Etnologiya uzb

Ibtidoiy  jamoat  tuzumi-  emirilib,  dastlabki  tabaqalanish  paydo  bwlishi  bilan  ayrim 
qabilalarning umumiy manfaat asosidagi ittifoqi yoki birikmalari tashkil topadi. Maxsus birikmalar 
qabilalararo jwxalik va madaniy aloqalarni kuchaytirib, ularning aralashib ketishige olib keladi va 
ylgarigi  qavm-qarindoshlik  munosabatlari  wrniga  hududiy  munosabatlarni  yuzaga  keltiradi. 
Shimoliy Amerikadagi irokezlar ligasi. Meksikadagi atsteklar  yoki Janubiy Afrikadagi zulularning 
qabilaviy ittifoqlari bunga misol bwla oladi. 
Keyingi,  sinfiy  jamiyat  paydo  bwlishi  bilan  quldorlik  tuzumi  davri  boshqichida  (qadimgi 
Misr,  Gretsiya,  Rim  va  hokazo)  xalqlar  shakllana  boshlaydi.  Evropada  bu  jarayon  feodalizm 
davrigacha  (ruslar,  polyaklar,  frantsuzlar  va  hokazo)  chwziladi.  Hududiy,  madaniy  va  xwjalik 
birligi,  kelib  chiqishi  va  til  yaqinligi  asosida  turli  qabilalardan  tashkil  topgan  xalqlar  dastlabki 
davrlarda uncha mustahkam bwlmagan elatlardan iborat edi. 
Tovar,  pul  munosabatlarning  rivojlanishi  natijasida  xwjalik  tarqoqligiga  barham  berilib, 
iqtisodiy  va  madaniy  aloqalar  kuchaydi,  millatlar  paydo  bwla  boshladi.  Millatlar  odatda  wz 
iqtisodiy  birligining  barqarorligi,  umumiy  hududiy  va  tilining  birligi,  milliy  xarakter  va 
psixologiyasining umumiy belgilari bilan farq qiladilar. 
Agar  elat  va  xalqlarning  tashkil  topishi  ijtimoiy  xarakterga  ega  bwlsa,  irqlarning  paydo 
bwlishi  biologik  asosga  egadir.  Shuning  uchun  ham  etnoslar  bilan  irqlarning  joylanishi  bir-biriga 
kamdan-kam muvofiq keladi, aslida esa irqlar qit`alarning katta hududlarida joylashib, turli va har 

---

 
39 
 
xil  tildagi  etnoslarni  wz  ichiga  olishi  mumkin.  Masalan,  Afrikada  yashab  bir  necha  tilda 
swzlashadigan xalq va elatlar negroid irqiga oid bwlsa, Shimoliy Amerikada turli irqlardagi kishilar 
bir tilda swzlashadigan Amerika millatini tashkil qiladi. 
Xullas,  kwp  sonli  jahon  xalqlarini  tartibga  solib,  klassifikatsiyalash  ancha  murakkab 
masaladir.  Ba`zi  olimlar  xalqlarni  bir  vaqtda  ham  irqiy,  ham  til  yaqinligi  asosida 
sistemalashtirishga  intiladilar.  Ular  insaonlarini  uch-besh  irqqa  bwlib,  irqlarni  esa,  til  guruhlariga 
bwladilar.  Bunday  klassifikatsiya  metodologik  jihatdan  xatodir,  chunki  irqiy  belgilar  bilan 
lingvistik xususiyatlarni aralashtirish mutlaqo mumkin emas. Bunga zil holda sovet fanida xalqlarni 
etnosga  xos  belgi  –  madaniyat  va  til  bilan  klassifikatsiya  qilish  qabul  qilingan.  Undan  tashqari 
tarixiylik  printsipiga  asoslangan  marksistik  Etnologiya  xalqlarni  madaniy  yaqinligina  qarab 
«xwjalik-madaniy  tiplar»  yoki  «tarixiy-madaniya  viloyatlar»ga  bwlib  wrganadi.  Ba`zan  etnoslarni 
geografik printsipiga, dinga, tarixiy darajasiga qarab ham farqlaydilar.