36
gəlirlərin alınması ilə əlaqədar xarici valyuta ilə xərclər çıxılmaqla) hesab olunur.
İxracatçıların valyuta mədaxilindən yükləmə-boşaltma işlərinə, malların nəql
edilməsinə, saxlanılmasına və sığortasına xarici valyuta ilə çəkilən xərclər çıxılır.
Rezidentlərin ünvanına köçürülmüş təmənnasız yardım, habelə kredit
şəklində daxil olmuş valyuta vəsaitləri müəssisənin valyuta gəlirləri hesab
olunmur.
Valyuta mədaxillərinin müəssisənin valyuta hesabına daxil olması haqqında
müvəkkil bank müəssisəyə 2 iş günü müddətində
xəbər verir və ona valyuta
hesabından çıxarış təqdim edir. Müvəkkil bankdan bu məlumatı aldıqdan sonra 10
iş günü müddətində müəssisə valyutanın satışı haqqında banka sifariş verir. Burada
satışa çıxarılan valyutanın məbləği, müəssisənin manat hesabının rekvizitləri və
digər tələb olunan məlumatlar göstərilir.
Əgər müəssisə göstərilən müddətdə sifariş verməmişdirsə, onda müvəkkil
bank sonrakı 3 iş günü müddətində akseptaz qaydada valyuta mədaxillərinin
50 %-ni valyuta birjasının növbəti hərracına çıxarır. Əgər bir müqaviləyə
müvafiq olaraq müəssisənin valyuta gəlirlərinin məcburi satışından azad olunurlar.
Məcburi satışdan sonra qalan xarici valyuta müəssisənin sərəncamına keçir.
Valyuta birjalarında hərraca çıxarılmış, lakin tələbatın olmamasından
üç birja
sessiyası ərzində satılmamış valyuta vəsaitləri müəssisənin cari valyuta hesabına
köçürülür.
Mərkəzi Bankın 20 iyun 1996-cı il tarixli 05/950 saylı məktubuna müvafiq
olaraq 1 iyul 1996-cı ildən etibarən dövlət büdcəsi və sosial müdafiə fondu
qarşısında öz öhdəliklərini vaxtlı-vaxtında yerinə yetirən müəssisələr valyuta
mədaxillərinin 50 %-nin Bakı banklar arası valyuta birjasında məcburi satışından
azad olunurlar.
Xarici valyutanın uçotu üçün mühasibat uçotunun hesablar planında 223
“Bank hesablaşma hesabları” nəzərdə tutulmuşdur. Bu aktiv, sintetik balans
hesabında valyuta
vəsaitlə invalyut manat, yəni mövcud məzənnə üzrə manat
ifadəsində uçota alınır. Xarici valyutanın analitik uçotu isə hər bir valyuta növü
37
üzrə ayrıca aparılır. Bu cür xarici valyutada açılan analitik hesablara
müxabirləşmələr tərtib edilmir.
Müəssisə üçün eyni zamanda 2 valyuta hesabı açırlar:
Tranzit (223 – 1-ci subhesabı) və cari (223 – 2-cu subhesab). Onlar paralel olaraq
aparılır. Qeyri-rezidentlərdən daxil olan valyuta mədaxilləri əvvəlcə tranzit valyuta
hesabına köçürülür.
Valyuta mədaxilinin 50 %-nin məcburi satışından sonra qalan 50 % cari
valyuta hesabına köçürülür məhsul, mal və xidmət satışına görə rezidentlərdən
daxil olan valyuta ümumi qayda üzrə cari valyuta hesabına köçürülür.
Valyuta hesabının açılmasına və onda əməliyyatların
həyata keçirilməsinə
görə müvəkkil banklar komisyon rüsumları tuturlar ki, müəssisələr də bu
məbləğləri istehsal və ya tədavül xərclərinə aid edirlər (debet 721 “İnzibati
xərclər”, 711 “Kommersiya xərcləri”, kredit 223-2).
Valyuta hesablarında yazılışlar ödənişi valyutası (ABŞ dolları, alman
markası və s.) və valyuta hesabına vəsaitin daxil olması və ya silinməsi tarixinə
AR Milli Bankının qüvvədə olan rəsmi məzənnəsi üzrə onun manat ekvivalentində
həyata keçirilir. Valyuta hesabları və xarici valyuta ilə əməliyyatlar üzrə məzənnə
fərqləri Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 20 oktyabr 1995-ci il tarixli
16-3/36, İqtisadiyyat Nazirliyinin 6 noyabr 1995-ci il tarixli 04/1-158, Baş Dövlət
Vergi Müfəttişliyinin 5 noyabr 1995-ci il tarixli 04-05/309
və Dövlət Statistika
Komitəsinin 24 oktyabr 1993-ci il tarixli 8-71 saylı izahat məktubu ilə hazırlanmış
“Müəssisələrdə xarici valyuta vəsaitlərinin məzənnə fərqinin mühasibat uçotunda
əks etdirilməsi qaydaları” əsasında göstərilir.
223 saylı hesabın debetində mədaxilin növündən asılı olaraq müxtəlif
hesabların kreditilə müxabirləşmədə valyuta ödənişlərinin daxil olması, kreditində
isə ödənişin növündən asılı olaraq müxtəlif hesabların debetinə müxabirləşmədə
valyuta vəsaitlərinin silinməsi qeyd olunur.
Müəssisənin xarici valyutasının satışı 48 “Sair aktivlərin satışı” hesabında
əks etdirilir. Bu hesabın debetində satılmış xarici valyutanın balans dəyəri (kredit
38
223 və ya 222 “Yolda olan köçürmələr”) və bu satışla əlaqədar çəkilmiş xərclər,
kreditində isə satılmış xarici valyutaya görə müəssisənin aldıı manat örtüyü
göstərilir. Bank tərəfindən satılmalı olan xarici valyutanın
balans dəyəri əvvəlcə
müəssisənin sərəncamına müvafiq olaraq yolda olan məbləğ kimi əks etdirilir
(debet 222, kredit 223), manat ekvivalenti hesablaşma hesabına daxil olduqda
(debet 223, kredit 601), 222 bir hesabda uçota alınan bu valyutanın dəyəri silinir
(debet 601, kredit 222).
Xarici valyutanın satın alınması zamanı onun dəyəri daxil olma anına Milli
Bankın məzənnəsi üzrə xarici valyutanın çevrilməsi yolu ilə müəyyən edilmiş
məbləğdə cari valyuta hesabına köçürülür (debet 223-2, kredit 223-1).
Xarici
valyutanın alış məzənnəsinin Milli Bankın məzənnəsindən artıq olan hissəsi
müəssisənin əməliyyat xərcləri kimi əks etdirilir (debet 801, kredit 223).
Müəssisə hər ayın son gününə qüvvədə olan Milli Bankın rəsmi məzənnəsi
üzrə valyuta hesabları üzrə qalıqları yenidən qiymətləndirir. Bu zaman müsbət
məzənnə fərqləri əməliyyat gəlirləri kimi (debet 223, kredit 442 “Gələcək dövrün
gəlirləri”) mənfi fərqlər isə əməliyyat xərcləri kimi (debet 801, kredit 223)
göstərilir.
Dostları ilə paylaş: