaçqala, İran
tərəfində isə Ənzəli, Əmirabad və Nouşəhr imanlarından keçir.
2. Şərq marşrutu: Qazaxıstan və Türkmənistandan keçməklə birbaşa dəmir yolu ilə
İrana keçir.
3. Qərb marşrutu: Rusiya ərazisində Həştərxan və Mahaçqaladan keçməklə
Azərbaycan ərazisi ilə Samurdan Astaraya, daha sonra inşası davam etdirilən Astara
– Rəşt – Qəzvin yeni dəmir yolu vasitəsilə İran dəmir yollarına istiqamətlənəcəkdir.
Şimal-Cənub dəhlizinin istifadəsi nəticəsində iran körfəzi ölkələri ilə dəhlizin
digər iştirakçı ölkələri ilə xarici ticarət əlaqələri, ticarət dövriyyəsi genişlənəcəkdir və
dəhliz iqtisadi, maliyyə və vaxt baxımından da əlverişlidir, sərfəlidir. Azərbaycan da
bu tranzitdən böyük həcimdə gəlir əldə edəcəyi proqnozlaşdırılır.
Azərbaycanın Neft strategiyasının məqsədi xarici sərmayədarların köməyi ilə
neft-qaz sektorunun gücləndirilməsi, yataqların birgə istismar olunması, hasil
ediləcək xam neftin dünya bazarlarına çıxarılması və əldə olunacaq böyük həcmli
maliyyə vəsaitlərini iqtisadiyyatın digər sahələrinə yönəltmək yolu ilə sosial-siyasi
dirçəlişə nail olunması olmuşdur. Azərbaycanın hazırkı yüksək və sürətli inkişafı neft
strategiyasının və ölkə rəhbərliyimizin həyata keçirdiyi sosial-iqtisadi və siyasi
fəaliyyətin nəticəsidir.
Hazırkı mərhələdə Azərbaycanın qarşısında duran əsas vəzifə iqtisadiyyatın
şaxələndirilməsini sürətləndirmək, neft gəlirlərinin səviyyəsindən asılı olmayaraq
qeyri-neft sektorunun yüksək inkişaf tempini gələcək illərdə də qoruyub saxlamaq və
onun ixrac imkanlarını genişləndirməkdir. ―Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış
İnkişaf Konsepsiya‖sında ixrac yönümlü iqtisadi model əsas götürülmüşdür və
nəzərdə tutulur ki, iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi və strukturunun
təkmilləşdirilməsi qeyri-neft ixracının artımına səbəb olacaqdır. Qeyri-neft
sənayesinin sürətli inkişafı ilə yanaşı, innovasiya fəaliyyətinin təşviqi və
67
genişləndirilməsi ölkədə biliyə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşması üçün əlverişli
zəmin yaradacaqdır.[23.s 92]
Bildiyimiz kimi, neft və qaz təbii resurs olaraq, tükənən resurslara aid
olduğundan bu gün Azərbaycanın əsas problemi neft gəlirlərinin daha uzunmuddətli,
çox gəlir gətirən layihələrə, sahələrə sərf edilməlidir. Çünki, əgər bu vəsaitlər
aktivlərə və investisiyaya çevrilərsə, uzunmüddətli perspektivdə daha yüksək gəlir
gətirə və xalqımızın xoşbəxt, firavan gələcəyinə xidmət etmiş olar. Həm də
bildiyimiz kimi, dünya təcrübəsində də Azərbaycan kimi əsas gəlirləri neft-qaz
ixracından asıllı bir sıra dövlətlər də vardır ki, onlar da neftin ixraçının
iqtisadiyyatdakı rolunu qiymətləndirmək və müəyyənləşdirmək məqsədi ilə iqtisadi
artıma nail olmaq üçün neftdən gələn gəlirləri digər sahələlərin inkişafına yönəldərək
uzunmüdətli kompleks iqtisadi inkişafa və ölkə əhalisinin yüksək həyat standartına
malik olmasına nail ola bilmişlər, iqtisadiyyatlarını diversifikasiya etdirmişlər.
Amma təəssüflər olsun ki, neft-qaz resursları ilə zəngin olan əksər ölkələr təbiətin
onlara verdiyi imkanlardan layiqincə yararlanmamışlar. İqtisadi ədəbiyyatlarda bu
proses ―Resurs lənəti‖ kimi qiymətləndirilərək akademik V.M. Polteroviç və onun
həmkarları tərəfindən tədqiq edilmişdi. Tədqiqatlar göstərmişdirki, ölkənin xammal
ixracı üzrə oriantasiya olunması ―Holland Sindromu‖ və ―Xammal ixtisaslaşması
tələsinə‖ kimi neqativ hallara səbəb ola bilir. Diqqət çəkən digər məqamlardan biri də
neftin qiymətinin stabil və dayanıqlı olmamasıdır ki, bu da qiymətlərin enməsi
dönəmində ixracın həcminin artmasına baxmayaraq, neftdən gələn vəsaitlərin kəskin
azalması ilə nəticələnir. Bu proses isə iqtisadiyyatı neft gəlirləri üzərində qurulmuş
ölkələr üçün böyük zərbədir.
Respublikamızda 1999-cu ildə Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun yarandan
bəri neftdən gələn gəlirlərin perspektiv, səmərəli idarə olunmasına yönəldilmiş
layihələr, tədbirlər həyata keçirilmişdir və hazıra da bu işlər daha da sürətli vüsət
almışdır. Qeyd edək ki, Azərbaycanın neft gəlirlərinin ən perspektivli və
uzunmüddətli gəlir verəcəyi sahələr kimi turizm sahəsi, kənd təsərrüfatı, informasiya
və rabitə, neft və kimya sənayesi, emal sənayesi, ölkəmizin nəqliyyat-logistika
məkəzi olmaq potensialı və. s yüksək dəyərləndirilir. Azərbaycanın yuxarıda qeyd
etdiyimiz sahələrdən istənilən səviyyədə bəhrələnməsi üçün artıq yüksək səviyyəli
infrastrukturu, təbii imkanları, ixtisaslı kadrları və digər potensialları vardır.
Respublika Prezidentimiz İlham Əliyev daha yüksək naliyyətlər əldə olunması,
davamlı inkişaf, modernizasiya, sahələrarası və sahələrdaxili diversifikasiya,
səmərəliliyin yüksəldilməsi, diqqət və qayğının artması, nəzarətin yönəlməsi və.s
məsələləri nəzərə alaraq, 2011-ci ili ―Turizm ili‖, 2013-cü ili Azərbaycan
Respublikasında ―İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT)‖ ili, 2014-cü
ilin ―Sənaye ili‖, 2015-ci ili ―Kənd təssərrüfatı‖ ili elan etdilməsi ilə əlaqədar
68
sərəncam imzalamışdır. Məhz həmin illər adları çəkilən sektorlar üzrə genişmiqyaslı
inkişaf müşahidə edilmişdir. Bundan başqa ―2008-2015-ci illərdə Azərbaycan
Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət
Proqramı‖,
Dostları ilə paylaş: |