Estetika nazariyasi

AN’ANAVIY SAN’AT TURLARI.
Avval aytganimizdek, barcha san’at turlari dastlab vujudga kelganida, ularda bevosita manfaatdorlik, fidoyilik jihatlari ustuvor bo’lgan, hunar sifatida qabul qilingan: yuqoridagi badihago’ylik ham, xattotlik ham tekinga bajarilmagan. Keyichalik ularda estetik xususiyatlar, xususan, go’zallik asosiy maqsadga aylangan. An’anaviy san’at turlarining ba’zilarida ana shu ikki tomon baravar, bevosita tarzda saqlanib qolgan. Bunday san’at turlari sirasiga me’morlik va ko’rgazmali san’at kiradi.
ME’MORLIK. Bu san’at turining paydo bo’lishi insonning turar joyiga bo’lgan ehtiyojidan kelib chiqqan va odamning estetik tabiati uni tobora go’zallashtirib borishni talab etgan. Keyinchalik bu talab o’limdan keyingi “turar joyga” maqbarlarga tadbiq etilgan. Undan so’ng hukumdorlar saroyilari, devonxonalar turli rasmiy va norasmiy xizmat binolari, ibodatxonalar ham ana shu go’zallik qonuniga binoan qurilgan. Ispaniyadagi Al-Humro masjidi, Olmoniyadagi Kyoln jomesi, Xivadagi Nurillavoy saroiy v. b. shular jumlasidan.
KO’RGAZMALI-AMALIY SAN’AT. Bu san’at turiga turli materiallardan turmushda foydalanish maqsadida yaratilgan, lekin bir paytning o’zida estetik ehtiyojni ham qondiradigan, go’zallik ruhini ufurib turadigan, bezaklilik xususiyatiga ega narsalar dunyosi kiradi. Narsalar dunyosi deyishimizning sababi shundaki, ko’rgazmali-amaliy san’at mohir zargar ishlagan jajji uzukdan tortib, Xiva gilami-yu, ulkan devoriy rasmlar – pannolargacha xilma-xil hajm va shakllarda kompozistiya, ritm, ranginlik orqali in’ikos etgan go’zallikni o’z ichiga oladi.
HAYKALTAROSHLIK. Eng qadimgi, ibtidoiy davrlardan boshlab hozirgacha haykaltaroshlik o’z maqeini yo’qotmay kelayotgan san’at turlaridan biri. Haykaltaroshlik materiali bo’lib, yumshoq (ganch) va qattiq (tosh, yog’och) substrat xizmat qiladi. Lekin haykalning tayyor holatida yumshoq materiallarning ham qattiqlashganini ko’ramiz. M., ganch, eritilgan mis, brinj avval suyuq (yumshoq holida bo’lib, zarur qoliplarga) solgandan keyin qattiqlashadi.