Ərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi
Miyeloid sarkoma (9930/3) istisna olmaqla, bütün
Yüklə 342,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Miyeloid sarkoma (9930/3) istisna olmaqla, bütün leykemiyaları C42.1 kimi (sümük iliyi) kodlaşdırın. 21-ci s
əhifədə verilən kodlaşdırma təlimatlarına nəzər salın (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 25). 10 QAYDA F. Morfologiyada davranış kodu: XBT-O-da dəqiq termin göst ərilməsə belə, yenitörəmənin davranışını təsvir edən 5-ci simvoldan istifad ə edin. Bu kodun istifad əsi 25-27-ci səhifələrdəki kodlaşdırma t əlimatlarında və 30-cu səhifədə verilən Cədvəl 7-də (matriks) göst ərilir (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 29, Cədvəl 20). XBT-O-da d əqiq termin göstərilməsə belə, davranışı ifadə edən 5-ci simvoldan istifad ə edilməlidir. Məsələn, diaqnoz olaraq “xoşxassəli xordoma” 9370/0 kimi kodlaşdırılmalıdır. Əgər hüceyrənin davranışının XBT- O-da göst ərilən davranışdan fərqləndiyini qeyd edirsə, patoloqun göst ərdiyi kod istifadə edilməlidir.
ərəcə və ya diferensiasiya kodu: Diaqnozda verilmiş ən yüksək dərəcə və ya diferensiasiya kodundan istifadə edin. Solid
şişlərin diferensiasiyası üçün altıncı rəqəmin istifadə edilm
əsi Cədvəl 8-də və 27-29-cu səhifələrdəki kodlaşdırma təlimat- larında izah edilir (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 30, Cədvəl 21). Əgər diaqnozda iki müxtəlif dərəcə və ya diferensiasiya qeyd edilirsə (m əsələn, “aşağı və yüksək diferensiasiyalı” və ya II-III dərəcə), daha yuxarı diferensiasiya kodunu istifadə edin. H əmçinin altıncı rəqəm limfoma və leykemiyaların (Cədvəl 9) m ənşəyini təşkil edən hüceyrəni göstərmək üçün də istifadə edilə bil ər (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 31, Cədvəl 22). Belə limfatik v ə hemopoetik xəstəliklərdə, T hüceyrəsi (kod 5), B hüceyrəsi (kod 6), sıfır hüceyrə (kod 7) və NK hüceyrəsi (kod 8) 1-4-cü dərəcə kodları üzərində üstünlük təşkil edir.
11 QAYDA H. Nahiy əyə aid morfoloji terminlər: Diaqnozda topoqrafik nahiy ə göstərilmirsə, təyin edilmiş topoqrafik koddan istifad ə edin. Əgər şişin başqa nahiyədə meydana gəlməsi m əlumdursa, həmin topoqrafik koddan istifadə edilməməlidir. Nahiy
ələr üçün spesifik kodlar eyni yerdə və ya toxumada yaranan yenitör əmələrdə morfoloji terminlərdən sonra mötərizə iç ərisində qeyd edilir. Məsələn, “retinoblastoma” (C69.2). Əgər diaqnozda nahiy ə qeyd edilmirsə, təklif edilən koddan istifadə edin. Əgər verilən nahiyə şişin morfoloji növü üçün qeyd edilmiş nahiyə üzr
ə spesifik koddan fərqlidirsə, verilən nahiyəyə aid kodu istifadə edin. Bu, yalnız verilən nahiyədəki yenitörəmənin metastaz olmadığı d əqiqləşdirildikdən sonra edilməlidir. B əzi nahiyələr üçün yalnız üç simvollu kodlar, məsələn, C44._ (d əri) istifadə edilir, çünki müvafiq dördüncü rəqəm qabaqcadan mü əyyən edilə bilmir. 30-33-cü səhifələrdə verilən kodlaşdırma t əlimatlarına nəzər salın (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 31-33). B əzi yenitörəmələr hər hansı topoqrafik nahiyəni bildirən adlara malikdir (psevdotopoqrafik morfoloji terminl ər), lakin kodlaşdırma heç d ə həmişə bu adlara istinadən aparılmamalıdır. Məsələn, öd axacağının karsinoması çox vaxt qaraciyərdaxili öd axacağında yaranan
şişi təsvir edir (C22.1). 32-ci səhifədə verilən kodlaşdırma t əlimatlarına nəzər salın (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 33).
əkkəb morfoloji diaqnozlar: Əgər mürəkkəb termin XBT-O-da qeyd edilmirs ə, həmin terminin kök sözlərinin ardıcıllığını dəyişin. Mür
əkkəb sözlərin heç də hamısı bu siyahıda verilmir. Məsələn, XBT-O-da miksofibrosarkoma termini olmasa da, fibromikso- sarkoma termini mövcuddur. Əgər axtardığınız termini tapa bilmirsinizs ə, kök sözlərin müxtəlif ardıcıllıqla kombinasiyalarını axtarın. 33-cü səhifədə verilən kodlaşdırma təlimatlarına nəzər salın (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 33). 12 QAYDA K. Bir neç ə morfoloji terminin kodlaşdırılması: Bir şişin diaqnozunda müxtəlif kodlara malik iki modifikasiyaedici sif ətdən istifadə edildikdə bir kod bütün diaqnostik terminləri əhatə edə bilmirsə, daha əvvəl verilən yuxarı koddan istifadə edin. Əgər termin müxtəlif kod nömrələrinə malik iki və ya daha artıq modifikasiyaedici sif ətə malikdirsə, ən yüksək kod nömrəsinə malik olanı istifadə edin, çünki, adətən, həmin kod daha spesifik olur. 34-cü s
əhifədə verilən kodlaşdırma təlimatlarına istinad edin (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 34). C ədvəl 1. XBT-O-3-də verilən qaydalar və XBT-O-2-də onlara müvafiq olan nömr ələr
(h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 19, Cədvəl 14) Mövzu XBT-O (III n əşr) XBT-O (II n əşr) *
Topoqrafik region v ə d əqiqləşdirilməmiş nahiyələr A 2 Sözönl əri B 3 Bird ən artıq topoqrafik kateqoriya v ə ya altkateqoriya C 4 Limfomaların topoqrafik kodları D 12
Leykemiyaların topoqrafik kodları E 13 Davranış kodu F 5 Diferensiasiya d ərəcəsi
G 6 Nahiy əyə aid morfologiya H 8, 9 Mür əkkəb morfoloji diaqnozlar J 10
Çoxsaylı morfoloji terminlərin kodlaşdırılması K 11
* Qeydl ər: II nəşrdə qayda 1-də onrəqəmli kodun strukturu təsvir edilir. II n əşr, qayda 7-də “xərçəng” və “karsinoma” terminləri arasındakı f ərq izah edilir. II n əşr, qayda 1 4-d ə çoxsaylı yenitörəmələrin kodlaşdırılması ilə əlaqədar m əsələlər təsvir olunur. Qayda 1 il ə qarışdırılmaması üçün III nəşrdə qayda I yoxdur. 13
TOPOQRAFİK VƏ MORFOLOJİ KODLAŞDIRMA ÜZRƏ TƏLİMATLAR TOPOQRAFİYA Giriş Topoqrafik kod yenitör əmənin yaranma mənbəyini, digər sözlə, haradan
əmələ gəldiyini bildirir. XBT-O-nun üçüncü nəşrində topoqrafik kodlara heç bir d əyişiklik və ya əlavə edilməmişdir. C00-dan C80-d ək olan topoqrafik kod və ya rubrikalar XBT-10-un II hiss
əsində bədxassəli yenitörəmələrə aid bölməyə istinad edir və bu m ənada XBT-O ilə XBT-10 arasındakı fərqlər müvafiq bölmədə göst ərilir. Bədxassəli, xoşxassəli, in situ və bəd və ya xoşxassəli olub- olmamasından asılı olmayaraq, bütün yenitörəmələr XBT-O-da eyni topoqrafik kodlarla kodlaşdırılır. Sif ət formaları Yenitör
əmənin aid olduğu topoqrafik nahiyə isim və ya ona uyğun sifətdən istifadə etməklə kodlaşdırıla bilər, məsələn, “körpü qlioması” və ya “körpünün qlioması”. Ümumilikdə, isim formaları XBT-O-nun r əqəmli siyahısı və əlifba indeksi ilə göstərilir: məsələn, siyahıda “körpü” var, “körpünün” isə yoxdur. Rahat kodlaşdırma m əqsədilə çox rast gəlinən sifətlərdən yalnız bir neçəsi, məsələn, “uşaqlıq” və “mədə” XBT-O-da qeyd edilir. Düzgün ismin istifad
əsilə bağlı tərəddüd olduqda, kodlaşdırma aparan şəxs tibbi lüğətə müraciət etməlidir. Xüsusi topoqrafik kodlar Qida borusunun hiss ələri Qida borusunun müxt əlif hissələrinin təsnifatı üçün bir-birinə uyğun gəlməyən iki müxtəlif sistem istifadə edildiyinə görə bunların h ər ikisi həm XTB-O, həm də XBT-10-da (Cədvəl 2) əksini tapmışdır (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 20, Cədvəl 15). Radioqrafik v ə cərrahi məqsədlə boyun, döş və qarın terminləri, endoskopik v ə klinik məqsədlər üçün isə yuxarı, orta və aşağı üçd
əbir terminləri tətbiq olunur. 17
C ədvəl 2. Qida borusunun quruluşunun kodlaşdırılması (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 20, Cədvəl 15) C15 QİDA BORUSU C15.0 Qida borusunun boyun hiss əsi C15.1 Qida borusunun döş hissəsi C15.2 Qida borusunun q arın hissəsi C15.3 Qida borusunun yuxarı üçdəbiri Qida borusunun proksimal üçd əbiri
Qida borusunun distal üçd əbiri
H əm “qəlsəmə yarığı”, həm də “Mekkel divertikulu” anadang əlmə qüsurlar olduğuna görə, XBT-10-da müvafiq olaraq, Q18.0 v ə Q43.0 kateqoriyalarında kodlaşdırılmışdır. Bununla belə, qeyd edil ən anomaliyalar yenitörəmələrə başlanğıc verən toxumalar əmələ gətirə bilir. XBT-O-nun topoqrafiya bölməsində C10.4 - q əlsəmə yarığı və C17.3 - Mekkel divertikulu kodları qeyd edilir. Bu terminl ərin yalnız aidiyyəti yenitörəməyə başlanğıc verən toxuma olduqları halda istifadə edilməli olduqlarını bildirmək üçün onların adından sonra mötərizə içərisində “yenitörəmə nahiyəsi” ifadəsi işlədilir. Yenitörəmənin bu toxumalarda yarandığı hallar istisna olmaqla, qeyd edil ən anadangəlmə anomaliyalar üçün XBT-O-nun topoqrafik kodları tətbiq edilməməlidir.
İnsan bədənindəki regionlar və dəqiqləşdirilməmiş nahiyələrə aid olan diaqnozların kodlaşdırılması problemli bir məsələdir. Əksər d əqiqləşdirilməmiş nahiyələr XBT-O-nun C76 kateqoriyası altında kodlaşdırılır, lakin bəziləri, məsələn, “yuxarı ətraf” bir neçə 18
toxumadan t əşkil olunmuşdur (Cədvəl 3) (həmçinin bax: XBT-O-3, s əhifə 21, Cədvəl 16). Diaqnozun adında şişin mənşəyini göstərən toxuma göst ərilməyə bilər. Məsələn, “yuxarı ətraf” dedikdə yuxarı ətrafın dərisi, müxtəlif yumşaq toxumaları və hətta sümükləri n əzərdə tutula bilər. Birincili nahiyə barədə heç bir təfsilatın məlum olmadığını bildirən “yuxarı ətraf, ƏGO” C76.4 kimi kodlaşdırılır. Yuxarı ətraf şişlərinin kodlaşdırılmasını asanlaşdırmaq üçün əlifba sırası ilə verilən indeksdə yuxarı ətraf sözündən aşağıda ona aid olan müxt
əlif toxumalar əlifba sırası ilə verilir. C ədvəl 3. Əlifba sırası indeksində verilən ik regionlara nümunələr (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 21, Cədvəl 16) Yuxarı ətraf C76.4 ƏGO
C44.6 ƏGO (karsinoma, melanoma, nevus) C49.1 ƏGO (sarkoma, lipoma) C49.1 birl
əşdirici toxuması C49.1 d ərialtı toxuması C44.6 d ərisi C49.1 əzələsi
C49.1 fibroz
toxuması C40.1 qısa borulu sümükləri C40.1 qısa borulu sümükləri, aidiyyəti oynaqların C77.3 limfa düyünü C47.1 periferik sinirl əri
piy
toxuması C49.1 skelet
əzələsi C40.0 uzun borulu sümüyü C40.0 uzun borulu sümüyü, aidiyy əti oynaqların
vegetativ (avtonom) sinir sistemi C49.1 v ətəri C49.1 v ətər yatağı C49.1 yumşaq toxuması Əlifba sırası indeksində çox rast gəlinən xoş və bədxassəli yeni- tör
əmələrə nümunələr (mötərizə içərisində) verilir və bunlar əmələ g əldikləri toxumaya aid edilir. Yuxarı ətrafda karsinoma, melanoma v ə xal C44.6 kimi kodlaşdırılır və “yuxarı ətraf dərisi”ni nəzərdə tutur. Möt ərizə içərisində verilən bu cür məlumatlar kodlaşdıran 19
şəxsə kömək etmək və məsələn, yuxarı ətrafın müxtəlif növ karsinomalarını (yastı hüceyrəli karsinoma, epidermoid karsinoma) göst ərmək üçün nəzərdə tutulmuşlar və C76.4 (yuxarı ətraf, ƏGO) kimi deyil, C44.6 (yuxarı ətraf dərisi) kimi kodlaşdırılmalıdırlar. Analoji olaraq, sarkoma v ə lipoma C49.1 kimi kodlaşdırılırlar ki, bu da yuxarı ətrafın müxtəlif yumşaq toxumalarının topoqrafik kodunu t əşkil edir. Əksər sarkomalar, məsələn, fibrosarkoma, liposarkoma v ə angiosarkoma mənşəyini yumşaq toxumalardan götürür. Əlifba sırası indeksində bədənin C76 topoqrafik kodu altında verilən digər dəqiqləşdirilməmiş nahiyələri və regionları üçün d ə analoji yanaşmadan istifadə edilir. Bəzi dəqiqləşdirilməmiş nahiy ələr, məsələn, çənə, ƏGO və alın ƏGO C76-ya deyil, dəriyə (C44- ə) aid edilir. Sümük şişləri xüsusi diqqət tələb edir. Həm osteo- (“sümük”), h əm də xondrosarkomalar (“xondro” qığırdaq), adətən, sümükdə yaranır. “Yuxarı ətraf sümüyü” C40.0 kimi kodlaşdırılır, “yuxarı ətrafın uzun sümükləri, kürək sümüyü və aidiyyəti oynaqlar”ı bildirir v ə əgər osteosarkoma və ya xondrosarkoma yuxarı ətraf sümükl ərindən birində baş verərsə, bu koddan istifadə edilməlidir. Periferik sinirl ər və birləşdirici toxumalar Periferik sinirl ər (C47._) və birləşdirici toxumalara (C49._) bir sıra müxtəlif toxumalar aiddir (aidiyyəti terminlər üçün topoqrafik siyahıya nəzər salın). Əlifba sırası indeksində bədənin bütün nahiy
ələrinə aid olan müvafiq terminlərin hamısı əks olunmur. M əsələn, birləşdirici toxumaya aid edilən adipoz toxuma hər bir d əqiqləşdirilməmiş nahiyə üçün verilmir. Sözönl əri QAYDA B. Əgər topoqrafik nahiyənin adının qarşısına peri-, para- v ə ya bənzər kimi XBT-O-da xüsusi göstərilməyən sözönl əri əlavə edilmişsə, törəmənin mənşəyi spesifik toxumanın göst ərildiyi hallar istisna olmaqla, nahiyəni müvafiq d əqiqləşdirilməmiş C76 altkateqoriyası ilə kodlaşdırın. 20
Topoqrafik nahiy ə və müxtəlif orqanların adının yanında peri-, para-, pre-, supra-, infra- v ə s. kimi şəkilçilər tez-tez istifadə edilir. Bu şəkilçilər vasitəsilə modifikasiya edilən topoqrafik nahiyələrdən bir neç
əsi XBT-O-da qeyd edilir və onlara uyğun kod təyin edilmişdir. M əsələn, “periadrenal toxuma”, “peripankreatik toxuma” və “retrosekal toxuma” siyahıda verilir və bunlara “retroperiton”u müəyyən edən C48.0 kodu verilir. “Paraaortal limfa düyünü” XBT-O-da qeyd olunur v ə ona aortal limfa düyünü ilə eyni kod nömrəsi – C77.2 təyin edilir. XBT-O-da bel ə sözönləri vasitəsilə modifikasiya edilmiş bütün topoqrafik nahiy ələri əhatə etmək mümkün deyil. Təcrübədə belə şəkilçilərin istifadəsi həmin nahiyənin dəqiqləşdirilməmiş olmasına d əlalət edir. Kodlaşdırmanı aparan şəxslər XBT-O-da göstərilməyən dig ər dəqiqləşdirilməmiş nahiyələr üçün C76 rubrikasından istifadə etm əlidirlər. Eyni qayda spesifik topoqrafik nahiyənin “sahəsində” və ya “regionunda” olan qeyri-d əqiq elementlər üçün də tətbiq olunur. Bir neç ə nahiyənin hüdudlarını əhatə edən bədxassəli yenitör əmələr QAYDA C. Şiş iki və ya daha artıq kateqoriyanı və ya altkateqoriyanın hüdudlarını əhatə edirsə və əmələgəlmə mənbəyi mü əyyən edilə bilmirsə, “.8” altkateqoriyasını tətbiq edin. C00-C76
kateqoriyalarında birincili bədxassəli yenitörəmələr yarandıqları toxuma və ya orqana görə təsnif edilir. Bir çox üç simvollu rubrikalarda daha sonra ad t əyin edilmiş hissələr və ya altkateqoriyalar mü əyyən edilir. Üç simvollu kateqoriya daxilində iki v ə ya daha artıq yanaşı yerləşən nahiyəni əhatə edən eyni və m ənşəyini təşkil edən toxumanın müəyyənləşdirilə bilmədiyi yenitör əmə “.8” kateqoriyasına – “qeyd edilən iki və ya daha artıq nahiy ənin hüdudlarından kənara çıxan zədə” kimi təsnif edilir (əgər, başqa yerdə spesifik olaraq kateqoriyalara ayrılmamışdırsa). “Qeyd edil
ən iki və ya daha artıq nahiyə” dedikdə həmin nahiyələrin yanaşı yerl
əşməsi nəzərdə tutulur. Rəqəm ardıcıllığı ilə gələn alt- kateqoriyalar əksər hallarda anatomik olaraq yanaşı yerləşən strukturları əhatə etsə də, bu mütləq qayda deyil (məsələn, sidik kis əsi C67) və belə olmadığı hallarda topoqrafik əlaqələrin müəyyən edilm əsi üçün anatomiya kitablarına müraciət edilməlidir. Məsələn, “qida borusu v ə mədənin karsinoması” spesifik olaraq C16.0 21
(kardiya) kimi t əsnif edilir, lakin “dilin ucu və ventral səthinin ka rsinoması” isə C02.8 kimi təsnif edilməlidir. Digər tərəfdən “dilin ucunun onun ventral s əthinə də yayılan karsinoması” C02.1 kimi t əsnif edilməlidir, belə ki, bu halda mənşə, yəni dilin ucu məlumdur. B əzən yenitörəmə müəyyən sistem daxilində iki və ya daha artıq üç simvollu kateqoriyanın təmsil olunduğu iki və ya daha artıq nahiyəni əhatə edə bilər. Bu halda orqan sistemlərində iki və ya daha artıq nahiy
əni əhatə edən altkateqoriyaların siyahısını görmək üçün 4-cü C ədvələ nəzər salın (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 24, Cədvəl 17). M əsələn, “mədə və nazik bağırsaqların karsinoması” C26.8 – yəni, h əzm sisteminin qeyd edilən iki və ya daha artıq nahiyəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədəsi” kimi təsnif edilməlidir.
(h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 24, Cədvəl 17) C02.8 Dilin qeyd edil ən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından k ənara çıxan zədələnməsi C08.8 Böyük ağız suyu vəzilərinin qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neç əsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi C14.8 Dodaq, a ğız boşluğu və udlağın qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neç əsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi C21.8 Düz bağırsaq, anus və anal kanalın qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neç əsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi C24.8 Öd yolunun qeyd edil ən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi
əzm sisteminin qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi
ənəffüs və döş qəfəsi orqanlarının qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neç əsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi C41.8 Sümük, oynaq v ə oynaq qığırdaqlarının qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neç əsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi C49.8 Birl əşdirici, dərialtı və digər yumşaq toxumaların qeyd edilən nahiyələrin- d ən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi C57.8 Qad ın cinsiyyət orqanlarının qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neç əsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi C63.8 Ki şi cinsiyyət orqanlarının qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neç əsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi C68.8 Sidik orqanlar ının qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neçəsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi
ş beyin və mərkəzi sinir sisteminin qeyd edilən nahiyələrindən bir və ya bir neç əsinin hüdudlarından kənara çıxan zədələnməsi 22
Limfomalara aid topoqrafik kodlar QAYDA D. Əgər limfoma limfa düyünlərindən inkişaf edirsə, onu C77.0 il ə kodlaşdırın. Əgər limfoma bir neçə limfa düyünü regionunu əhatə edirsə, onu C77.8 kimi (çoxsaylı regionların limfa düyünl əri) kodlaşdırın. Düyündən kənar (ekstranodal) limfomaları yarandığı toxumaya (bu, biopsiyanın aparıldığı nahiy ə olmaya da bilər) görə kodlaşdırın. Əgər limfomanın nahiy əsi qeyd edilmirsə və ekstranodal olmasına şübhə varsa, onu C80.9 kimi (nam əlum birincili nahiyə) kodlaşdırın. Solid
şişlərdən, məsələn, süd vəzi və ya mədə xərçəngindən fərqli olaraq, limfomalar sistemli (generaliz ə olunmuş) proses hesab olunur.
Limfomaların əksəriyyəti limfa düyünündə (topoqrafik kodu C77._) v ə ya badamcıqlar, dalaq, Valdeyer həlqəsi, nazik bağırsaqların Peyer düyüncükləri və ya timus kimi limfatik toxumalarda y aranır və “nodal” (və ya düyün) limfomaları adlandırılır. Limfomalar h əmçinin
müxt əlif
orqanların limfatik toxumalarında, məsələn, mədə və ya bağırsaqlarda yarana bilər. Konkret nahiy ədə meydana çıxan limfomalar “ekstranodal” (“düyünd
ənkənar”) və ya “ekstralimfatik” adlandırılır. Ona görə də, limfomalar üçün nahiy ələrə aid topoqrafik kodlaşdırma tətbiq edilmir. B əzi hallarda ekstranodal və ekstralimfatik terminləri bir- birin
ə ekvivalent kimi istifadə edilsə də, əslində “ekstranodal” termini
limfomanın limfa düyünündə yaranmadığını, lakin yuxarıda qeyd edil ən limfatik toxumalardan birində meydana çıxa biləcəyini, “ekstralimfatik” termini is ə limfomanın qeyri-limfatik orqan və ya toxumada əmələ gəldiyini bildirir. Nodal v
ə ya ekstranodal limfomaları qeyd edərkən, şişin birincili yaranma nahiy əsini müəyyən etmək vacibdir. Həmin nahiyə biopsiya götürül
ən və ya metastazlaşma baş verən nahiyə olmaya bilər. M əsələn, iri hüceyrəli diffuz B-hüceyrəli limfoma həm nodal, həm də birincili ekstranodal şiş ola bilər. Biopsiya limfa düyünündə aparıla bil ər, lakin əsas xəstəlik birincili düyündənkənar orqanda ola bilər. Bel ə diferensiasiyanın aparılması üçün yeganə etibarlı üsul instrumental diaqnostik müayin ələrlə şişin mərhələsinə dair məlumat əldə edilməsindən ibarətdir. Lakin onkoloji xəstəliklərə dair registrlər 23
üçün bu m əlumat asan əlçatan olmaya bilər. Əgər hər hansı limfa düyününün birincili nahiy əni təşkil etdiyi dəqiqdirsə, kodlaşdırma da müvafiq qaydada aparılmalıdır. Əks təqdirdə “limfa düyünü, ƏGO” (C77.9) istifad ə edilməlidir. Əgər birincili nahiyənin limfa düyünləri olmadığı məlum olarsa, bu zaman “naməlum birincili nahiyə” (C80.9) kodundan istifad ə edilməlidir. Belə fərqləndirmənin aparılması vacibdir, çünki ekstranodal limfomaların proqnozu daha yaxşı ola bilir.
Miyeloid sarkoma orqan v ə ya toxumadakı leykemik depodan ibar
ət olduğu üçün yarandığı mənbəyə görə təsnif edilməlidir. 24
MORFOLOGİYA Giriş Morfoloji kod yenitör əməyə çevrilmiş hüceyrənin növünü və bioloji f əallığını kodlaşdırır, digər sözlə, inkişaf etmiş şişin növünü v ə davranışını bildirir. Tam morfoloji kod üç komponentdən təşkil olunmuşdur: 4 r
əqəm – hüceyrənin növü (histologiya) 1 r
əqəm – davranış 1 r
əqəm – diferensiasiya dərəcəsi və ya fenotip. XBT-O-da morfoloji kodlar verilmiş şiş hüceyrəsinin növünü, əlavə rəqəm isə davranışını kodlaşdırır. Törəmənin dərəcəsi, diferensiasiya v ə ya fenotip şiş haqda əlavə məlumat təqdim edir. X ərçəng və karsinoma “X ərçəng” və “karsinoma” sözləri tez-tez bir-birinə ekvivalent olaraq istifad ə edilir, məsələn, “yastı hüceyrəli xərçəng” və “yastı hüceyr əli karsinoma”. Qeyd edilən misalda birincinin ikinci kimi kodlaşdırılmasında heç bir səhv yoxdur. Lakin “iy hüceyrəli x ərçəng” “iy hüceyrəli sarkoma” və ya “iy hüceyrəli karsinoma” növl ərinə bölünür. XBT-O-da xərçəng sözü yalnız bir dəfə – qeyri- spesifik termin olan “b ədxassəli yenitörəmə”yə (8000/3) sinonim kimi qeyd edilir. Aydındır ki, XBT-O-da “xərçəng” sözünün histoloji diaqnozun t ərkib hissəsi olaraq qeyri-dəqiq formada istifadə edildiyi bütün hallar üçün spesifik kodlar t əyin edilə bilməz. Davranış Şişin davranışı onun orqanizm daxilindəki aktivliyini göstərir. Şişin davranışını müəyyən etmək üçün patoloqlar müxtəlif üsullardan istifad
ə edirlər. 5-ci Cədvəldə bu davranışlar əks etdirilir (həmçinin bax: XBT-O-3, s əhifə 26, Cədvəl 18). Şiş yayılma potensialına malik olmadan yerind ə inkişaf edə (/0, xoşxassəli), yerində inkişaf etsə də, b ədxassəli ola (/2, qeyri-invaziv və ya in situ), ətraf toxumalara siray ət edə (/3, bədxassəli, birincili nahiyə) və hətta yarandığı lokalizasiyadan disseminasiya ed ərək başqa nahiyədə inkişafını davam etdir ə (/6, metastatik) bilər. 25
C ədvəl 5. Yenitörəmələrin davranışını müəyyən edən 5-ci simvol (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 26, Cədvəl 18) Kod /0 Xoşxassəli /1 Maliqnantlığı və ya bədləşmə dərəcəsi qeyri-müəyyəndir S ərhəd maliqnantlığa malikdir Maliqnantlıq potensialı aşağıdır Maliqnantlıq potensialı qeyri-müəyyəndir /2 İn situ karsinoma İntraepitelial İnfiltrasiya etməyən Qeyri-invaziv /3 Maliqnant, birincili lokalizasiya /6* Maliqnant, metastazın lokalizasiyası Maliqnant, ikincili lokalizasiya /9* Maliqnant, lokalizasiyanın birincili və ya metastaz olduğu qeyri- mü əyyəndir * İşarə ilə verilmiş kodlar Xərçəng Registrlərdə istifadə edilmir. Əksər xərçəng registrlərində yalnız bədxassəli və in situ yenitör əmələrə dair məlumat toplanılır ki, bunlar da davranış koduna gör ə /3 və ya /2 simvolları ilə müəyyən edilir. /6 (bədxassəli, metastatik) v ə /9 (bədxassəli, birincili və ya metastatik olması qeyri- mü əyyən olan) davranış kodları bu məlumat bazalarında, adətən, istifad ə olunmur. Məsələn, əgər xəstədə ağciyərə yayılmış karsinoma varsa v ə törəmənin toxuma mənşəyi məlum deyilsə, müvafiq kod olaraq C80.9 (nam əlum birincili nahiyə) və 8010/3 (karsinoma) istifad ə edilir. /3 birincili nahiyənin bədxassəli yenitörəməsini bildirir. İn situ karsinoma və uşaqlıq boynunun epiteldaxili yenitörəməsi (UEY) III Əksər xərçəng registrlərində istənilən nahiyədə meydana gələn in situ karsinoma qeyd ə alınır. Qəbul edilən faktdır ki, in situ karsinomaların mühüm əksəriyyəti uşaqlıq boynunda qeydə alınır. Son ill
ərdə bu patologiya üçün sitoloq və patoloqlar tərəfindən bir neç
ə başqa, lakin bir-biri ilə sıx əlaqəli termin, xüsusilə də, epiteldaxili yenitör əmə termini istifadə edilməkdədir. Uşaqlıq 26
boynunun III d ərəcəli epiteldaxili yenitörəməsi (UEY III) termini uşaqlıq boynu üçün tez-tez işlədilir. Təəssüf ki, bu termin həm in situ karsinomanı, həm də ağır dərəcəli displaziyanı əhatə edir. Aidiyy əti məsələ ilə əlaqədar müxtəlif ölkələrdə bu sahənin aparıcı mütəxəssislərinin rəyləri alınmışdır və onların əksəriyyətinin fikrinc
ə, ağır dərəcəli displaziyanın qeyd olunub olunmadığından asılı olmayaraq, UEY III termini in situ karsinomaya uyğun hesab edil ə bilər. UEY III kimi qeyd edilməyən uşaqlıq boynunun ağır d ərəcəli displaziyası SNOMED-ə (Sistematik Tibbi Nomenklatura) əsasən digər nahiyələrin ağır dərəcəli displazasiyası kimi kodlaşdırılır. Uşaqlıq yolu (UYEY III), vulva (VEY III) və anusun (AEY III) eyni adlı patologiyalarına da analoji şəkildə yanaşılmalıdır. UEY III-nün in situ karsinomaya uyğun gəlmədiyini düşünən patoloqlar ( ixtisaslaşmayan) matriks sistemini tətbiq etməklə, davranış kodunu dəyişdirərək /1 edə bilərlər (xoş və ya bədxassəli olması qeyri-müəyyən olan). “Bethesda” sitoloji m əlumat sistemində (23) yalnız iki qrup, aşağı diferensiasiyalı yastı hüceyrəli epiteldaxili zədələnmə və yüksək diferensiasiyalı yastı hüceyrəli epiteldaxili zədələnmə qeydə alınır. Yüks ək diferensiasiya dərəcəsi olan qrupa orta (UEY II) və ağır d ərəcəli displaziya və in situ karsinoma (UEY III) aid edilir. Patoloji laboratoriyalarda davranış kodunun istifadəsi Hazırkı təlimatların oxuduğunuz hissəsində verilən təlimatların əksəriyyəti kodlaşdırma aparan və şişlərin qeydiyyatı ilə məşğul olanlar üçün n əzərdə tutulsa da, patoloqların da təsnifata dair ehtiyacları nəzərə alınıb. İki qrup arasında fərq davranış kodunun istifad əsi ilə müəyyən edilir. Onkoloji xəstəliklərin registrini aparan müt əxəssisləri burada birincili törəmənin müəyyən edilməsi maraqlandırırsa, patoloqu toxuma nümunəsinin kodlaşdırılması maraqlandırır. Patoloqa eyni xəstəyə aid bir neçə müayinə materialı gönd ərilmiş ola bilər: məsələn, (a) bioptat, (b) birincili nahiyə və (c) metastaz nahiy əsindən alınmış tikələr (Cədvəl 6) (həmçinin bax: XBT-O-3, s əhifə 27, Cədvəl 19). Patoloq üçün hər üç müayinə materialını izləyə bilmək əhəmiyyətlidir. Xərçəng registrində 27
qeydiyyatını aparan mütəxəssis isə yalnız birincili törəmədə maraqlıdır. Hər bir müayinə materialı müvafiq topoqrafik və morfoloji kodla kodlaşdırılır. Lakin davranış baxımından (b) materialı /3, (a) və (c) materialları isə /6 (metastatik) hesab edilir. Bu is ə müvafiq topoqrafik kodun şişin mənşəyini ifadə etmədiyini bildirir. Bundan əlavə, registrin əməkdaşı yalnız (b)-ni – şişin davranışını /3 simvolu ilə müəyyən etməklə şişin əmələgəlmə nahiy
əsini və morfologiyasını qeydə alır. MORFOLOJİ KOD MATRİKSİNİN MAHİYYƏTİ QAYDA F. XBT-O-da d əqiq termin göstərilməsə belə, yenitör əmənin davranışını təsvir edən 5-ci simvoldan istifadə edin. XBT-O-da veril ən terminlərin morfoloji kodunun struktur və mahiyy
əti üçün 7-ci Cədvələ nəzər salın (həmçinin bax: XBT-O-3, s əhifə 29, Cədvəl 20). Birinci misalda (A) morfoloji kodla beş termin görünür. Bunların hər biri eyni dörd simvollu koda (8140) malik olub, v əzi mənşəli yenitörəməni bildirir. “Adenoma, ƏGO” xoşxassəli şişdir və davranış kodu /0-dır. “Adenokarsinoma, ƏGO” “adenoma, ƏGO”-nun bədxassəli ekvivalentidir və davranış kodu /3- dür.
“İn situ adenokarsinoma” müvafiq olaraq, /2 davranış koduna malikdir. Əvvəllər “Bronxial adenoma” xoşxassəli şiş hesab edilirdi, lakin sonralar b ədxassəli olduğu və ya bədxassəlilik potensialına malik
olduğu müəyyən edilmişdir. Ona görə də əlavə göstəricisi 28
Cədvəl 6. Laboratoriyada nümunələrin kodlaşdırılması üzrə misallar (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 27, Cədvəl 19)
C77.0 8490/6 * b . Birincili nahiyə: mədə dibi, üzüyəbənzər hüceyrəli adenokarsinoma C16.1 8490/3 c. Metastatik nahiyə: yuxarı pay bronxu, metastatik üzüyəbənzər hüceyrəli adenokasinoma C34.1 8490/6 * Bu halda kodlar qeydiyyat bazasında verildiyi şəkildə təqdim edilir. olmayan bronxial adenomanın xoş- və ya bədxassəli şiş kimi davranacağı naməlum olmadığı üçün ona /1 davranış kodu təyin edilmişdir. “Metastatik adenokarsinoma, ƏGO” 8140/6 koduna malikdir. XBT-O-nun r əqəmli siyahısı və ya əlifba siyahısı indeksind ə göstərilməsə də, 8140/9 da matriksin tərkib hissəsidir. Əgər klinik və ya patoloji qeydlərdə “birincili və ya metastatik olduğu bəlli olmayan ağciyər adenokarsinoması” diaqnozu qeyd edilirs ə, bu 8140/9 kimi kodlaşdırıla bilər. Əvvəldə də qeyd edildiyi kimi x ərçəngin qeydiyyatını aparan şəxs bu koddan istifadə etmir, çünki normada yalnız /2 (in situ) və /3 (bədxassəli yenitörəmə, birincili nahiy ə) kodlarına uyğun gələn törəmələr registrə daxil edilir. İkinci misalda (B) dörd simvollu 9000 nömrəli morfoloji kodun altında üç termin sadalanıb. “Brenner şişi, ƏGO”, adətən, xoşxassəli olur, ona gör ə də 9000/0 kimi qeyd edilir. Əgər “bədxassəli Brenner şişi” diaqnozundan istifadə edilmişsə, bu zaman bu şişi 9000/3 kimi kodlaşdırmaq düzgündür. Analoji olaraq “malıqnantlığı qeyri- mü əyyən olan Brenner şişi” 9000/1 kimi kodlaşdırılır. 9000/2, 9000/6 v ə 9000/9 kodları XBT-O-da qeyd edilmir. Ehtiyac olduqda onlardan istifad ə oluna bilər. Məsələn, “in situ Brenner şişi” mü əyyən edilərsə, 9000/2 kodu tətbiq oluna bilər. Üçüncü misalda yalnız bir termin, “xordoma” qeyd edilir. Xordoma, ad ətən, bədxassəli olur və ona görə də morfoloji kodu 9370/3 olmalıdır. 9370 matriksində digər kodlar da vardır və ehtiyac olarsa, istifad ə edilə bilər. Məsələn, XBT-O-da qeyd edilməsə də “xoşxassəli xordoma” müəyyən edildikdə, o, 9370/0 kodlaşdırılır. Qeyd etm ək lazımdır ki, bəzi mümkün kombinasiyalar yəqin ki, mövcud deyil, yaxud da q əbul edilməyib və təsvir olunmayıb. M əsələn, “xoşxassəli sarkoma” termini mövcud konsepsiyalara zidd olardı. Ad ətən, histoloji termin aydın şəkildə şişin davranışını, yəni xoş- v ə ya bədxassəli olmasını özündə əks etdirir və bu, XBT-O-da həmin şiş üçün təyin edilmiş davranış kodu vasitəsilə də qeyd edilir. XBT- O-da
yalnız in situ şişlərinin bir neçə histoloji növü qeyd edilir. Əgər in situ tör əmə aşkar edilərsə, XBT-O-3-də verilən istənilən dörd simvollu koda /2 davranış kodunu əlavə etmək mümkündür. Qeyd edilm
əlidir ki, matriks sistemi şişin xoşxassəli, bədxassəli, in situ və 29
ya xoş- və ya bədxassəliliyi məlum olmayan kimi müəyyən edilm əsində yekun rəyi patoloqa vermişdir. Burada t əyin edilən davranış kodu patoloqun fikrincə həmin tör əməyə ən çox xas olan davranış kodunu göstərir. Əgər patoloq XBT-O-da göst ərilmiş kodla və ya konkret bir halda təyin edilən kodla razı deyilsə, onu dəyişə bilər. Məsələn, süd vəzi giləsinin Pedcet x əstəliyi XBT-O-da bədxassəli xəstəlik kimi qeyd edilir. Son vaxtlarda b əzi patoloqlar nəzərə çarpan şiş kütləsinin olmaması hallarında bu patologiyanı in situ hesab etməyə başlamışlar. Belə olduğu halda şiş in situ olaraq qeyd edilir və müvafiq şəkildə kodlaşdırılır.
(h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 29, Cədvəl 20) Misal A Misal B Misal C Əsas hüceyrə növü 5-ci r əqəm – davranış kodu 8140
9000 9370
/0 xoşxassəli 8140/0 Adenoma, ƏGO
9000/0 Brenner şişi,
ƏGO (C56.9) 9370/0
/1 xoş- və ya b ədxassəli olması nam əlum
8140/1 Bronxial adenoma (C34._) 9000/1 Brenner şişi,
keçid malıqnizasiyalı (C56.9) 9370/1
/2 in situ, qeyri-invaziv 8140/2
İn situ adenokarsinoma 9000/2 9370/2
/3 b ədxassəli, birincili 8140/3 Adenokarsinoma, ƏGO 9000/3 B
ədxassəli Brenner
şişi (C56.9) 9370/3
Xordoma /6 b
ədxassəli, metastatik *
adenokarsinoma 9000/6
9370/6 /9 b
ədxassəli, birincili v ə ya metastatik olduğu qeyri-mü əyyən
*
8140/9 9000/9 9370/9
* İşarə ilə verilmiş kodlar Xərçəng Registrlərdə istifadə edilmir. 30
Yadda saxlayın ki, XBT-O topoqrafik və morfoloji kodlaşdırma sistemidir (dig
ər sözlə kodlaşdırılmış nomenklaturadır) və x əstəliklərin mərhələlər və ya xəstəliyin yayılma dərəcəsini kodlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulmayıb. XBT-O təsnifat sisteminin X ərçəng Əleyhinə Beynəlxalq Cəmiyyətin (XƏBC) və ya Amerika X ərçəngə Qarşı Müştərək Komitə (AXQMK) tərəfindən verilmiş TNM t əsnifatı ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Kodlaşdırma patoloqun qeydl əri əsasında aparılır. Lakin əgər şişin davranışı qeyri- mü əyyəndirsə və ya qeyd edilməmişdirsə, o zaman XBT-O-da göst ərilən davranış kodu istifadə edilməlidir. Histoloji d ərəcə və diferensiasiya kodları (6-cı simvol) QAYDA G. Diaqnozda verilmiş ən yüksək dərəcə və ya diferensiasiya kodundan istifad ə edin. XBT-O-da b ədxassəli yenitörəmələrin diferensiasiyasını göstər- m ək üçün 6-cı simvoldan istifadə edilir. Bu simvollar 8-ci Cədvəldə əks etdirilib (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 30, Cədvəl 21). Histoloji d ərəcə yalnız bədxassəli patologiyalar üçün tətbiq edilir. Müxt əlif patoloqlar törəmələrin histoloji dərəcəsini fərqli təyin edir v ə bir çox bədxassəli şişlərin çox vaxt histoloji dərəcəsi təyin edilmir. 8-ci C ədvəldə verilən dərəcə kodları 1-dən 4-dək olub, müvafiq olaraq I-IV histoloji d ərəcələri ifadə edir. Diferensiasiya d ərəcəsini müəyyən edən sözlər ayrıca sütunda qeyd edilir. Diferensiasiya şişin əmələ gəldiyi toxumaya nə dərəcədə bənzər v ə ya ondan nə qədər fərqli olmasını təsvir edir. Patoloqlar tərəfindən tör əmənin diferensiasiyasını müəyyən etmək üçün istifadə edilən terminl ər çox müxtəlifdir. Ümumilikdə diferensiasiya dərəcəsini göst ərmək üçün “yüksək”, “orta” və “aşağı” terminləri istifadə olunur ki, bunlar da t əxminən törəmənin I, II və III histoloji dərəcələrinə uyğun gəlir. “Diferensiasiya olunmamış” və ya “anaplastik” terminl
əri IV histoloji dərəcəyə uyğundur. Ona görə də “yastı hüceyr
əli karsinoma, II dərəcə” və “orta dərəcəli diferensiasiya olunmuş yastı hüceyrəli karsinoma” eyni kodla – 8070/32 ilə kodlaşdırılır. Törəmənin diaqnozunda iki müxtəlif diferensiasiya və ya histoloji d ərəcə qeyd edilirsə, kodlaşırma üçün daha yüksək olan d ərəcə istifadə edilir. 31 C ədvəl 8. Kodlaşdırmanın 6-cı simvolu. Histoloji dərəcə və ya diferensiasiya (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 30, Cədvəl 21) Kod 1 I d ərəcə Yüks
ək diferensiasiyalı Diferensiasiya olunmuş, ƏGO 2 II d ərəcə Orta diferensi asiyalı 3 III d ərəcə Aşağı diferensiasiyalı 4 IV d
ərəcə Diferensiasiya olunmamış Anaplastik 9 Diferensiasiya d ərəcəsi müəyyən edilmir, qeyd edilmir və ya aid deyil Ona gör
ə də “aşağı diferensiasiyalı sahələrə malik orta diferensiasiyalı yastı hüceyrəli xərçəng”in kodlaşdırılması üçün III histoloji d ərəcə istifadə edilməlidir. Tam kod belə olmalıdır: 8070/33. Əgər diaqnozda diferensiasiya dərəcəsi qeyd olunursa, XBT-O-da göst ərilən bütün bədxassəli şişlər üçün bu dərəcənin kodlaşdırılması aparıla bilər. Məsələn, “anaplastik yastı hüceyrəli karsinoma”nın tam kodlaşdırılması üçün morfoloji koda – 8070/3-ə “4” əlavə edilməlidir (8070/34). H əmin kodun 8070/39 kimi göstərilməsi yanlış olardı, çünki bu kodda diferensiasiya d ərəcəsi qeyd edilmir. Qeyd etm ək lazımdır ki, “anaplastik”, “yüksək diferensiasiyalı” v ə “diferensiasiya olunmamış” kimi ifadələr təxminən 15 histoloji terminin (limfomaların təsviri üçün istifadə edilənlərə əlavə) ayrılmaz hissəsi kimi istifadə edilir. Misallara aiddir: “bədxassəli anaplastik teratoma” (9082/34), “diferensiasiya olunmuş
retinoblastoma” (9511/3l) v ə “yüksək diferensiasiyalı follikulyar adenokarsinoma” (8331/31). Kodlaşdırma aparan mütəxəssis müvafiq morfoloji kodu lazımi diferensiasiya d ərəcəsini müəyyən edən kod ilə (misallarda göst ərildiyi kimi) birlikdə istifadə etməlidir. 32 Hematopoetik fenotip kodları 6- cı simvol eyni zamanda leykemiya və limfomalarda hüceyr ələrin mənşəyini müəyyən etmək üçün də istifadə edilə bilər (C
XBT-O-nun üçüncü v ə ikinci nəşrinə əsasən kodlaşdırılmış m əlumatların müqayisəsi zamanı faydalı ola bilər. Limfomalar bölm əsində göstərildiyi kimi hüceyrə mənşəyi dörd simvollu histoloji kodda artıq əks olunur və diferensiasiya dərəcəsini əlavə etmək (6-cı simvol) t ələb olunmur. Lakin bəzən xərçəng registrləri immunofenotipik müayin ə ilə təsdiq edilmiş halları ayrıca kodlaşdırmaq üçün həmin 6-cı simvoldan istifadə edə bilər. Bu kimi v əziyyətlərdə immunofenotipik kod dərəcə və ya diferensiasiyaya malik dig ər diaqnostik terminlər (məsələn, yüksək diferensiasiyalı və ya III d ərəcə) üzərində üstünlük təşkil edir. C ədvəl 9. Limfoma və leykemiyalarda immunofenotipin müəyyənləşdirilməsi üçün 6- cı simvolun istifadəsi (h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 31, Cədvəl 22) Kod
5 T-hüceyr əsi 6 B-hüceyr əsi Pre-B S ələf B hüceyrə 7 Sıfır hüceyrə N ə T, nə B 8 NK hüceyr əsi T əbii killer hüceyrə 9 Hüceyr ənin növü müəyyən edilməyib, göstərilmir və ya aid deyil. 33
Nahiy əyə aid morfoloji terminlər QAYDA H. Diaqnozda topoqrafik nahiy ə göstərilmirsə, təyin edilmiş topoqrafik koddan istifadə edin. Əgər şişin başqa nahiy ədə meydana gəlməsi məlumdursa, həmin topoqrafik koddan istifad ə edilməməlidir. Yenitör
əmələr üçün istifadə edilən bəzi terminlər şişin mənşəyini v ə ya əmələ gəldiyi toxumanın növünü bildirir. Buna misal 10-cu C ədvəldə verilir (həmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 32, Cədvəl 23). Bel
ə terminlərin kodlaşdırılmasını asanlaşdırmaq üçün həm morfoloji kodların rəqəmli siyahısı, həm də əlifba sırası indeksində lazımi yerlərdə mötərizə içərisində topoqrafik kod əlavə edilmişdir. B əzən topoqrafik kod üç simvollu başlıqla verilir və həmin başlıq altında verilən bütün terminlərə aid edilir. Bazal hüceyrəli karsinomada (C ədvəl 10) dərinin topoqrafik kodu (C44._) verilir və dördüncü simvol boş buraxılır. Nöqtədən sonra aşağıdan xəttin (_) qoyulması altkodların olmasını bildirir. Buraya nahiyə üçün qeyd edil ən müvafiq dördüncü simvol əlavə edilməlidir. Nahiyələr üçün spesifik altkodların müəyyən edilməsində kodlaşdırma aparan müt əxəssis rəqəmli siyahı və ya əlifba sırası indeksinə müraciət etm əlidir. Məsələn, üzün bazal hüceyrəli karsinomasının nahiyə kodu C44.3 (üz d ərisi), yuxarı ətraflardan birinin bazal hüceyrəli karsinoması isə C44.6 (yuxarı ətraf dərisi) kimi kodlaşdırılmalıdır. Analoji olaraq meningiomanın topoqrafik kodundakı dördüncü simvol (C70._) boş saxlanılır, çünki meningeal qişa həm baş beyinə (C70.0), h əm onurğa beyinə (70.1), həm də “meningeal qişa, ƏGO”- ya (C70.9) aid ola bil ər.
morfoloji terminl ərin topoqrafik kodu olmur, çünki şişlər çox vaxt bird
ən artıq orqan və ya topoqrafik nahiyədə meydana gəlir. M əsələn, “adenokarsinoma, ƏGO” heç bir topoqrafik koda malik deyil, çünki birincili adenokarsinoma bir çox orqanlarda meydana g ələ bilər. Ola bil ər ki, diaqnozda qeyd edilən nahiyə topoqrafik kodda qeyd edil ən nahiyədən fərqli olsun. Məsələn, bazal hüceyrəli karsinoma d əridən başqa orqanlarda da yarana bilər. 34
Birincili nahiy ə fərqli olduqda, XBT-O-da verilən topoqrafik kod n əzərə alınmamalı və diaqnozda qeyd edilən nahiyə üçün spesifik olan topoqrafik kod istifad ə edilməlidir. Məsələn, “infiltrasiyaedici axacaq karsinoması” morfoloji termininin yanına topoqrafik kod olaraq C50._ (süd v əzi) əlavə edilir, çünki bu termin, ad ətən, süd vəzində meydana gələn karsinoma üçün istifadə edilir. Lakin, əgər “infiltrasiyaedici axacaq karsinoması” termini mədəaltı v əzdə yaranmış birincili karsinomanı ifadə etmək üçün istifadə edilmişdirsə, o zaman kodlaşdırma aparan şəxs təklif edilən topoqrafik kodu (süd v əzinə aid olan) nəzərə almamalı və bunun əvəzində düzgün kodu – C25.9-u (mədəaltı vəzi, ƏGO) istifadə etm əlidir.
C ədvəl 10. Nahiyəyə aid morfoloji terminlərə misallar
(h əmçinin bax: XBT-O-3, səhifə 32, Cədvəl 23) Morfologiya Termin XBT-O-d ə topoqrafiya (standart birincili nahiy ə) Dig ər birincili nahiyələr 9510/3
Retinoblastoma C69.2
Torlu qişa
-
8170/3 Hepatosellülyar karsinoma C22.0 Qaraciy
ər -
8090/3 Bazal hüceyr əli karsinoma C44._ D əri C51._ Vulva
C60._ Penis C63.2
Xayalıq 9530/0
Meningioma C70._
Beyin qişaları -
Qliomalar C71._
Baş beyin C72.0
Onurğa beyni 8500/3
İnfiltrasiyaedici axacaq
karsinoma, ƏGO
C50._ Süd v
əzi C07.9
Qulaqyanı vəzi C08._
Ağız suyu v əzi C25._ M ədəaltı
v əzi
C61.9 Prostat v əzi
8470/3 Musinli
sistadenokarsi- noma,
ƏGO C56.9
Yumurtalıq C25._
C34._ M ədəaltı vəzi Ağciyər 35
Yadda saxlayın ki, morfoloji terminə əlavə edilmiş olan, nahiyə üçün spesifik topoqrafik kodlar konkret yenitör əmənin mənşəyini t əşkil etdiyi qəbul edilmiş olan nahiyəni bildirir. Lakin qeyri-adi variantlar da mümkündür. M əsələn, böyrək osteosarkoması üçün C41.9 (sümük, ƏGO) əvəzinə C64.9 (böyrəyin topoqrafik kodu) istifad ə edilməli, lakin bu zaman sümük osteosarkomasının böyrəyə metastaz verm ədiyi diqqətlə yoxlanmalıdır. Sümük xərçənginin (osteosarkoma) böyr əyə metastaz verməsi halında kodlaşdırma C41.9 (sümük), 9180/3 kimi aparılır. Psevdotopoqrafik morfoloji terminl ər B əzi yenitörəmələr nahiyə üçün spesifik adlara malikdir, lakin onların məhz həmin nahiyələrə uyğun kodlaşdırılması mütləq deyil. M əsələn, öd axacağının karsinoması (8160/3) spesifik histoloji növ olub, h əm qaraciyərdaxili öd axacaqlarında (C22.1), həm də qaraciy ərdənkənar öd axacaqlarında (C24.0) müəyyən edilir, ona gör ə də avtomatik olaraq C24.0 kimi kodlaşdırılmamalıdır. Kiçik ağız suyu vəzilərinin yenitörəmələrinə ağız boşluğunun hər yerind ə və qonşu orqanlarda rast gəlinə bilir və bunlara bir neçə histoloji növ daxildir (m əsələn, adenoid sistli karsinoma, bədxassəli qarışıq şiş və əlavə göstəricisi olmayan adenokarsinoma). Ona görə d ə kiçik ağız suyu vəzinin karsinomasını kodlaşdırmaq üçün vahid morfoloji kod yoxdur. Ağız və ya ağız boşluğunun bütün adenokarsin omaları kiçik ağız suyu vəzilərindən törəndiyinə görə, m əsələn, “sərt damağın kiçik ağız suyu vəzilərinin adenosistli karsinoması” diaqnozunda qeyd edilən “kiçik ağız suyu vəzi” ifad
əsinə diqqət yetirilməməlidir. Bu misalda “adenosistli karsinoma” (8200/3) topoqrafik nahiy ə olaraq “sərt damağa” (C05.0) aid edilm əlidir. Əgər diaqnozda, məsələn, “kiçik ağız suyu vəzinin adenokarsinoması” kimi hallarda törəmənin inkişaf etdiyi topoqrafik nahiy ə göstərilmirsə, bu törəmənin kodlaşdırılması zamanı ağız boşluğunun topoqrafik kodu (C06.9) istifadə etməlidir. Həmin topoqrafik koda h əmçinin “kiçik ağız suyu vəzi, ƏGO” da daxildir.
36 Mür əkkəb morfoloji diaqnozlar QAYDA J. Əgər mürəkkəb termin XBT-O-da qeyd edilmirsə, h əmin terminin kök sözlərinin ardıcıllığını dəyişin. B əzi şişlər birdən artıq histoloji xüsusiyyətə malik olur. XBT-O- da ən çox rast gəlinən kombinasiyalar, məsələn, “qarışıq adenokarsinoma v ə yastı hüceyrəli karsinoma” (8560/3), “papilyar və follikulyar adenokarsinoma” (8340/3) v ə “qarışıq bazal-yastı hüceyr əli karsinoma” (8094/3) qeyd edilir. Mür əkkəb termin olan “fibromiksosarkoma” XBT-O-da 8811/3 kodu il ə verilir, lakin miksofibrosarkoma termini burada mövcud deyil. “Miksofibrosarkoma” “fibromiksosarkoma” il ə eynidir. Bu terminl ərin ikisi də eyni şeyi ifadə etdiyi üçün (sadəcə, söz köklərinin ardıcıllığı dəyişdirilmişdir) eyni kodla da göstərilməlidir (8811/3). Bel
ə mürəkkəb terminlərin bütün mümkün kombinasiyalarının siyahıda sadalanması qeyri-mümkündür. Kodlaşdırma aparan şəxs axtardığı termini XBT-O-da tapmadıqda, həmin mürəkkəb termini t əşkil edən sözləri fərqli ardıcıllıqla kombinə etməklə aldığı yeni terminl əri təkrar axtarmalıdır. Çoxsaylı morfoloji terminlərə malik diaqnozun kodlaşdırılması QAYDA K. Bir şişin diaqnozunda müxtəlif kodlara malik iki modifikasiyaedici sif ətdən istifadə edildikdə bir kod bütün diaqnostik terminl əri əhatə edə bilmirsə, daha əvvəl verilən yuxarı koddan istifadə edin. Bir yenitör əmə müxtəlif kodlara malik iki modifikasiyaedici sif
ətlə birlikdə ifadə edilərsə, kodlaşdırmada yeni bir çətinlik meydana
çıxır. Misal kimi “keçid (tranzitor) hüceyrəli epidermoid karsinoma” nı göstərmək olar. Burada iki müxtəlif karsinoma növü deyil, eyni yenitör əmədə hər iki hüceyrə növünün olması göstərilir. “Keçid (tranzitor) hüceyr əli karsinoma, ƏGO” 8120/3, “epidermoid karsinoma, ƏGO” isə 8070/3 kimi kodlaşdırılır. Diaqnozun bütün elementl
ərini əhatə edən vahid kod yoxdursa, kodlaşdırma aparan şəxs daha yuxarı rəqəmlərlə ifadə edilən kodu, yəni verilən misalda 8120/3-ü istifad ə etməlidir, çünki həmin kod daha spesifikdir. 37
ÇOXSAYLI BİRİNCİLİ YENİTÖRƏMƏLƏR Çoxsaylı yenitörəmələrin kodlaşdırılmasında bir çox çətinliklər olur. Ç ətinliklər aşağıdakılarla bağlıdır: 1.
müxt əlif topoqrafik nahiyələrdə yaranan iki və ya daha artıq yenitör
əmə 2.
çoxsaylı şişlərlə səciyyələnən xüsusi vəziyyətlər 3.
diaqnoz qoyulan vaxt artıq bir neçə limfa düyünü və ya orqanı əhatə edən limfomalar 4.
eyni nahiy ədə yaranan, müxtəlif morfologiyaya malik iki və ya daha çox yenitör əmə
5.
d əqiq mənşəyi müəyyən edilə bilməyən və bir neçə nahiyəni əhatə ed ən yenitörəmə. Müxt əlif yerlərdə çoxsaylı şişlər fərqli qaydada təsvir edilir və burada bütün probleml ər üçün spesifik həll yolları təqdim edilə bilm əz.
XTBC-nin işçi qrupu beynəlxalq müqayisə üçün xərçəng x əstəliyi hallarının qeydə alınması məqsədilə çoxsaylı yenitör əmələrin müəyyən edilməsini tövsiyə etmişdir. Onların tövsiy ələrinə aşağıdakılar aiddir: 1.
İki və ya daha artıq birincili xərçəngin aşkar edilməsi zamandan asılı deyil. 2.
Birincili x ərçəng bir lokalizasiyada və ya toxumada əmələ gələn tör əmədir və hər hansı törəmənin yayılması, residivi və ya metastazı deyildir. 3.
H ər hansı tək və ya cüt orqanda, yaxud da toxumada əmələ gələn yalnız bir törəmə qeydə alınır. Əmələgəlmə nahiyəsi XBT-O-nun birinci n əşrində (və ya XBT-9) kodlaşdırılan şişlərdə orqan və ya toxuma üçsimvollu topoqrafik kod kateqoriyası ilə müəyyən edilir. XBT-10 v ə XBT-O-nun ikinci və üçüncü nəşrlərində topoqrafik kodlar daha t əfsilatlı şəkildə verilir. Bu nahiyələr çoxsaylı şişlərin eyniləşdirilməsi məqsədilə eyni orqan hesab edil ən kodlar qrupu vasitəsilə əhatə edilir. Çoxocaqlı şişlər eyni birincili nahiy ə və ya toxumada yaranan və bir-birinin davamı olmayan birincili x ərçəng kütlələri (məsələn, sidik kisəsində), vahid bir tör əmə hesab edilir.
38
4.
Aşağıda qeyd olunan iki halda 3-cü qayda tətbiq edilmir: a)
Bir çox müxt əlif orqanları əhatə edə bilən sistem və ya çoxocaqlı xərçəng prosesləri üçün dörd histoloji qrup – limfomalar, leykemiyalar, Kapoşi sarkoması və mezotelioma n əzərdə tutulmuşdur. Eyni şəxsdə bunlar yalnız bir dəfə qeydiyyata alınır.
b)
Müxt əlif morfoloji xüsusiyyətlərə malik yenitörəmələr çoxsaylı bədxassəli yenitörəmələr kimi hesab edilməlidir. Bel ə ki, eyni orqanda rast gəlinən və fərqli histoloji xüsusiyy ətlərə malik yenitörəmələr fərqli yenitörəmələr hesab edilir.
39 Ədəbiyyat 1. “Onkoloji X əstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 3-cü nəşr, 1-ci baxış”. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı – Bakı, 2015. 2. “Become a Cancer Registrar”. National Cancer Registrars Association. – ABŞ, 2014. 3. “The Cancer Registry and the Registrar”. National Cancer Registrars Association. – ABŞ, 2014. 40 Document Outline
Yüklə 342,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|